From ff829caed35cb6bca62b4c994cd684a32d352bf3 Mon Sep 17 00:00:00 2001 From: Dominik Wujastyk Date: Mon, 3 Feb 2025 03:13:14 +0100 Subject: [PATCH 1/3] Update README.md --- README.md | 9 +++++++-- 1 file changed, 7 insertions(+), 2 deletions(-) diff --git a/README.md b/README.md index e9bd1c35..42c6ded0 100755 --- a/README.md +++ b/README.md @@ -15,10 +15,15 @@ There, you can read the various transcriptions individually, or collate and comp Here are [further instructions for readers](https://saktumiva.org/wiki/users). +## Project completion + +The project came to an end in April 2024. Project publications in print and digital media can be accessed from [Project Publications](https://sushrutaproject.org/project-publications/) menu of the main project website. + +At the time of writing (Jan 2025) work continues on writing and publishing project results. + ## Copyright and Licensing All files in this Github repository are copyrighted (C) Dominik Wujastyk 2021. They are distributed under a [Creative Commons BY-SA](https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/) licence. -## Project completion -The project came to an end in April 2024. At the time of writing (Jan 2025) work continues on writing and publishing project results. + From f823f630ce6548872b1996653922e9e8ebe2ee8e Mon Sep 17 00:00:00 2001 From: Dominik Wujastyk Date: Mon, 3 Feb 2025 03:17:10 +0100 Subject: [PATCH 2/3] Update config.mjs --- xml/_src/config.mjs | 2 +- 1 file changed, 1 insertion(+), 1 deletion(-) diff --git a/xml/_src/config.mjs b/xml/_src/config.mjs index 28c8538d..560e080d 100755 --- a/xml/_src/config.mjs +++ b/xml/_src/config.mjs @@ -36,7 +36,7 @@ const config = { ] }, { - input: ['../../06-su.ut-01-30/kl_699_uttaratantra-01-30.txt', + input: ['../../06-su.ut-01-30/kl_699_uttaratantra-1-30.txt', '../../06-su.ut-31-44/kl_699_uttaratantra-31-44.txt', '../../06-su.ut-45-66/kl_699_uttaratantra-45-66.txt'], output: '../06-su.ut/kl_699_uttaratantra.xml', From 241546ab2e271713e2cbe1c2277d0a92f45aa129 Mon Sep 17 00:00:00 2001 From: wujastyk Date: Mon, 3 Feb 2025 02:17:33 +0000 Subject: [PATCH 3/3] automatic XML file update --- xml/01-su.su/kl_699_sutrasthana.xml | 2 +- xml/02-su.ni/kl_699_nidanasthana.xml | 26 +- xml/05-su.ka/kl_699_kalpasthana.xml | 1611 +++++++------ xml/06-su.ut/kl_699_uttaratantra.xml | 3354 ++++++++++++++------------ 4 files changed, 2791 insertions(+), 2202 deletions(-) diff --git a/xml/01-su.su/kl_699_sutrasthana.xml b/xml/01-su.su/kl_699_sutrasthana.xml index 28255dda..430973bd 100755 --- a/xml/01-su.su/kl_699_sutrasthana.xml +++ b/xml/01-su.su/kl_699_sutrasthana.xml @@ -1589,7 +1589,7 @@ rasajaṃ puruṣaṃ vidyād rasaṃ rakṣeta yatnataḥ | annapānaprayogena āhāreṇa suyantritaḥ || - tatra rasa gato dhātur ahar ahar gacchatīti + tatra rasa gato dhātur aharahar gacchatīti rasaḥ | pañcaviṃśati kalāmatāni | caturaśītim ca nava diff --git a/xml/02-su.ni/kl_699_nidanasthana.xml b/xml/02-su.ni/kl_699_nidanasthana.xml index 840a76c0..65c315a2 100755 --- a/xml/02-su.ni/kl_699_nidanasthana.xml +++ b/xml/02-su.ni/kl_699_nidanasthana.xml @@ -47,9 +47,10 @@ śa and sa not distinguished. - - + @@ -248,33 +249,36 @@ raktaiḥ sadāhaiḥ piṭākaiḥ sapītai yasyācitaṃ cāpi sa pittakopāt || avedanaiḥ kaṇḍuyutaḥ sadeśasyācitaṃ - cāpi sa vai kapheneti || ni || - granththyapacyarvudaṅgaṇḍuṃ vṛddhin daṃśañ - ca ślīpadaṃ | + cāpi sa vai kapheneti || + +

"ni ||

+ + + granththyapacyarvudaṅgaṇḍuṃ vṛddhin daṃśañ ca ślīpadaṃ | kṣudram śukaṃ sabhagrañ ca mukharogeṇa smṛtaḥ || - sūtre pradiṣṭadaśaṣaṭvā pūrvaṃ sthanan nidānam - bhavatīti yac ca | + sūtre pradiṣṭadaśaṣaṭvā pūrvaṃ sthanan nidānam bhavatīti + yac ca | savistaran tat kathitam mayeha svayam sunā yat kathitaṃ hitāya || - samāptan nidānasthānam || ❈ || +

samāptan nidānasthānam || ❈ ||

- - + + - + - Sanskrit in Nepalese script. + Sanskrit in Nepalese + script. @@ -46,8 +47,8 @@ -

In the transcription of 5.1, Harshal - Bhatt notes the following: Missing verses: +

In the transcription of 5.1, + Harshal Bhatt notes the following: Missing verses: SS.5.1.5cd SS.5.1.5ab SS.5.1.8cd @@ -72,8 +73,8 @@ Metre Break SS.5.1.29 SS.5.1.54 - According to KL 699 concordance, the first chapters of SS - 1,2,3,4 are missing.

+ According to KL 699 concordance, the first chapters of + SS 1,2,3,4 are missing.

In 5.4, verse no. 29-30 is given after 31 @@ -83,10 +84,12 @@

In 5.5, - Missing verses 23cd, 24ab, 25cd, 28cd, 33, 47cd, 51cd, 52, - 54cd, 55, 58cd, 78cd, 79-83, 84cd, 85ab + Missing verses 23cd, 24ab, 25cd, 28cd, 33, 47cd, + 51cd, 52, 54cd, 55, 58cd, 78cd, 79-83, 84cd, + 85ab Additions 58.1, 52.1, - Observations - KL 699 Metre break 7ab, 20cd + Observations - KL 699 Metre break 7ab, + 20cd Missing 25 @@ -97,14 +100,12 @@ - śa - and sa not - distinguished. + śa and sa + not distinguished. - ba - and va not - distinguished. + ba and va + not distinguished. @@ -115,7 +116,8 @@ - M Saṃvat 301 (878 CE). + M Saṃvat 301 (878 + CE). @@ -136,21 +138,21 @@ - athāto nnapānarakṣākalpaṃ vyā - vyākhyāsyāmaḥ || + athāto nnapānarakṣākalpaṃ vyākhyāsyāmaḥ || yathovāca bhagavān dhanvantariḥ | divodāsakṣitipatis tapodharmabhṛtāṃ varaḥ | - suśrutapramukhāñ chiṣyāṃ - śaśāsāhata śāsanaḥ | + suśrutapramukhāñ chiṣyāṃ śaśāsāhata śāsanaḥ | - ripavo vikramākrāntāḥ sve vā syuḥ kṛtyatāṅ gatāḥ | + ripavo vikramākrāntāḥ sve vā syuḥ kṛtyatāṅ gatāḥ + | sisṛkṣavaḥ krodhaviṣaṃ vivaraṃ prāpya tādṛśaṃ | - viṣair hiṃsyur akiñcijñaṃ nṛpatiṃ duṣṭacetasaḥ | + viṣair hiṃsyur akiñcijñaṃ nṛpatiṃ duṣṭacetasaḥ + | @@ -163,7 +165,8 @@ tasmān na viśvased rājā kadācid api kasya cit | - kulīnam dhārmikaṃ snigdham akṛśaṃ satatotthitaṃ | + kulīnam dhārmikaṃ snigdham akṛśaṃ satatotthitaṃ + | @@ -173,16 +176,18 @@ - mahānase niyuñjīta vaidyan tadvidyapūjitaṃ | + mahānase niyuñjīta vaidyan tadvidyapūjitaṃ + | - praśastadigdeśakṛtaṃ śucibhāṇḍāṃ mahacchuciḥ | + praśastadigdeśakṛtaṃ śucibhāṇḍāṃ mahacchuciḥ + | - parīkṣitastrīpuruṣaṃ bhavec cāpi mahānasaṃ - | + parīkṣitastrīpuruṣaṃ bhavec cāpi + mahānasaṃ | @@ -194,8 +199,8 @@ mahānasikavoḍhḍhāraḥ saupodanika pūpikāḥ | - bhaveyur vaidyavaśagā ye cāpy anye tra kecanaḥ - | + bhaveyur vaidyavaśagā ye cāpy anye + tra kecanaḥ | iṅgitajño manuṣyāṇāṃ vākceṣṭāmukhavaikṛtaiḥ | @@ -203,13 +208,17 @@ vivakṣur muhyate pṛṣṭo nottaraṃ pratipadyate | - apārthaṃ bahusaṅkīrṇṇaṃ bhāṣate cāpi mūḍhavat | + apārthaṃ bahusaṅkīrṇṇaṃ bhāṣate cāpi + mūḍhavat | - hasaty akasmād aṅgulīḥ sphoṭāyed vilikhed mahīṃ | + hasaty akasmād aṅgulīḥ sphoṭāyed vilikhed mahīṃ + | - vepathuś cāsya bhavati trastaś cānyo nyam īkṣate | + vepathuś cāsya bhavati trastaś cānyo nyam īkṣate + | - vivarṇṇavaktro dhyāmaś ca nakhaiḥ kiñcic chinaty api | + vivarṇṇavaktro dhyāmaś ca nakhaiḥ kiñcic chinaty api + | @@ -225,40 +234,43 @@ pādukāpādapīṭheṣu pṛṣṭheṣu gajavājināṃ | - viṣajuṣṭeṣu cānyeṣu dhūmanasyāñjanādiṣu | + viṣajuṣṭeṣu cānyeṣu + dhūmanasyāñjanādiṣu | lakṣaṇāni pravakṣyāmi cikitsāñ cāpy anantaraṃ || - nṛpabhaktād balin dattaṃ saviṣaṃ bhakṣayanti ye - | + nṛpabhaktād balin dattaṃ saviṣaṃ + bhakṣayanti ye | tatraiva te vinaśyanti makṣikāvāyasādayaḥ | - hutabhuk tena cānnena bhṛśañ caṭacaṭāyate | + hutabhuk tena cānnena bhṛśañ + caṭacaṭāyate | mayūrakaṇṭhapratimo jāyate cāpi duḥsahaḥ | - cakorasyākṣivairāgyaṃ jāyate kṣipram eva tu - | + cakorasyākṣivairāgyaṃ jāyate + kṣipram eva tu | dṛṣṭvānnaṃ viṣasaṃsṛṣṭaṃ mriyate jīvajīvakaḥ | kokilaḥ svaravaikṛtyaṃ kroñcas tu madam arcchati | - hṛṣyen mayūras tūdvigne krośete - śukasārike | + hṛṣyen mayūras tūdvigne + krośete śukasārike | - haṃsa kṣvelati cātyarthaṃ kūjate bhṛṅgarājakaḥ | + haṃsa kṣvelati cātyarthaṃ kūjate + bhṛṅgarājakaḥ | - pṛṣabho visṛjaty aśraṃ muñcate viṭ ca - markaṭaḥ | + pṛṣabho visṛjaty aśraṃ + muñcate viṭ ca markaṭaḥ | - upakṣiptasya cānnasya vāṣpeṇordhvam udīyatā - | + upakṣiptasya cānnasya vāṣpeṇordhvam + udīyatā | hṛtpīḍā bhrāntanetratvaṃ śiroduḥkhañ ca jāyate | @@ -266,22 +278,27 @@ - hṛdi candanalepaś ca tathā sukham avāpnuyāt | + hṛdi candanalepaś ca tathā sukham avāpnuyāt + | - pāṇiprāptaṃ pāṇidāhaṃ nakhaśātaṅ karoti ca | + pāṇiprāptaṃ pāṇidāhaṃ nakhaśātaṅ + karoti ca | - tatra pralepaḥ śyāmendra gopa somotpalāni ca | + tatra pralepaḥ śyāmendra gopa somotpalāni ca + | - sa cet pramādān mohād vā tad bhuṃkte bhojanaṃ yadi | + sa cet pramādān mohād vā tad bhuṃkte bhojanaṃ + yadi | tato syāṣṭhīlavaj jihvā jāyate rasavedanī | - tudyate dahyate cāpi śleṣmā cāsya prasicyate | + tudyate dahyate cāpi śleṣmā cāsya + prasicyate | tatra vāṣperitaṃ karma yac ca syād dantakāṣṭhikaṃ | - mūrcchā cchardiṃ romaharṣam ādhmānaṃ dāham eva - ca | + mūrcchā cchardiṃ romaharṣam ādhmānaṃ + dāham eva ca | indriyāṇāñ ca vaikṛtyaṃ kuryād āmāśayaṃ gataṃ | @@ -289,13 +306,13 @@ chardanaṃ dadhyudaśvibhyām athavā tāṇḍulāmvunā | - dāhaṃ mūrcchām atīsāraṃ tṛṣṇām indriyavaikṛtaṃ - | + dāhaṃ mūrcchām atīsāraṃ tṛṣṇām + indriyavaikṛtaṃ | āṭopaṃ pāṇḍutāṃ kārśyaṃ kuryāt pakvāśayaṃ gata - tatra nīlīphalaṃ śreṣṭhaṃ sasarpiṣkaṃ virecanaṃ - | + tatra nīlīphalaṃ śreṣṭhaṃ sasarpiṣkaṃ + virecanaṃ | dadhnā dūṣīviṣāriś ca peyo madhusamāyutaḥ | @@ -303,27 +320,31 @@ bhavanti vividhā rājyaḥ phenabudbudajanma ca | - chāyā cātra na dṛśyante dṛśyante yadi vā punaḥ - | + chāyā cātra na dṛśyante dṛśyante yadi + vā punaḥ | bhavanti vikṛtā chidrās tanvyo vā vikṛtās tathā | - śākasūpāṃṇa māṃsāni klinnāni virasāni ca | + śākasūpāṃṇa māṃsāni klinnāni virasāni + ca | sadyaḥ paryuśitānīva vigandhīni bhavanti ca | - gandhavarṇṇarasair hīnāḥ sarve bhakṣyāḥ phalāni ca | + gandhavarṇṇarasair hīnāḥ sarve bhakṣyāḥ phalāni + ca | pakvāny āśuḥ prakuthyante pākam āmāni yānti ca | viśīryante kūrcakas tu dantakāṣṭhagate viṣe | - jihvādantauṣṭhamāṃseṣu - śvayathuś copajāyate | + jihvādantauṣṭhamāṃseṣu + śvayathuś + copajāyate | athāsya dhātakīpuṣpa jamvvāmrāsthi harīkakaiḥ | - sakṣaudraiḥ pracchite śophe kartavyaṃ pratisāraṇaṃ | + sakṣaudraiḥ pracchite śophe kartavyaṃ pratisāraṇaṃ + | athavāṅkollamūlāni tvacaḥ saptachadasya vā | @@ -333,8 +354,8 @@ picchalo vahalo bhyaṅgo vivarṇaś ca viṣānvitaḥ | - sphoṭā janmarujāsrāvas tvakpākaḥ svedam - eva ca | + sphoṭā janmarujāsrāvas tvakpākaḥ + svedam eva ca | dāraṇañ cāpi māṃsānām abhyaṅge viṣadūṣite | @@ -344,8 +365,7 @@ somavalyamṛtā śvetā padmaṃ kālīyakan tathā | - kapittharasapatrābhyāṃ pāṇam - etac ca pūjyate | + kapittharasapatrābhyāṃ pāṇam etac ca pūjyate | utsādane parīṣeke kaṣāye sānulepane | @@ -363,25 +383,28 @@ raso mūṣikakarṇyā vā dhūmo vāgārasaṃjñitaḥ || - śiro 'bhyaṅgaḥ śirastrāṇaṃ snānam uṣṇīṣam eva ca | + śiro 'bhyaṅgaḥ śirastrāṇaṃ snānam uṣṇīṣam eva ca + | - srajaś ca viṣasaṃsṛṣṭāḥ sādhayed avalekhanāvat | + srajaś ca viṣasaṃsṛṣṭāḥ sādhayed + avalekhanāvat | - mukhālepe mukhaśyāvaṃ yuktam abhyaṅgalakṣaṇaiḥ - | + mukhālepe mukhaśyāvaṃ yuktam abhyaṅgalakṣaṇaiḥ | padminīkaṇṭaka prakhyaiḥ kaṇṭakaiś copacīyate | - tatra kṣaudraghṛtaṃ pānam ālepaś candanaṃ - ghṛtaṃ | + tatra kṣaudraghṛtaṃ pānam ālepaś + candanaṃ ghṛtaṃ | payasyā madhukā phañjī vandhujīva punarṇṇavā || - asvāsthyaṅ kuñjarādīnāṃ lālāsravaṇam eva ca | + asvāsthyaṅ kuñjarādīnāṃ lālāsravaṇam + eva ca | yātuś ca sphoṭanaṃmāsrāvau muṣka meḍhra gudeṣv atha | - tatrābhyaṃgavad ācaṣṭe yātrivāhanayoḥ kriyāṃ | + tatrābhyaṃgavad ācaṣṭe yātrivāhanayoḥ + kriyāṃ | śoṇitāgamanaṃ khebhyaḥ śiroruk kaphasaṃsravaḥ | @@ -395,34 +418,38 @@ jighrataś ca śiroduḥkhaṃ vāripūrṇṇe ca locane | - tatreṣṭaṃ vāṣpikaṃ karma mukhālepe ca yat smṛtaṃ || + tatreṣṭaṃ vāṣpikaṃ karma mukhālepe ca yat smṛtaṃ + || karṇṇatailagate śrotre vaikṛtyaṃ śophavedanā | karṇṇāsrāvaś ca tatrāśuḥ kartavyaṃ pratipūraṇaṃ | - svaraso vahuputrāyāḥ taṃ | + svaraso vahuputrāyāḥ taṃ | somavalkarasaś cāpi suśīto hitam iṣyate | - aśropadehau dāhaś ca vedanā dṛṣṭivibhramaḥ | + aśropadehau dāhaś ca vedanā + dṛṣṭivibhramaḥ | añjane viṣasaṃsṛṣṭe bhaved āndhyam athāpi vā | - tatra sadyo ghṛtaṃ peyaṃ tarpaṇai ca - samāgadhaṃ | + tatra sadyo ghṛtaṃ peyaṃ + tarpaṇai ca samāgadhaṃ | añjanaṃ meṣaśṛṅgasya niryāso varuṇasya ca | - kapittha meṣaśṛṅga + kapittha meṣaśṛṅga - śophaḥ svāpas tathā srāvaḥ pādayoḥ sphoṭajanma ca | + śophaḥ svāpas tathā srāvaḥ pādayoḥ sphoṭajanma + ca | - bhavanti viṣaduṣṭābhyāṃ pādukābhyām asaṃśayaṃ | + bhavanti viṣaduṣṭābhyāṃ pādukābhyām + asaṃśayaṃ | upānatpādapīṭhāni pādukābhyāṃ prasādhayet | @@ -430,33 +457,38 @@ svāni sthānāni hanyuś ca dāhapākāvadāruṇaiḥ | - pādukābhūṣaṇeṣūktam abhyaṃgavidhim ācaret | + pādukābhūṣaṇeṣūktam abhyaṃgavidhim + ācaret | viṣopasargo vāṣpādir bhūṣaṇānto ya īritaḥ | - upadravāṃs tatra vīkṣya vidadhīta cikitsitaṃ | + upadravāṃs tatra vīkṣya vidadhīta + cikitsitaṃ | mahāsugandham agadaṃ yaṃ pravakṣyāmi tam bhiṣak | - pānālepananasyeṣu vidadhītāñjaneṣu ca || + pānālepananasyeṣu vidadhītāñjaneṣu ca + || virecanāni tīkṣṇāni kuryāt pracchardanāni ca | - śirāś ca vyadhayet prāptāḥ prāptaṃ visrāvaṇaṃ - yadi | + śirāś ca vyadhayet prāptāḥ prāptaṃ + visrāvaṇaṃ yadi | mūṣikājaruhā vāpi haste vaddhā tu bhūpateḥ | - karoti nirviṣaṃ sarvam annaṃ viṣasamāyutaṃ | + karoti nirviṣaṃ sarvam annaṃ + viṣasamāyutaṃ | hṛdayāvaraṇaṃ nityaṃ kuryāc cāmitramadhyagaḥ | - pived ghṛtam ajeyākhyam amṛtaṃ cāpy abhuktavān - | + pived ghṛtam ajeyākhyam amṛtaṃ cāpy + abhuktavān | sarpiḥ kṣaudraṃ dadhi payaḥ pived vā śītalañ jalaṃ | - godhāmayūranakulāṃ pṛṣatā hariṇān api | + godhāmayūranakulāṃ pṛṣatā hariṇān api + | viṣaghnānāñ ca satataṃ rasās teṣāṃ pived api | @@ -464,11 +496,13 @@ dadyāt supiṣṭāṃ pālindīṃ madhukaṃ śarkaran tathā | - śarkarātiviṣe deye māyūre samahauṣadhe | + śarkarātiviṣe deye māyūre + samahauṣadhe | pārṣate cāpi deyā syuḥ pippalyaḥ samahauṣadhāḥ | - sakṣaudraḥ saghṛtaḥ śītaḥ nimvayūṣa hitas tathā | + sakṣaudraḥ saghṛtaḥ śītaḥ nimvayūṣa hitas tathā + | viṣāghnāni ca seveta bhakṣyabhojyāni vuddhimān | @@ -492,30 +526,35 @@ - sthāvaraṃ jaṅgamaṃ caiva dvividhaṃ viṣam ucyate - | + sthāvaraṃ jaṅgamaṃ caiva dvividhaṃ + viṣam ucyate | daśādhiṣṭhānam ādyan tu dvitīyāṃ ṣoḍaśāśrayaṃ | - mūlaṃ patraṃ phalaṃ puṣpaṃ tvak kṣīraṃ sāram eva ca | + mūlaṃ patraṃ phalaṃ puṣpaṃ tvak kṣīraṃ sāram eva + ca | niryāso dhātavaś caiva kandañ ca daśamaṃ smṛtaṃ || - tatra klītakāśvamāraka guñjā subhaṅgurā karaṭā vidyucchikhānanta vijayā cety aṣṭau mūlaviṣāṇi || + tatra + klītakāśvamāraka guñjā subhaṅgurā karaṭā vidyucchikhānanta vijayā cety + aṣṭau mūlaviṣāṇi + || - viṣapatrikā lamvaradā karambha mahākarambhādīni patraviṣāṇi || + viṣapatrikā lamvaradā karambha mahākarambhādīni + patraviṣāṇi || - kumudavati reṇuka kuruvaka veṇuka karañ ca mahākarambha nandanā kākādīni guñjārūṣkara viṣavedikādīnāṃ - phalāni || + kumudavati reṇuka kuruvaka veṇuka karañ + ca mahākarambha nandanā kākādīni + guñjārūṣkara viṣavedikādīnāṃ phalāni + || ullika reṇu karambha mahākarambhādīnāṃ puṣpāṇi | - vallija karaghāṭaka karambha nārācakādīnāṃ tvkasāraniryāsāḥ - | - kumudavati dantī snuhā jālinī prabhṛtīnāṃ kṣīrāṇi - | + vallija karaghāṭaka karambha nārācakādīnāṃ tvkasāraniryāsāḥ | + kumudavati dantī snuhā jālinī prabhṛtīnāṃ kṣīrāṇi | haritāla phenāśma bhasma rakṣe prabhṛtīni dhātuviṣāṇi | kālakuṭā vatsanābha sarṣapa kapālaka kardamaka vairāṭaka mustakā mahāviṣa puṣḍarīka mūlaka hālāhala śṛṃgī markaṭādīnāṃ kandāḥ | @@ -525,12 +564,14 @@ udveṣṭanam mūlaviṣaiḥ pralāpo moha eva ca | - jṛmbhaṇodveṣṭanaṃ śvāsāḥ jñeyāḥ patraviṣair nṛṇāṃ | + jṛmbhaṇodveṣṭanaṃ śvāsāḥ jñeyāḥ patraviṣair nṛṇāṃ + | muṣkaśophaḥ phalaviṣaiḥ | dāhodveṣṭanam eva ca | - bhavet puṣpaviṣaiś chardir ādhmānaṃ svāpam eva ca | + bhavet puṣpaviṣaiś chardir ādhmānaṃ svāpam eva ca + | tvaksāraniryāsaviṣair upayuktair bhavanti ha | @@ -543,8 +584,8 @@ hṛtpīḍanan dhātuviṣair mūrcchā dāhaś ca tāluni | - prāyeṇa kālaghātīni viṣāṇy - etāni nirdiśet || + prāyeṇa + kālaghātīni viṣāṇy etāni nirdiśet || kandajāni tu tīkṣṇāni teṣām vakṣyāmi vistaraṃ | @@ -555,14 +596,15 @@ - sārṣape vāyuvaiguṇyam ānāho granthijanma ca | + sārṣape vāyuvaiguṇyam ānāho + granthijanma ca | grīvādaurvalyavāksaṃgau pālakena bhavanti ha | - prasekaḥ kardamākhyena - viḍbhedo kṣṇoś ca pītatā | + prasekaḥ + kardamākhyena viḍbhedo kṣṇoś ca pītatā | vairāṭakenāṅgaduḥkhaṃ śirorogaś ca jāyate | @@ -572,51 +614,55 @@ mahāviṣeṇāṅgasādaḥ | dāhodaravivṛddhayaḥ | - puṇḍarīke na raktatvam akṣṇor vṛddhis tathodare - | + puṇḍarīke na raktatvam akṣṇor vṛddhis + tathodare | mūlakenāṅgavaivarṇyaṃ gātrastambhaś ca jāyate | - dhyāmaś cireṇocchvasiti naro hālāhalena tu | + dhyāmaś cireṇocchvasiti naro + hālāhalena tu | śṛṅgīviṣeṇa hṛdaye granthiśūlodbhavo bhṛśaṃ | - markaṭenotplavaty ūrdhvaṃ hasaty - api daśaty api | + markaṭenotplavaty ūrdhvaṃ hasaty api daśaty api | - kandajāny ugravīryāṇi yāny uktāni trayodaśaḥ | + kandajāny ugravīryāṇi yāny uktāni trayodaśaḥ + | jñeyāny uktāni kuśalair yuktāni daśabhir guṇaiḥ | - rūkṣam uṣṇañ ca tīkṣṇañ ca sūkṣmam - āśur vyavāyi ca | + rūkṣam uṣṇañ ca tīkṣṇañ ca + sūkṣmam āśur vyavāyi ca + | - vikāsi viśadañ caiva laghv apāki ca te daśaḥ | + vikāsi viśadañ caiva laghv apāki ca + te daśaḥ | tad raukṣyāt kopayed vātam auṣṇyāt pittaṃ saśoṇitaṃ || - taikṣṇyān matim mohayati marmavandhāñ chinatti ca | + taikṣṇyān matim mohayati marmavandhāñ chinatti + ca | saukṣmyāc charīrāvayavān praviśed vikriyeta ca | - aviśuddham āśu tad dhinti vyavāyāt prakṛtiṃ - bhajet | + aviśuddham āśu tad dhinti + vyavāyāt prakṛtiṃ bhajet | vikāsitvād anuviśed doṣān dhātūn malān api| - vaiśadyāc cāsaktagatir duścikitsañ ca lāghavāt - | + vaiśadyāc cāsaktagatir duścikitsañ ca lāghavāt | durnirharam apākitvāt tasmāt kleśayate ciraṃ || - sthāvarañ jaṅgamam vāpi kṛtri.maṃ vāpi yad viṣaṃ | + sthāvarañ jaṅgamam vāpi kṛtri.maṃ vāpi yad + viṣaṃ | sadyo mārayate martyaṃ jñeyan daśaguṇan tu tat | @@ -625,7 +671,8 @@ - jīrṇam viṣaghnauṣadhibhir hatam vā dāvāgnivātātapaśoṣitam vā | + jīrṇam viṣaghnauṣadhibhir hatam vā + dāvāgnivātātapaśoṣitam vā | svabhāvato vā guṇaviprahīṇaṃ @@ -633,47 +680,48 @@ śaṃ hi dūṣīviṣatām upaiti | - vīryālpabhāvād avibhāvanīyaṃ kaphāvṛtatvāt sucirānuvandhi | + vīryālpabhāvād avibhāvanīyaṃ kaphāvṛtatvāt + sucirānuvandhi | tenārdito bhinna purīśa varṇo vidagdha vairasya yutaḥ pipāsī | - mūrcchāṃ bhramaṃ gadgadavākyamartyo viceṣṭamāno ratim āpnuyāc ca | + mūrcchāṃ bhramaṃ gadgadavākyamartyo viceṣṭamāno ratim āpnuyāc ca + | āmāśayasthe phaka vātarogī pakvāśayasthe nilapittarogī | - bhavet samudhvastaśiroruhāṃgo vilūnapakṣas tu yathā vihaṅgaḥ - | + bhavet samudhvastaśiroruhāṃgo vilūnapakṣas tu yathā + vihaṅgaḥ | - sthitaṃ rasādiṣv ayathāyathoktān karoti dhātuprabhavān - vikārān | + sthitaṃ rasādiṣv ayathāyathoktān karoti + dhātuprabhavān vikārān | - kopañ ca śītānilar durdineṣu yāty āśu pūrvaṃ śṛṇu tasya - liṅgaṃ | + kopañ ca śītānilar durdineṣu yāty āśu pūrvaṃ + śṛṇu tasya liṅgaṃ | - nidrāgurutvañ ca vijṛmbhaṇañ ca viśleṣaharṣāv - athavāṅgamardaṃ | + nidrāgurutvañ ca vijṛmbhaṇañ ca + viśleṣaharṣāv athavāṅgamardaṃ | - tataḥ karoty annamadāvipākāv arocakaṃ maṇḍala koṭhatāñ - ca | + tataḥ karoty annamadāvipākāv arocakaṃ maṇḍala koṭhatāñ ca | māṃsakṣayaṃ pādakarāsyaśophaṃ pralepakacchardim athātisāraṃ | - dūṣīviṣaṃ śvāsatṛṣājvarāṃś ca | kuryāt pravṛddhiṃ jaṭharasya - cāpi | + dūṣīviṣaṃ śvāsatṛṣājvarāṃś ca | kuryāt pravṛddhiṃ + jaṭharasya cāpi | - unmādam anyaj janayet tathānyad ānāham anyat - kṣapaye ca śuktraṃ | + unmādam anyaj janayet tathānyad ānāham anyat kṣapaye ca śuktraṃ | - kārśyan tathānyaj janaye ca kuṣṭhaṃ tāṃs tāṃ vikārāṃś ca bahuprakārāṃ | + kārśyan tathānyaj janaye ca kuṣṭhaṃ tāṃs tāṃ vikārāṃś ca + bahuprakārāṃ | dūṣitaṃ deśakālānnudivāsvapnair abhīkṣṇaśaḥ | @@ -681,9 +729,11 @@ yasmād vā dūṣayed dhātuṃ tasmād dūṣīviṣaṃ smṛtaṃ || - sthāvarasyopayuktasya vege tu prathame nṛṇāṃ | + sthāvarasyopayuktasya vege tu + prathame nṛṇāṃ | - śyāvā jihvā bhavet stabdhā mūrcchā trāsaś ca jāyate | + śyāvā jihvā bhavet stabdhā mūrcchā trāsaś ca jāyate + | dvitīye vepathuḥ sādo dāhaḥ kaṇṭharujas tathā | @@ -691,33 +741,34 @@ viṣañ cāmāśaya prāptaṃ kurute hṛdi vedanāṃ | - luśoṣas tṛtīye tu śūlañ cāmāśaye bhṛśaṃ - bhṛśaṃ | + luśoṣas tṛtīye tu śūlañ cāmāśaye + bhṛśaṃ bhṛśaṃ | - durbale harite śūne jāyete cāsya - locane | + durbale harite + śūne jāyete cāsya locane | - pakvāmāśayayos sādo hikkā kāso ntrakūjanaṃ | + pakvāmāśayayos sādo hikkā kāso + ntrakūjanaṃ | caturthe jāyate vege śirasaś cāpi gauravaṃ | - kaphapraseko vaivarṇyaṃ pārśvabhedaś ca pañcame | + kaphapraseko vaivarṇyaṃ pārśvabhedaś ca pañcame + | sarvadoṣaprakopaś ca pakvādhāṇe ca vedanā | ṣaṣṭhe sañjñāpraṇāśaś ca bhṛṣa cāpy atisāryate || - skanda pṛṣṭha kaṭībhāgāḥ sannirodhaś ca saptame - || + skanda pṛṣṭha kaṭībhāgāḥ sannirodhaś + ca saptame || prathame viṣavege tu vāntaṃ śītāṃvusecitaṃ | - sarpirmadhubhyāṃ saṃyuktam agadam pāyayen naraṃ - | + sarpirmadhubhyāṃ saṃyuktam agadam pāyayen naraṃ | dvitīye pūrvavad vāntaṃ viriktañ cāpi pāyayet | @@ -725,7 +776,8 @@ tṛtīye gadapānan tu hitan nasyaṃ tathāñjanaṃ || - sindhuṃ caturthe lpasneham agadam pāyayed bhiṣak | + sindhuṃ caturthe lpasneham agadam pāyayed bhiṣak + | pañcame kṣaudramadhukakvāthayuktaṃ pradāpayet || @@ -739,7 +791,8 @@ yavāgūṃ saghṛtaṃ kṣaudrām imāṃ dadyād viṣāpahāṃ | - kośavaty agnikaḥ pāṭhā sūryavaly amṛtābhayā | + kośavaty agnikaḥ pāṭhā sūryavaly + amṛtābhayā | śelū śirīṣakiṇihī haridre vṛhatīdvayaṃ | @@ -754,40 +807,45 @@ mañjiṣṭhailailavālūni nāgapuṣpotpalaṃ sitā | - viḍaṅgaṃ candanaṃ patraṃ priyaṅgu dhyāmakan tathā | + viḍaṅgaṃ candanaṃ patraṃ priyaṅgu dhyāmakan + tathā | - haridre dve vṛhatyau ca sārivāṅśumatī valā - | + haridre dve vṛhatyau ca sārivāṅśumatī + valā | - kalkair eṣāṃ ghṛtaṃ siddham ajeyam iti viśrutaṃ | + kalkair eṣāṃ ghṛtaṃ siddham ajeyam iti viśrutaṃ + | viṣāṇi hanti sarvāni śīghram evājitan tu tat || - dūṣīviṣārttaṃ susvinnam ūrdhvañ cādham ca śodhitaṃ | + dūṣīviṣārttaṃ susvinnam ūrdhvañ cādham ca + śodhitaṃ | pāyayed agadam mukhyam idaṃ dūṣīviṣāpahaṃ || - pippalyo dhyāmakaṃ māṃsī lopram elā - suvarccikā | + pippalyo dhyāmakaṃ māṃsī lopram + elā suvarccikā | vālakaṅ gairiko hemas tathā ca paripelavā | - kṣaudrayukto gado hy eṣa dūṣīviṣam apohati || + kṣaudrayukto gado hy eṣa dūṣīviṣam + apohati || dūṣīviṣārir nāmnā tu na cānyatrāpi vāryate | - jvare dāhe ca hikkāyāṃ srunāhe - sukrasaṃkṣaye | + jvare dāhe ca hikkāyāṃ + srunāhe sukrasaṃkṣaye | śophe ti sāre murcchāyāṃ tvagdoṣe jaṭhare pi ca | - unmāde vepathau caiva ye cāpy anyā upadravā | + unmāde vepathau caiva ye cāpy + anyā upadravā | yathāsvaṃ teṣu kurvīta viṣaghnair eva bheṣajaiḥ | @@ -796,8 +854,8 @@ dūṣīviṣaṃ varjanīyam ato nyad ahitāśina || - iti kalpe 2 || ❈ - || + iti kalpe 2 || + ❈ || @@ -805,7 +863,8 @@

- athāto jaṅgamaviṣavijñānīyaṃ kalpaṃ vyā + athāto jaṅgamaviṣavijñānīyaṃ kalpaṃ + vyā khyāsyāmaḥ || @@ -817,23 +876,24 @@ tatra dṛṣṭi niśvāsa daṃṣṭrānakha mukha mūtra purīśārtava śukra lāṃgūla lālāsparśa mukha sandaṃśāvaśardhita gudāsthi pitta śūka śavāni || - tatra nisvāsadṛṣṭiviṣāḥ divyāḥ sarpāḥ | + tatra nisvāsadṛṣṭiviṣāḥ divyāḥ + sarpāḥ | bhaumādaṃṣṭrāviṣāḥ || - rjāra śva|vānara |nara| makara| maṇḍūka| pāka|matsya| godhā| śambūka| pracalākaḥ gṛhagoḍikāś - catuṣpadāś ca kīṭās tathānye nakhamukhadaṃṣṭrāviṣāḥ | + rjāra śva|vānara |nara| makara| maṇḍūka| pāka|matsya| godhā| śambūka| pracalākaḥ gṛhagoḍikāś catuṣpadāś ca + kīṭās tathānye nakhamukhadaṃṣṭrāviṣāḥ | - kiṭipa picciṭā kaṣāyavāsika sarṣapaka toṭaka varcaḥkīṭāḥ | - kauṇḍinyā mūtrapurīṣaviṣāḥ || + kiṭipa picciṭā kaṣāyavāsika sarṣapaka toṭaka varcaḥkīṭāḥ | kauṇḍinyā + mūtrapurīṣaviṣāḥ || mūṣikāḥ śukraviṣāḥ | - vṛścika śvambhara varaki matsyocciṭiṅga patravṛścikāḥ śūlaviṣāḥ | + vṛścika śvambhara varaki matsyocciṭiṅga patravṛścikāḥ + śūlaviṣāḥ | - lūtā lālā nakha mūtra purīṣārtava śukra daṃṣṭāviṣāḥ - | + lūtā lālā nakha mūtra purīṣārtava śukra daṃṣṭāviṣāḥ | makṣikā kaṇabha jalāyukā mukhasandaṃśaviṣāḥ | @@ -844,16 +904,19 @@ viṣahatāsthisarpakaṇṭakavaraki matsyāsthi cetyasthiviṣāṇi || - śakalimatsyaraktarājivakimatsyāḥ pittaviṣā || - sūkṣmatuṇḍoc ciṭiṅgavāraṭiśatapadivalabhikaśṛṅgabhramarāḥ śūkaviṣāḥ | - kīṭasarpadehāvyasavaḥ śavaviṣā | - śeṣās tv anuktā mukhadaṃśaviṣeṣv eva - gaṇayitavyā iti || || - - bhavanti - + śakalimatsyaraktarājivakimatsyāḥ pittaviṣā + || + sūkṣmatuṇḍoc + ciṭiṅgavāraṭiśatapadivalabhikaśṛṅgabhramarāḥ + śūkaviṣāḥ | + kīṭasarpadehāvyasavaḥ + śavaviṣā | + śeṣās tv anuktā mukhadaṃśaviṣeṣv + eva gaṇayitavyā iti || || - rājño rideśe ripavo jalāni + bhavanti + + rājño rideśe ripavo jalāni mārgāṃś ca bhaktāni ca dūṣayanti | @@ -883,7 +946,8 @@ dagdhvā sarājadrumasomavalkāṃ - taṃ bhasmāsma śītaṃ vikiret saratsu | + taṃ bhasmāsma śītaṃ vikiret + saratsu | bhasmāñjaliñ cāpi ghaṭe nidhāya @@ -898,8 +962,8 @@ govājināgāḥ puruṣāḥ striyo vā - d āśu śūyaty atha - dahyate ca + d āśu śūyaty + atha dahyate ca śīryanti romāṇi nakhāś ca tasmiṃ | @@ -917,8 +981,8 @@ viḍbhedam arcchanty athavā mriyante - teṣā cikitsām prayated - yathoktāṃ | + teṣā cikitsām + prayated yathoktāṃ | viṣāpahair vyāpy agadaiḥ pralipya @@ -952,37 +1016,41 @@ dhūmānilau tena viśodhayīta || - prajām imāḥ vrahmaṇaḥ padmayoneḥ sṛjataḥ kila | + prajām imāḥ vrahmaṇaḥ padmayoneḥ + sṛjataḥ kila | akarod vighnam asuraḥ kaiṭabho nāma darpitaḥ || - tataḥ kruddhasya vadanād vrahmaṇas tejasām nidheḥ | + tataḥ kruddhasya vadanād vrahmaṇas tejasām + nidheḥ | krodho vigrahavāṃ bhūtvā niṣpapātātidāurṇaḥ || sa tan dadāha garjantam antakābham mahāsuraṃ | - tato suraṅ ghātayitvā tattejo vardhatādbhutaṃ | + tato suraṅ ghātayitvā tattejo + vardhatādbhutaṃ | tato viṣādo daityānām abhavat tan nirīkṣya vai | viṣādajananatvāc ca viṣam ity abhidhīyate || - tataḥ sṛṣṭvā prajāḥ paścāt tadā taṃ krodham īśvaraḥ | + tataḥ sṛṣṭvā prajāḥ paścāt tadā taṃ krodham + īśvaraḥ | vyāveśayata bhūteṣu sthāvareṣu careṣu ca || - yathāvyaktarasan toyam antarīkṣāt - mahīgataṃ | + yathāvyaktarasan toyam + antarīkṣāt mahīgataṃ | teṣu teṣu pradeśeṣu rasaṃ tan tan nigacchati || - evam eṣa viṣaṃ - sadya dravyam prāpyāvatiṣṭhate | + evam eṣa viṣaṃ sadya dravyam prāpyāvatiṣṭhate | svabhāvād eva tat tasya rasaṃ samanuvartate | - viṣe yasmād guṇāḥ sarve tīkṣṇāḥ prāyena santi vai | + viṣe yasmād guṇāḥ sarve tīkṣṇāḥ prāyena santi + vai | viṣaṃ sarvam ato jñeyaṃ sarvadoṣaprakopanaṃ | @@ -1002,8 +1070,8 @@ anudvṛttam viṣaṃ tasmān na vimuñcati bhoginaḥ | - yasmād atyartham uṣṇañ ca tīkṣṇañ ca paṭhitaṃ - viṣaṃ | + yasmād atyartham uṣṇañ ca tīkṣṇañ ca + paṭhitaṃ viṣaṃ | ataḥ sarvaviśeṣūktaḥ pariṣekaḥ suśītalaḥ | @@ -1013,24 +1081,27 @@ - svabhāvād avatiṣṭheta prahārādaṃśayor viṣaṃ | + svabhāvād avatiṣṭheta prahārādaṃśayor viṣaṃ + | - prakhyāpya - deham mṛtayor digdhaviddhābhidaṣṭayoḥ | + prakhyāpya deham mṛtayor digdhaviddhābhidaṣṭayoḥ | - laulyād viṣārditam māṃsaṃ yaḥ khāden mṛtamātrayoḥ | + laulyād viṣārditam māṃsaṃ yaḥ khāden mṛtamātrayoḥ + | - yathāviāaṣaṃ sa rogeṇa kliśyate mriyate pi vā | + yathāviāaṣaṃ sa rogeṇa kliśyate mriyate + pi vā | ataś cāpy anayor māṃsam abhakṣyaṃ mṛtamātrayoḥ | - muhūrtāt tad upādeyam prahāra daṃśavarjitaṃ + muhūrtāt tad upādeyam + prahāra daṃśavarjitaṃ # - #taikṣṇyoṣṇyād + #taikṣṇyoṣṇyād vikāsitvāt tathaiva ca | @@ -1051,8 +1122,8 @@ savātaṃ gṛhadhūmābhaṃ purīṣaṃ yo tisāryate | - phenam udvamate cāpi viṣapītan tam āviśet - || + phenam udvamate cāpi viṣapītan tam + āviśet || viṣavyāptam ato hy agni hṛdayaṃ nirdahaty api | @@ -1102,8 +1173,7 @@ śītābhir adbhiś ca na romaharṣo - viṣābhibhūtaṃ - parivarjayet taṃ || + viṣābhibhūtaṃ parivarjayet taṃ || jihmaṃ mukhaṃ yasya ca keśaśāto @@ -1177,21 +1247,22 @@ jñānañ ca viṣavegānāṃ bhagavaṃ vaktum arhasi | - tasya tad vavacanaṃ śrutvā prāvravīd - bhiṣajām varaḥ | + tasya tad vavacanaṃ śrutvā prāvravīd bhiṣajām varaḥ | asaṃkhyeyā mahātmāno vāsukītakṣakādayaḥ | - mahīdharāś ca nāgendrāḥ hutāgni samavarcasaḥ | + mahīdharāś ca nāgendrāḥ + hutāgni samavarcasaḥ | ye cāpy ajasraṃ garjanti varṣanti ca tapanti ca | - sasāgaragiridvīpā yaiś ca sandhāryate mahī | + sasāgaragiridvīpā yaiś ca sandhāryate + mahī | kruddhā niśvāsadṛṣṭibhyāṃ ye hanyur akhilaṃ jagat | - namas tebhyo na taiḥ kiñcit | kāryam atra - cikitsayā | + namas tebhyo na taiḥ kiñcit + | kāryam atra cikitsayā | ye tu daṃṣṭrāviṣā bhaumā ye daśaṃte ca mānavān @@ -1199,22 +1270,24 @@ aśītir eva sarpāṇāṃ bhidyate te tu pañcadhā | - darvīkarā | maṇḍalino rājīmantas tathaiva ca - || + darvīkarā | maṇḍalino rājīmantas + tathaiva ca || nirviṣā vaikarañjāś ca trividhās te punaḥ smṛtāḥ | - viṃśatiḥ phaninas teṣāṃ ṣaṭ ca maṇḍalinaḥ punaḥ - | + viṃśatiḥ phaninas teṣāṃ ṣaṭ ca + maṇḍalinaḥ punaḥ | tāvanta eva vijñeyā rājīmantas trayodaśa | - nirviṣā dvādaśa proktā vaikarañjās traya smṛtāḥ | + nirviṣā dvādaśa proktā vaikarañjās traya smṛtāḥ + | - pādābhimṛṣṭā duṣṭā vā kruddhā grāsārthino pi vā | + pādābhimṛṣṭā duṣṭā vā kruddhā grāsārthino pi vā + | - te daśanti mahākrodhās tac ca trividham ucyate - || + te daśanti mahākrodhās tac ca + trividham ucyate || sarpitan daritam vāpi tṛtīyam atha nirviṣaṃ | @@ -1233,11 +1306,13 @@ vijñeyan daritan tat tu bhiṣajālpaviṣānvitaṃ | - aśopham alpaduṣṭāsṛk prakṛtisthasya dehinaḥ | + aśopham alpaduṣṭāsṛk prakṛtisthasya + dehinaḥ | padaṃ padāni vā vidyād aviṣāṇi cikitsakaḥ | - sarpaspṛṣṭasya bhīror hi bhayena kupito 'nilaḥ | + sarpaspṛṣṭasya bhīror hi bhayena kupito 'nilaḥ + | kasyacit kurute śophaṃ sarpagātrāhatan tu tat | @@ -1253,26 +1328,30 @@ jñeyā darvīkarāḥ sarpāḥ phaṇinaḥ śīghragāminaḥ | - maṇḍalair vividhaiś cittrāḥ - pṛthavo mandagāminaḥ | + maṇḍalair vividhaiś cittrāḥ pṛthavo mandagāminaḥ | jñeyā maṇḍalinaś cāpi jvalitāgnisamā viṣaiḥ | - snigdhā vividhavarṇṇābhis tiryag ūrdhvañ ca rājibhiḥ | + snigdhā vividhavarṇṇābhis tiryag ūrdhvañ ca + rājibhiḥ | vicitrā iva ye bhānti rājīmantas tu te smṛtāḥ | - muktārūpyaprabhā ye ca kapilā ye ca pannagāḥ | + muktārūpyaprabhā ye ca kapilā ye ca + pannagāḥ | suvarṇṇābhāḥ sugandhāś ca te jātyā vrāhmaṇāḥ smṛtāḥ - kṣatriyāḥ snigdhavarṇṇās tu pannagā bhṛśakopanāḥ | + kṣatriyāḥ snigdhavarṇṇās tu pannagā bhṛśakopanāḥ + | - sūryaś candraḥ kṣitiś chatraṃ lakṣyaṃ teṣān tathādrijaṃ || + sūryaś candraḥ kṣitiś chatraṃ lakṣyaṃ teṣān + tathādrijaṃ || kṛṣṇā vajraprabhā ye ca lohitā varṇṇatas tathā | - dhūmrāḥ pārāvatābhāś ca vaiśyās te pannagāḥ smṛtāḥ || + dhūmrāḥ pārāvatābhāś ca vaiśyās te pannagāḥ smṛtāḥ + || mahiṣadvidvīpivarṇṇābhās tathaiva paruṣatvacaḥ | @@ -1281,7 +1360,8 @@ - rajanyāḥ prathame yāme sarvāś citrāś caranti ha | + rajanyāḥ prathame yāme sarvāś citrāś caranti ha + | śeṣās tv atho maṇḍalino divā darvīkarās tathā | @@ -1289,7 +1369,8 @@ pittaṃ maṇḍalinaś cāpi kaphaṃ cānekarājayaḥ | - atyalpasamavarṇṇābhyāṃ dvidoṣakaralakṣaṇaṃ | + atyalpasamavarṇṇābhyāṃ + dvidoṣakaralakṣaṇaṃ | dampatyayogād vijñeyaṃ paravādañ ca vakṣyati | @@ -1297,124 +1378,139 @@ - tatra darvīkarāḥ - kṛṣṇasarpo mahākṛṣṇaḥ kṛṣṇodaraḥ | sarvakṛṣṇaḥ śvetaḥ kapoto - valāhako mahāsarpaḥ śaṃkhapālo lohitākṣo gavedhukaḥ parisarpaḥ - khaṇḍaphaṇaḥ kūkuṭaḥ padmo mahāpadmaḥ darbhapuṣpo dadhimukhaḥ - puṇḍarīkamukho vabhrūkuṭīmukho vicitra puṣpābhikīrṇṇābho girisarpo - rijusarpaḥ śvetadaro mahāśīrṣo lagardaś ceti || - - maṇḍalinas tu - ādarśamaṇḍalaḥ śvetamaṇḍalo raktamaṇḍalaḥ pṛṣato devadinnaḥ - pilindako vṛddhagonasaḥ panasako mahāpanasakaḥ veṇupatrakaḥ - śiśuko madanakaḥ pālindakaḥ tantukaḥ puṣpapāṇḍuḥ ṣaḍaṅgā gniko vabhru - kaṣāyaḥ khaluṣaḥ pārāvato hastābharaṇakaḥ tatraś citrakaḥ + + tatra darvīkarāḥ kṛṣṇasarpo mahākṛṣṇaḥ kṛṣṇodaraḥ | + sarvakṛṣṇaḥ śvetaḥ kapoto valāhako mahāsarpaḥ śaṃkhapālo lohitākṣo gavedhukaḥ parisarpaḥ khaṇḍaphaṇaḥ kūkuṭaḥ padmo + mahāpadmaḥ darbhapuṣpo dadhimukhaḥ puṇḍarīkamukho + vabhrūkuṭīmukho vicitra puṣpābhikīrṇṇābho girisarpo rijusarpaḥ + śvetadaro mahāśīrṣo lagardaś ceti || + + + maṇḍalinas tu ādarśamaṇḍalaḥ śvetamaṇḍalo raktamaṇḍalaḥ pṛṣato devadinnaḥ pilindako vṛddhagonasaḥ panasako + mahāpanasakaḥ veṇupatrakaḥ śiśuko madanakaḥ + pālindakaḥ tantukaḥ puṣpapāṇḍuḥ ṣaḍaṅgā gniko vabhru kaṣāyaḥ khaluṣaḥ pārāvato hastābharaṇakaḥ tatraś citrakaḥ eṇīpadaś ceti || - rājīmantas tu - puṇḍarīko rājicitro aṅgulirājiḥ dvyaṅgulirājiḥ | vindurājiḥ kardamas tṛṇaśoṣakaḥ svetahanur darbhapuṣpo lohitākṣaś cakrakaḥ kikkisādaś ceti - || - - nirviṣās tu valāhako hi - patākaḥ śukapatro jagaro dīpyakaḥ | ilikinī | varṣāhīko - dvyāhikaḥ | kṣīrikāpuṣpaḥ puṣpasakalī - jyotiīratho vṛkṣakaś ceti || - - vaikarañjās tu trayāṇāṃ - varṇṇānāṃ vyatirekajās tad yathā | mākuliḥ poṭagalaḥ - snigdharājiś ceti || tatra kṛṣṇasarpeṇa gonasyāṃ vaiparītena vā - jāto mākuliḥ | rājilena gonasyāṃ vaiparītyena jātaḥ poṭagalaḥ || kṛṣṇasarpeṇa rājimatyāṃ vaiparītyena vā jātaḥ - snigdharājir iti || teṣāṃ pitṛvad viṣam utkarṣād dva ꣸ ꣸ ꣸ ꣸ ꣸ ꣸ - yor mātṛvad ity eke | + + rājīmantas tu puṇḍarīko rājicitro aṅgulirājiḥ + dvyaṅgulirājiḥ | vindurājiḥ kardamas tṛṇaśoṣakaḥ + svetahanur darbhapuṣpo lohitākṣaś cakrakaḥ kikkisādaś ceti || + + + nirviṣās tu valāhako hi patākaḥ śukapatro jagaro + dīpyakaḥ | ilikinī | varṣāhīko dvyāhikaḥ | + kṣīrikāpuṣpaḥ puṣpasakalī + jyotiīratho vṛkṣakaś + ceti || + + + vaikarañjās tu trayāṇāṃ varṇṇānāṃ vyatirekajās tad + yathā | mākuliḥ poṭagalaḥ snigdharājiś ceti || tatra kṛṣṇasarpeṇa + gonasyāṃ vaiparītena vā jāto mākuliḥ | rājilena + gonasyāṃ vaiparītyena jātaḥ poṭagalaḥ || kṛṣṇasarpeṇa rājimatyāṃ vaiparītyena vā jātaḥ snigdharājir + iti || teṣāṃ pitṛvad viṣam utkarṣād dva ꣸ ꣸ ꣸ ꣸ ꣸ ꣸ yor + mātṛvad ity eke | evam eṣāṃ sarpāṇām aśītir vyākhyātāḥ || - tatra mahānetrajihvāśirasaḥ pumāṃsaḥ | sūkṣmanetrajihvāśirasaḥ - striyaḥ | ubhayalakṣaṇā mandaceṣṭākrodhā napuṃsakā iti || + tatra mahānetrajihvāśirasaḥ pumāṃsaḥ | + sūkṣmanetrajihvāśirasaḥ striyaḥ | ubhayalakṣaṇā mandaceṣṭākrodhā + napuṃsakā iti || - tatra sarveṣām eva sarpāṇāṃ sāmānyata eva daṣṭalakṣaṇam - upadekṣyāmaḥ | kiṃ kāraṇaṃ viṣaṃ hi huta hutavaha niśita nistriṃśāśani kalpam āśukāri - muhūrttam apy upekṣitam āturam atipātayati | na cāvakāśo - sti vāksamūham anusartuṃ | pratyekam - api ca duṣṭalakṣaṇe bhihite sarvarpatraividhyāt - kriyātraividhyaṃ bhavati | tasmāt traividhyena vakṣyāmaḥ | etad dhy - āturahitam asaṃmohakarañ cāsminn eva ca sarvavyañjanāvarodha iti - | + tatra sarveṣām eva sarpāṇāṃ sāmānyata eva + daṣṭalakṣaṇam upadekṣyāmaḥ | kiṃ kāraṇaṃ viṣaṃ hi huta hutavaha niśita nistriṃśāśani kalpam āśukāri muhūrttam apy + upekṣitam āturam atipātayati | na cāvakāśo sti vāksamūham anusartuṃ | pratyekam api + ca duṣṭalakṣaṇe bhihite sarvarpatraividhyāt + kriyātraividhyaṃ bhavati | tasmāt traividhyena vakṣyāmaḥ | etad + dhy āturahitam asaṃmohakarañ cāsminn eva ca + sarvavyañjanāvarodha iti | tatra - darvakaraviṣeṇa tvaṅ nakha nayana vadana mūtra purīśa daṃśa kṛṣṇatvaṃ raukṣyaṃ - sandhivedanā śirogauravaṃ kaṭīpṛṣṭhagrīvādaurvalyaṃ jṛmbhaṇaṃ - svarāvasādaḥ kharukharuko jaḍatā śuṣkodgāraḥ kāsaḥ śvāso hikkā vāyor - urdhvagamanaṃ śūlodveṣṭanaṃ kṛṣṇalālāsravaṇaṃ phenāgamanaṃ - srotovarodhas tās tāś ca vātavedanā bhavanti || maṇḍalaviṣeṇa tu - tvaṅ nakha nayana daśana vadana mūtra purīśa daṃśa pītatvaṃ śītābhilāṣaḥ paridhūpāyanaṃ dāhas tṛṣṇā mado mūrcchā jvaraḥ śoṇitāgamanam - ūrdhvam adhaś ca māṃsavasāvasādaḥ | śvayathur daṃśakotho - viparītadarśanam āturakopas tās tāś ca pittavedanā bhavanti || jīmadviṣeṇa tu tvaṅ nakha nayana daśana vadana mūtra purīśā daṃśa pāṇḍutvaṃ śītajvaro romaharṣa stavdhatvaṃ gātrāṇām - ādaṃśaśophaḥ sāndrakaphaprasekaś chardir akṣṇoḥ kaṇḍū khurakhurakaḥ | - ucchvāsa nirodhas tās tāś ca kaphavedanā bhavanti || - - tatra puruṣeṇa daṣṭa ūrdhvaṃ prekṣate | - striyās tiryaṅ napuṃsakenādha iti || garbhiṇyā pāṇḍumukho - ādhmātaś ca bhavati || sūtikayā kukṣiśūlārttaḥ sarudhiraṃ mehati - grāsārthimānnam ākāṃkṣati | vṛddhena cirān mandāś ca vegā bhavanti || vālenāśus tīkṣṇaś ca | nirviṣeṇāviṣaliṅgaṃ | andhāhikenāndhatvam - eke | grasad ajagaraḥ + darvakaraviṣeṇa + tvaṅ nakha nayana vadana mūtra purīśa daṃśa kṛṣṇatvaṃ raukṣyaṃ sandhivedanā śirogauravaṃ + kaṭīpṛṣṭhagrīvādaurvalyaṃ jṛmbhaṇaṃ svarāvasādaḥ + kharukharuko jaḍatā śuṣkodgāraḥ kāsaḥ śvāso hikkā vāyor + urdhvagamanaṃ śūlodveṣṭanaṃ kṛṣṇalālāsravaṇaṃ + phenāgamanaṃ srotovarodhas tās tāś ca vātavedanā bhavanti || maṇḍalaviṣeṇa tu tvaṅ nakha nayana daśana vadana mūtra purīśa daṃśa pītatvaṃ śītābhilāṣaḥ paridhūpāyanaṃ dāhas tṛṣṇā mado mūrcchā jvaraḥ + śoṇitāgamanam ūrdhvam adhaś ca māṃsavasāvasādaḥ | śvayathur daṃśakotho viparītadarśanam āturakopas tās tāś ca + pittavedanā bhavanti || jīmadviṣeṇa tu tvaṅ nakha nayana daśana vadana mūtra purīśā daṃśa pāṇḍutvaṃ śītajvaro romaharṣa + stavdhatvaṃ gātrāṇām ādaṃśaśophaḥ sāndrakaphaprasekaś chardir + akṣṇoḥ kaṇḍū khurakhurakaḥ | ucchvāsa nirodhas tās tāś + ca kaphavedanā bhavanti || + + tatra puruṣeṇa daṣṭa ūrdhvaṃ + prekṣate | striyās tiryaṅ napuṃsakenādha iti || + garbhiṇyā pāṇḍumukho ādhmātaś ca bhavati || sūtikayā + kukṣiśūlārttaḥ sarudhiraṃ mehati grāsārthimānnam ākāṃkṣati | + vṛddhena cirān mandāś ca vegā bhavanti || vālenāśus + tīkṣṇaś ca | nirviṣeṇāviṣaliṅgaṃ | andhāhikenāndhatvam eke | + grasad ajagaraḥ prāṇaharo na viṣād iti || - tatra sarvasarpaviṣāṇāṃ saptaviṣavegā bhavanti - | tatra darvīkarāṇāṃ prathame vegaviṣaṃ śoṇitaṃ dūṣayati | tatpraduṣṭaṃ - kṛṣṇatām upaiti | tena kārṣṇya + tatra sarvasarpaviṣāṇāṃ saptaviṣavegā + bhavanti | tatra darvīkarāṇāṃ prathame vegaviṣaṃ śoṇitaṃ dūṣayati + | tatpraduṣṭaṃ kṛṣṇatām upaiti | tena kārṣṇya pipīlikāparisarpañcaṇam - iva cāṃge bhavanti || dvitīye māṃsaṃ dūṣayati | tenātyarthakṛṣṇatā granthayaś ca bhavanti || - tṛtīye medo dūṣayati | tena daṃśakledaḥ - śirogauravaṃ cakṣurgrahaṇañ ca bhavati | caturthe koṣṭham anupraviśati | - tataḥ kaphaprabhavān doṣāṃ kopayati tena tandrīkaphaprasekaḥ - sandhiviśleṣaś ca bhavati || pañcame sthīny anupraviśati tena parvabhedo hikkā dāhaś ca bhavati || ṣaṣṭhe - majjām anupraviśati | tena grahaṇīdoṣā gātragauravam atīsāro - hṛtpīḍā mūrcchā ca bhavati || saptame śukram anupraviśati vyānañ - cātyarthaṃ kopayati kaphañ ca sūkṣmaṃ srotobhyaḥ pracyāvayati | tena - śleṣmaprādurbhāvaḥ kaṭīpṛṣṭhaskandabhaṅgaḥ - sarvaceṣṭhāvighātaḥ ucchvāsavirodho bhavatīti || maṇḍalinān tu - prathame vege viṣaḥ śoṇitaṃ dūṣayati | tatpraduṣṭaṃ pītatām upaiti | tena - pītāvabhāsatā paridāhaś ca bhavati || dvitīye māṃsaṃ dūṣayati - | tena cātyarthapītāṅgatā śvarthaparidāho - daṃśaś ca śvayathur bhavati || tṛtīye medo dūṣayati tena kṛṣṇādaṃśakledaḥ svedaś ca bhavati || caturthe pūrvavad - anupraviśya jvaram āpādayati || pañcame dāhaṃ sarvagātreṣu karoti - | ṣaṣṭhasaptamayoḥ pūrvavad iti | rājīmatāṃ tu prathame vege śoṇitan dūṣayati || tatpraduṣṭaṃ pāṇḍutām upaiti tena romaharṣaḥ - pāṇḍvāvabhāsaś ca puruṣo bhavati || dvitīye māṃsaṃ dūṣayati tena - pāṇḍur atyarthajāḍyañ ca bhavati | tṛtīye medo ṣayati tena daṃśakledo kṣināsāsrāvaś ca bhavati || - caturthe pūrvavad anupraviśya manyāstambhaśirogauravañ cāpādayati - || pañcame vāksaṃgaḥ śītajvarañ ca || ṣaṣṭhasaptamayoḥ pūvad iti + iva cāṃge bhavanti || dvitīye māṃsaṃ dūṣayati | tenātyarthakṛṣṇatā granthayaś + ca bhavanti || tṛtīye medo dūṣayati | tena daṃśakledaḥ śirogauravaṃ cakṣurgrahaṇañ ca bhavati | + caturthe koṣṭham anupraviśati | tataḥ kaphaprabhavān + doṣāṃ kopayati tena tandrīkaphaprasekaḥ sandhiviśleṣaś ca bhavati + || pañcame sthīny + anupraviśati tena parvabhedo hikkā dāhaś ca bhavati || ṣaṣṭhe + majjām anupraviśati | tena grahaṇīdoṣā gātragauravam + atīsāro hṛtpīḍā mūrcchā ca bhavati || saptame śukram anupraviśati vyānañ cātyarthaṃ kopayati kaphañ ca sūkṣmaṃ + srotobhyaḥ pracyāvayati | tena śleṣmaprādurbhāvaḥ + kaṭīpṛṣṭhaskandabhaṅgaḥ sarvaceṣṭhāvighātaḥ ucchvāsavirodho bhavatīti || maṇḍalinān tu prathame vege viṣaḥ śoṇitaṃ + dūṣayati | tatpraduṣṭaṃ pītatām upaiti | tena pītāvabhāsatā paridāhaś ca bhavati || dvitīye māṃsaṃ dūṣayati | + tena cātyarthapītāṅgatā + śvarthaparidāho daṃśaś ca śvayathur bhavati + || tṛtīye medo dūṣayati tena kṛṣṇādaṃśakledaḥ svedaś ca + bhavati || caturthe pūrvavad anupraviśya jvaram āpādayati || + pañcame dāhaṃ sarvagātreṣu karoti | ṣaṣṭhasaptamayoḥ + pūrvavad iti | rājīmatāṃ tu prathame vege śoṇitan + dūṣayati || tatpraduṣṭaṃ pāṇḍutām upaiti tena romaharṣaḥ + pāṇḍvāvabhāsaś ca puruṣo bhavati || dvitīye māṃsaṃ + dūṣayati tena pāṇḍur atyarthajāḍyañ ca bhavati | tṛtīye medo ṣayati tena daṃśakledo + kṣināsāsrāvaś ca bhavati || caturthe pūrvavad anupraviśya + manyāstambhaśirogauravañ cāpādayati || pañcame + vāksaṃgaḥ śītajvarañ ca || ṣaṣṭhasaptamayoḥ pūvad iti || - bhavati || dhātvaṃtareṣu yāḥ sapta kalāḥ saṃparikīrttitāḥ + bhavati || dhātvaṃtareṣu yāḥ sapta kalāḥ + saṃparikīrttitāḥ - tāḥsv ekaikam atikramya vegaṃ prakurute viṣaḥ || + tāḥsv ekaikam atikramya vegaṃ + prakurute viṣaḥ || yenāntareṇa tu kalāḥ kālakalpaṃ bhinatti ha | samīraṇenohyamānaṃ tat tu vegāntaraṃ mataṃ || - śūnāṅgaḥ prathame vege paśuḥ pradhyāti duḥkhitaḥ || + śūnāṅgaḥ prathame vege paśuḥ pradhyāti duḥkhitaḥ + || - dvitīye lālimān kiñciddhṛṣṭāṅgaḥ pīḍyate hṛdi | + dvitīye lālimān kiñciddhṛṣṭāṅgaḥ pīḍyate hṛdi + | tṛtīyasya śiroduḥkhaṃ karṇṇagrīvāñ ca bhajyate | caturthe vepate mūḍhaḥ khādaṃ dantāñ jahāty asūn | - kecid vegatrayaṃ prāhur antasvedeṣu - tadvidaḥ || + kecid vegatrayaṃ prāhur + antasvedeṣu tadvidaḥ || vede tu prathame pakṣī dhyāti muhyaty ataḥ paraṃ | - dvitīye vihvalaḥ kūjan pakṣīmaraṇam arcchati | + dvitīye vihvalaḥ kūjan pakṣīmaraṇam + arcchati | kecid ekaṃ vihaṅgeṣu viṣaveṣam uṣanti vai || mārjāranakulādīnāṃ viṣaṃ nātipravartata iti || - kalpe4 || + kalpe4 + ||
@@ -1437,56 +1533,59 @@ - sarvair evāditaḥ sarpaiḥ śākhādaṣṭasya dehinaḥ | + sarvair evāditaḥ sarpaiḥ śākhādaṣṭasya + dehinaḥ | vadhnīyād gāḍham upari daṃśāt tu caturaṃgulaṃ | - plotacarmāntavalkānāṃ mṛdunānyatamena vā | + plotacarmāntavalkānāṃ mṛdunānyatamena + vā | na paryeti viṣaṃ deham ariṣṭābhir nivāritaṃ | - dahed daṃśam athoddhṛtya yatra vandho na jāyate - | + dahed daṃśam athoddhṛtya yatra vandho na jāyate | ācūṣaṇacchedadāhāḥ sarvatraiva tu pūjitāḥ | - pratipūrya mukhaṃ pāṃśor - hitam ācūṣaṇaṃ bhavet | + pratipūrya mukhaṃ pāṃśor hitam ācūṣaṇaṃ bhavet | sandaṣṭavyo thavā sarpo daṣṭamātreṇa jānatā || - atha maṇḍalidaṣṭan tu na kathañ ca dāhayet | + atha maṇḍalidaṣṭan tu na kathañ ca + dāhayet | sa pittaviṣavāhulyād daṃśo dāhād vināśayet | - ariṣṭāv api mantrais tu vadhnīyān mantrakovidaḥ - | + ariṣṭāv api mantrais tu vadhnīyān mantrakovidaḥ | sā tu rajvādibhir vaddhā viṣapūtikarī matā | - devavrahmarṣivihitāḥ mantrāḥ satyatapomayāḥ | + devavrahmarṣivihitāḥ mantrāḥ + satyatapomayāḥ | bhavaṃty anatyayāḥ kṣipraṃ viṣaṃ hanyuś ca dustaraṃ | - viṣaṃ tejomayair mantraiḥ satyavrahmatapomayaiḥ + viṣaṃ tejomayair mantraiḥ + satyavrahmatapomayaiḥ yathā nivāryate kṣipraṃ prayuktair na tathauṣadhaiḥ - mantrāṇāṃ grahaṇaṃ kāryaṃ strīmāṃsamadhuvarjinā - | + mantrāṇāṃ grahaṇaṃ kāryaṃ strīmāṃsamadhuvarjinā | yatāhāreṇa śucinā kuśāstaraṇaśāyinā | - gandhamālyopahāraiś ca valibhiś cāpi devatā | + gandhamālyopahāraiś ca valibhiś cāpi + devatā | pūjayet mantrasidhyarthaṃ japahomaiś ca yatnataḥ || - mantrās tv avidhinā proktā hīnā vā svaravarṇṇataḥ | + mantrās tv avidhinā proktā hīnā vā + svaravarṇṇataḥ | yasmān na siddhim āyāṃti tasmād yojyo gadakramaḥ | - daṃśāt samantāc ca sirāṃ vyadhayet kuśalo - bhiṣak | + daṃśāt samantāc ca sirāṃ vyadhayet + kuśalo bhiṣak | śākhāśrayāṃ lalāṭo ca veddhavyā visṛte viṣe | @@ -1494,12 +1593,13 @@ tasmād visrāvayed raktaṃ sā hy asya paramā kriyā | - daṃśaṃ samantād agadaiḥ pracchayitvā ca lepayet | + daṃśaṃ samantād agadaiḥ pracchayitvā ca lepayet + | candanośīrasiktena vāriṇā cāpi secayet | - yayec cāgadāṃ tās tāṃ dadhikṣaudraghṛtādibhiḥ - | + yayec cāgadāṃ tās tāṃ + dadhikṣaudraghṛtādibhiḥ | tadalābhe hitā vā syāt kṛṣṇavalmīkamṛttikā| @@ -1507,25 +1607,30 @@ na pivet tailakaulatthaṃ madyaṃ sauvīrakaṃ ca na | - dravam anyat tu yat kiñcit pītvā pītvā tad uddharet | + dravam anyat tu yat kiñcit pītvā pītvā tad + uddharet | prāyo hi vamanenaiva sukhaṃ nirhriyate viṣaṃ | phaṇināṃ viṣavege tu prathamaṃ śoṇitaṃ haret | - dvitī madhusarpirbhyām agadaṃ saha pāyayet | + dvitī madhusarpirbhyām agadaṃ saha + pāyayet | - nastaḥ karmāñjane yuṃjyāt tṛtīye viṣanāśanaṃ | + nastaḥ karmāñjane yuṃjyāt tṛtīye + viṣanāśanaṃ | - vānte caturthe viṣaghnāṃ yavāgūṃ pāyayed bhiṣak * śītopacāraṃ puruṣaṃ vegayoḥ - pañcaṣaṣṭhayoḥ pāyayet chodhanaṃ tīkṣṇaṃ yavāgūñ cāpi kīrttitā saptame - tv avapīḍena śiras tīkṣṇena śodhayet pūrvā maṇḍalināṃ vegā darvīkaravad - ācaret tṛtīye ca viriktasya * - śītopacāraṃ puruṣaṃ vegayoḥ pañcaṣaṣṭhayoḥ pāyayet - chodhanaṃ tīkṣṇaṃ yavāgūñ cāpi kīrttitā + vānte caturthe viṣaghnāṃ yavāgūṃ pāyayed bhiṣak * śītopacāraṃ puruṣaṃ + vegayoḥ pañcaṣaṣṭhayoḥ pāyayet chodhanaṃ tīkṣṇaṃ yavāgūñ cāpi + kīrttitā saptame tv avapīḍena śiras tīkṣṇena śodhayet pūrvā + maṇḍalināṃ vegā darvīkaravad ācaret tṛtīye ca viriktasya + * + śītopacāraṃ puruṣaṃ vegayoḥ pañcaṣaṣṭhayoḥ + pāyayet chodhanaṃ tīkṣṇaṃ yavāgūñ cāpi kīrttitā saptame tv avapīḍena śiras tīkṣṇena - śodhayet - pūrvo maṇḍalināṃ vego darvīkaravad ācaret + śodhayet + pūrvo maṇḍalināṃ vego darvīkaravad + ācaret tṛtīye ca viriktasya + śleṣmā praduṣṭo muṣṇāti saṃjñaṃ + srotrovalāśritaḥ + || + - tadā prasrasta - lāṃgūlahanuskandhobhilālimān | + + tadā prasrastalāṃgūlahanuskandho + bhilālimān | - avyaktavadhirondhaś ca sonyonyamabhidhāvati | + avyaktavadhiro 'ndhaś ca so nyonyam abhidhāvati | - tena daṣṭasya cāṅge syuḥ suptaḥ kṛṣṇaṃ - jvaratyasṛk || + tena daṣṭasya cāṅge syuḥ suptaḥ + kṛṣṇaṃ kṣaraty asṛk || - digdhaviddhasya liṅgena prāyaśaś cābhiliṅgitaḥ - | + digdhaviddhasya liṅgena prāyaśaś + cābhiliṅgitaḥ | - yena cāpi bhaved daṣṭas tasya ceṣṭārutannaraḥ | + yena cāpi bhaved daṣṭas tasya ceṣṭārutan naraḥ | vahuśaḥ pratikurvāṇaḥ kriyāhīno viśyati || - daṃṣṭriṇā yena daṣṭas tu taṃdaṣṭo yadi paśyati | + daṃṣṭriṇā yena daṣṭas tu taṃ daṣṭo yadi paśyati | apsu vā yadi vādarśeriṣṭaṃ tasya vinirdiśet | - yadi trasyatyadaṣṭo pi śabdasyarśanadarśanaiḥ - | + yadi trasyatyadaṣṭo pi + śabdasyarśanadarśanaiḥ | - jālatrāsaṃ tu taṃ vidyād daṣṭaṃtadapi kīrttitaṃ - | + jalatrāsaṃ tu taṃ vidyād daṣṭaṃ tad + api kīrttitaṃ | - visrāvya daṃśaṃ taṃ daṣṭe sarpiṣā paridāhitaṃ | + visrāvya daṃśaṃ taṃ daṣṭe sarpiṣā paridāhitaṃ + | - pradihyādagadaiḥ sarpiḥ purāṇaṃ cāpi pāyayet | + pradihyād agadaiḥ sarpiḥ purāṇaṃ cāpi pāyayet + | arkakṣīrayutañ cāpi śīghran dadyād virecanaṃ | - śvetāṃ punarṇṇavāñ cāsyai dadyād dhutturakāyutāṃ | - - - - + śvetāṃ punarṇṇavāñ cāsyai dadyād dhuttūrakāyutāṃ | - - - - - - - - - snāpayettaṃ nadītīre samantrair vā catuṣpathe | + snāpayet taṃ nadītīre samantrair vā catuṣpathe + | - vījaratnauṣadhīgarbhaiḥ kumbhaiḥ śītāmvupūritaiḥ || + vījaratnauṣadhīgarbhaiḥ kumbhaiḥ + śītāmvupūritaiḥ || - alarkādhipate yakṣa sārameyagaṇādhipa | + alarkādhipate yakṣa + sārameyagaṇādhipa | - alarkajuṣṭam etan me nirviṣaṃ kuru mācirāt || svāhā || + alarkajuṣṭam etan me nirviṣaṃ kuru mā cirāt || + svāhā || - dadyāt saṃśodhanan tīkṣṇaṃ mavasyāṃntasya dehinaḥ | + dadyāt saśodhanan tīkṣṇam avasyāṃn tasyaṃ dehinaḥ | - aśuddhasya surūḍhe pi vraṇe kupyati tadviṣaṃ - | + aśuddhasya surūḍhe pi vraṇe kupyati + tad viṣaṃ | - prasupto votthito vāpi svasthaḥ trasto na sidhyati | + prasupto votthito vāpi svasthaḥ trasto na sidhyati | jalatrāsī ca yo martyo daṣṭe yaś ca prakupyatīti || @@ -2053,7 +2185,8 @@ - kalpe 6 || ❈ || + kalpe 6 || + ❈ || @@ -2075,10 +2208,9 @@ dhavāśvakarṇṇa tiniśa picumarda pāṭalī pāribhadrakodumvara karaghātakārjuna sarjja kapītana śleṣmātakāṅkoṭha kuṭaja śamī kapitthāśmantakārka cirivilva mahāvṛkṣārala madhuka madhukaṃśrigru śāka gojī bhūja tilvakekṣuraka gopaghoṇṭārimedānāṃ - bhasmāny āhṛtya gavāṃ mūtreṇa kṣārakalpena parisrāvya vipacet | - dadyāc cātra pippalī pippalīmūla taṇḍulīyaka varāṃga coraka mañjiṣṭhā karañjikā hastipippalī viḍaṅgā gṛhadhūmānanta soma sarala vālhīka kuśāmra sarṣapa varuṇa plakṣa nicula vardhamāna vañjula putraśreṇī saptaparṇṇa ṭuṇṭukailavāluka nāgadanty ativiṣā bhadradāru marica kuṣṭha vacā cūrṇṇāni lohānāṃ - samabhāgāni tataḥ | kṣāravad āgatapākam avatārya lohakumbhe - nidadhyāt | + bhasmāny āhṛtya gavāṃ mūtreṇa kṣārakalpena parisrāvya vipacet | dadyāc cātra pippalī pippalīmūla taṇḍulīyaka varāṃga coraka mañjiṣṭhā karañjikā hastipippalī viḍaṅgā gṛhadhūmānanta soma sarala vālhīka kuśāmra sarṣapa varuṇa plakṣa nicula vardhamāna vañjula putraśreṇī saptaparṇṇa ṭuṇṭukailavāluka nāgadanty ativiṣā bhadradāru marica kuṣṭha vacā cūrṇṇāni lohānāṃ + samabhāgāni tataḥ | kṣāravad āgatapākam avatārya + lohakumbhe nidadhyāt | etena dundubhiṃ limpet patākāstaraṇāni ca || @@ -2106,8 +2238,8 @@ apāmārgasya vījāni śirīṣasya ca māṣakāṃ | - śvete dve kākamācīñ ca gavām - mūtreṇa pīṣayet | + śvete dve kākamācīñ + ca gavām mūtreṇa pīṣayet | sarpir eteṣu saṃsiddhaṃ viṣasaṃśamanaṃ paraṃ | @@ -2117,16 +2249,18 @@ prapauṇḍarīkan naladaṃ saralaṃ devadāru ca | - bhadraśriyaṃ yavaphalāṃ bhārgīn nīlīṃ sugandhikāṃ | + bhadraśriyaṃ yavaphalāṃ bhārgīn nīlīṃ + sugandhikāṃ | - kāleyakaṃ padmakañ ca madhukaṃ sanakhaṃ jaṭāṃ - | + kāleyakaṃ padmakañ ca madhukaṃ sanakhaṃ + jaṭāṃ | punnāgailailavālūni gairikaṃ dhyāmakaṃ tathā | toyaṃ sarjarasaṃ māṃsīṃ śatapuṣpāṃ hareṇukāṃ | - tālīsapatraṃ kṣudrailāṃ priyaṅgū sakuṭaṃnnaṭāṃ | + tālīsapatraṃ kṣudrailāṃ priyaṅgū sakuṭaṃnnaṭāṃ + | tilapuṣpaṃ saśaileyam patraṃ kālānusārivāṃ | @@ -2134,30 +2268,33 @@ somarājīmativiṣāṃ pṛthvīkāmindravāruṇīṃ | - uśīre dve varuṇakaṃ kustumvuryo nakhāni ca | + uśīre dve varuṇakaṃ kustumvuryo + nakhāni ca | tvacaṃ taskarasāhvañ ca granthilāṃ saharītakīṃ | śvete haridre sthauṇeyaṃ lākṣāñ ca lavanāni ca | - kumudotpalapadmāni puṣpañ cāpi tathārjakaṃ | + kumudotpalapadmāni puṣpañ cāpi + tathārjakaṃ | - campakāśoka sumanā tilaka prasavāni ca | + campakāśoka sumanā tilaka prasavāni ca + | - pāṭalīśālmalī śelū śirīśāṇān - tathaiva ca | + pāṭalīśālmalī śelū śirīśāṇān tathaiva ca | - surasyās tṛṇalyasya sinduvārasya yāni ca - | + surasyās tṛṇalyasya sinduvārasya yāni ca | - dhavāśvakarṇṇayoś cāpi puṣpāni tiniśasya ca | + dhavāśvakarṇṇayoś cāpi puṣpāni tiniśasya ca + | - etat sambhṛtya sambhāraṃ sūkṣmaṃ cūrṇṇaṃ tu kārayet | + etat sambhṛtya sambhāraṃ sūkṣmaṃ cūrṇṇaṃ tu + kārayet | gopittamadhusarpirbhir yuktaṃ śṛṅge nidhāpayet | - bhagnaskandha vivṛttākṣaṃ mṛtyor daṃṣṭrāntaraṃ - gataṃ | + bhagnaskandha vivṛttākṣaṃ mṛtyor + daṃṣṭrāntaraṃ gataṃ | anenāgadamukhyena manuṣyaṃ punar ānayet | @@ -2173,7 +2310,8 @@ bhrājiṣṇutāñ ca labhate śatrumadhyagato pi saḥ | - uṣṇavarjyo vidhiḥ kāryo viṣārttānāṃ vijānatā | + uṣṇavarjyo vidhiḥ kāryo viṣārttānāṃ + vijānatā | tyaktvā kīṭaviṣaṃ tad dhi śītenābhipravardhate | @@ -2181,14 +2319,15 @@ - divāsvapnaṃ vyavāyañ ca vyāyāmaṃ krodham ātapaṃ | + divāsvapnaṃ vyavāyañ ca vyāyāmaṃ krodham ātapaṃ + | surātilakulatthāṃś ca varjayīta viṣāturaḥ || - prasannadoṣaṃ prakṛtisthadhātum annābhikāmaṃ - samamūtraviṭkaṃ | + prasannadoṣaṃ prakṛtisthadhātum annābhikāmaṃ samamūtraviṭkaṃ | - prasannasarvendriyacittaceṣṭaṃ vaidyo vagacched aviṣaṃ manuṣyam + prasannasarvendriyacittaceṣṭaṃ vaidyo vagacched aviṣaṃ manuṣyam + iti || kalpe 7 @@ -2210,8 +2349,8 @@ Metre Break 60, 71.3 --> - athātaḥ kīṭakalpaṃ vyāvyā - vyākhyāsyāmaḥ || + athātaḥ kīṭakalpaṃ + vyākhyāsyāmaḥ || @@ -2219,69 +2358,76 @@ Metre Break vāyvagnyamvuprakṛtayaḥ kīṭās tu trividhāḥ smṛtāḥ | - sarvadoṣaprakṛtibhir yuktāś cāpyapare matāḥ | + sarvadoṣaprakṛtibhir yuktāś cāpy apare matāḥ | - kīṭās te pi sughorāste sarva eva caturvidhā | + kīṭās te pi sughorās te sarva eva caturvidhā | - uṇḍunābhastuṇḍikerī śṛṅgīśatakulimbhakāḥ | + uṇḍunābhas tuṇḍikerī śṛṅgī śatakulimbhakāḥ | - ucciṭiṅgastyalpavācaḥ viciṭiṅgamasūrikāḥ | + ucciṭiṅgas tyalpavācaḥ viciṭiṅgamasūrikāḥ + | - āvarttakastathorabhraḥ śārikāmukhavaidalau | + āvarttakas tathorabhraḥ śārikāmukhavaidalau | - śatakurdo hi rājīva paruṣaś citraśīrṣakaḥ | + śatakurdo 'bhirājī ca paruṣaś citraśīrṣakaḥ | - aṣṭādaśaite vāyavyāḥ kīṭāḥ vātaprakopanāḥ | + aṣṭādaśaite vāyavyāḥ kīṭāḥ + vātaprakopanāḥ | - tairbhavantīha daṣṭānāṃ rogā vātanimittajāḥ || + tair bhavantīha daṣṭānāṃ rogā vātanimittajāḥ || kauṇḍinyaḥ kaṇabhaḥ svargo vāraṇīpatravṛścikaḥ | vināsikā vrahmaṇīkā vindulo bhramaras tathā | - vāhyakaḥ piccaṭāḥ kumbhīvarcaḥ kīrorimedakaḥ | + vāhyakaḥ piccaṭāḥ kumbhīvarcaḥ kīro rimedakaḥ | padmakīṭo dundubhako maśakaḥ śatapādakaḥ | - pañcālakaḥ pākamasya kṛṣṇatuṇḍothagarbhabhī | + pañcālakaḥ pākamatsya kṛṣṇatuṇḍo tha garbhabhī | - kīṭāḥ krimisarāvī ca yaś cānyaḥ śleṣmakaḥ - smṛtaḥ | + kīṭāḥ krimisarāvī ca yaś cānyaḥ + śleṣmakaḥ smṛtaḥ | - ete hy agniprakṛtayaś caturviṃśatirīritāḥ | + ete hy agniprakṛtayaś caturviṃśatir īritāḥ | - tairbhavantīhadaṣṭānāṃ vegā pittanimittajāḥ | + tair bhavantīha daṣṭānāṃ vegā pittanimittajāḥ + | - vaiśvambharaḥ pañcaśuklaḥ pañcakṛṣṇotha kokilaḥ | + vaiśvambharaḥ pañcaśuklaḥ pañcakṛṣṇo tha kokilaḥ | - śairyakaḥ pravalākaś ca bhaṭābhaḥ kiṭibhoṭajī | + śairyakaḥ pravalākaś ca bhaṭābhaḥ + kiṭibho ṭajī | - sūcīmukhaḥ kṛṣṇagodhā kuṣṭaḥ kāṣāyavāsikaḥ | - - trayodaśaite saumyās tu kīṭāḥ śleṣmaprakopanāḥ + sūcīmukhaḥ kṛṣṇagodhā kuṣṭaḥ kāṣāyavāsikaḥ | - tairbhavantīhadaṣṭānāṃ rogāḥ śleṣmanimittajāḥ | + trayodaśaite saumyās tu kīṭāḥ + śleṣmaprakopanāḥ | + + tair bhavantīha daṣṭānāṃ rogāḥ śleṣmanimittajāḥ + | - tuṅganāso valabhikaḥtolakonāhanas tathā | + tuṅganāso valabhikaḥ tolako nāhanas tathā | - koṇṭāgīrīkrimikaro yaś ca + koṇṭāgīrī krimikaro yaś ca maṇḍalapuṣpakaḥ | tuṇḍavaktraḥ sarṣapaka sphoṭakaḥ śamvukaś ca yaḥ | agnikīṭāś ca ghorā syu dvādaśaite tridoṣajāḥ | - tairbhavantiha daṣṭānāṃ vegajñānāni sarpavat | + tair bhavanti ha daṣṭānāṃ vegajñānāni sarpavat | - piṭakopacayaḥ śophāḥ granthayo maṇḍalāni ca | + piṭakopacayaḥ śophāḥ granthayo maṇḍalāni ca + | - dardruś ca karṇṇikāś caiva visarpāḥ kiṭibhāni - ca | + dardruś ca karṇṇikāś caiva visarpāḥ + kiṭibhāni ca | bhavanti daṃśaparyante dehe vāpi viṣākule | @@ -2291,7 +2437,8 @@ Metre Break - ekajātīnatastūrdhvaṃ kīṭān bhedena vakṣyate | + ekajātīnatastūrdhvaṃ kīṭān bhedena vakṣyate + | sāmānyato daṣṭaliṅgaiḥ sādhyāsādhyakramena ca | @@ -2307,11 +2454,13 @@ Metre Break tathā nirupamaś cāpi paṇcagodherakāḥ smṛtāḥ | - tairbhavantīhadaṣṭānāṃ vegajñānāni sarpavat | + tair bhavantīha daṣṭānāṃ vegajñānāni sarpavat + | rujaś ca vividhākārā granthayaś ca sudāruṇāḥ | - svetākṛṣṇākṛṣṇarājīraktāraktaiś ca maṇḍalaiḥ | + svetākṛṣṇākṛṣṇarājīraktāraktaiś ca maṇḍalaiḥ + | sarvasvetā sarṣapikā ṣaḍetā gṛhagolikāḥ | @@ -2320,12 +2469,14 @@ Metre Break daṃśaśophaś ca bhavati granthijanma ca dāruṇaṃḥ | - paruṣā kṛṣṇacitre ca kapilā pītikā tathā || + paruṣā kṛṣṇacitre ca kapilā pītikā + tathā || - raktā svetāgnivarṇṇā ca - śatapādyoṣṭadhā smṛtāḥ | + raktā + svetāgnivarṇṇā ca śatapādyoṣṭadhā smṛtāḥ | - tābhir daṣṭe rujās tīvrā daṃśaśophaś ca dāruṇaḥ | + tābhir daṣṭe rujās tīvrā daṃśaśophaś ca + dāruṇaḥ | daṃśe ca piṭakotpattirmūrcchāṃ cāpi sudāruṇāḥ | @@ -2334,17 +2485,19 @@ Metre Break kuharo haritaś cāpi bhṛkuṭī koṭikaś ca yaḥ | - aṣṭāvete kīṭāsañjñā dardurāḥ parikīrttitāḥ | + aṣṭāvete kīṭāsañjñā dardurāḥ + parikīrttitāḥ | tairdaṣṭaḥ kaṇḍusaṃyukto haritaṃ mūrchito vamet | - jalaukāḥ ṣadmamākhyātāḥ salakṣaṇacikitsitāḥ - | + jalaukāḥ ṣadmamākhyātāḥ + salakṣaṇacikitsitāḥ | ahikutthuḥ kutthukaś cavṛttaśūkastathaiva ca || - trayo viśvambharāḥ proktāḥ dāhajvararujāvahāḥ | + trayo viśvambharāḥ proktāḥ + dāhajvararujāvahāḥ | tai darṣṭamātre śvayathurādaṃśe kaṇḍureva ca | @@ -2357,10 +2510,12 @@ Metre Break - tābhir daṣṭe rujādāhaḥ | kaṇḍuśvayathureva ca | + tābhir daṣṭe rujādāhaḥ | kaṇḍuśvayathureva + ca | - viśeṣeṇa daṃśatyetāḥ netrayor netravallabhāḥ | + viśeṣeṇa daṃśatyetāḥ netrayor netravallabhāḥ + | maṇḍalaḥ pārvataś caiva kṛṣṇaḥ sāmudra eva ca | @@ -2390,7 +2545,8 @@ Metre Break - godherakaḥ sthālakā ca ye ca śvetāgnisaprabhe | + godherakaḥ sthālakā ca ye ca + śvetāgnisaprabhe | bhrṛkuṭī koṭikaś caiva na sidhyantyekajātiṣu | @@ -2400,12 +2556,13 @@ Metre Break - ṭairdaṣṭānugraviṣaiḥ sarpavat samupācaret | + ṭair daṣṭān ugraviṣaiḥ sarpavat + samupācaret | trividhānān tu śeṣāṇāṃ traividhyaṃ bhavati kriyā | - svedāṃ vahuprakārāṃś ca yuñjyād anyatra - mūrcchitāt | + svedāṃ vahuprakārāṃś ca yuñjyād + anyatra mūrcchitāt | viṣaghnañ ca vidhiṃ kuryāt saṃśodhanāni ca @@ -2431,50 +2588,53 @@ Metre Break - trividhā vṛścikāḥ proktā mandamadhyamahāviṣāḥ | + trividhā vṛścikāḥ proktā mandamadhyamahāviṣāḥ + | sarpakotthodbhavāstīkṣṇā digdhadaṣṭaṃ viṣairhate | - kotthamadhye gavādīnāṃ saśakṛt kotthavarāḥ smṛtāḥ | + kotthamadhye gavādīnāṃ saśakṛt kotthavarāḥ + smṛtāḥ | saptaviṃśatirevaite saṅkhyāyā parikīrttitāḥ | - kṛṣṇa śyāvaḥ karvuro romaśaś ca gomūtrābhaḥ paruṣodakaś ca - | + kṛṣṇa śyāvaḥ karvuro romaśaś ca gomūtrābhaḥ + paruṣodakaś ca | śveto rakto romaśīrṣāgradhūmaḥ sarvepyete mandaviṣāmatās tu | - ebhir daṣṭe vedanā vethuś ca gātrastavdhaḥ - kṛṣṇaraktāgamaś ca | + ebhir daṣṭe vedanā vethuś ca + gātrastavdhaḥ kṛṣṇaraktāgamaś ca | - śākhāviddhe vedanāś cordhvameti daṃśasvedo mukhaśophaś ca - tīvraḥ | + śākhāviddhe vedanāś cordhvameti daṃśasvedo + mukhaśophaś ca tīvraḥ | - raktaṃ pītaṃ kapilaṃ codaras tu dhūmro varṇṇas tatra yo - madhyavīryāḥ | + raktaṃ pītaṃ kapilaṃ codaras tu dhūmro varṇṇas tatra + yo madhyavīryāḥ | - jihvāśopho rasanasyopaghāto mūrchā cogrā - madhyaviṣābhidaṣṭe | + jihvāśopho rasanasyopaghāto mūrchā + cogrā madhyaviṣābhidaṣṭe | - śvetaḥś citraḥ śavalo lohitābhaḥ kṛṣṇaḥśyāva śvetanīlodarau ca - | + śvetaḥś citraḥ śavalo lohitābhaḥ kṛṣṇaḥśyāva + śvetanīlodarau ca | - rakto vabhru pūrvavadekaparvā pūrvā cāpi parvaṇī dve ca - yasya | + rakto vabhru pūrvavadekaparvā pūrvā cāpi parvaṇī + dve ca yasya | - nānāvarṇṇā rūpataś cāpighorāḥ jñeyā hyete - vṛścikāḥ prāṇanāśāḥ | + nānāvarṇṇā rūpataś cāpighorāḥ jñeyā + hyete vṛścikāḥ prāṇanāśāḥ | - ebhir daṣṭe viṣavegapravṛttiḥ sphotpattir - jvaradāhau bhramaś ca | + ebhir daṣṭe viṣavegapravṛttiḥ sphotpattir jvaradāhau bhramaś ca | - khebhyaḥ kṛṣṇaṃ śoṇitaṃ ceti tīvraṃ tataḥ prāṇaistyājyate kṣipram eva | + khebhyaḥ kṛṣṇaṃ śoṇitaṃ ceti tīvraṃ tataḥ + prāṇaistyājyate kṣipram eva | - ugramadhyaviṣair daṣṭāṃś cikitset sarpadaṣṭavat | + ugramadhyaviṣair daṣṭāṃś cikitset sarpadaṣṭavat + | @@ -2484,11 +2644,10 @@ Metre Break vidārigandhādi tailena sukhoṣṇenāthavā punaḥ | - kuryāc cotkārikā svedaṃ viṣaghnairupanāhanaiḥ - | + kuryāc cotkārikā svedaṃ viṣaghnairupanāhanaiḥ | - ādaṃśaṃ sveditaṃ - cūrṇṇaiṃḥ pracchitaṃ pratisārayet | + ādaṃśaṃ sveditaṃ cūrṇṇaiṃḥ pracchitaṃ + pratisārayet | rajanī saindhavavyoṣaśirīṣaphalapuṣpajaiḥ | @@ -2497,23 +2656,27 @@ Metre Break lepe sukhoṣṇañ ca tathā gomayaṃ hitamucyate || - sarpiḥ kṣaudrayutaṃ pāne kṣīram vā vahuśarkaraṃ | + sarpiḥ kṣaudrayutaṃ pāne kṣīram vā + vahuśarkaraṃ | guḍodakaṃ vā suhitaṃ caturjātavāsitaṃ | - śikhi kukkuṭavarhāṇi saindhavaṃ tailam eva ca | + śikhi kukkuṭavarhāṇi saindhavaṃ tailam eva ca + | - dhūpohanti prayuktoyaṃ śīghraṃ vṛścikajaṃ viṣaṃ - | + dhūpohanti prayuktoyaṃ śīghraṃ + vṛścikajaṃ viṣaṃ | - kusuṃbhapuṣpaṃ rajanī niṣyā vā - kṣaudrakastṛṇaṃ | + kusuṃbhapuṣpaṃ rajanī niṣyā + vā kṣaudrakastṛṇaṃ | - ebhirghṛtāktairdhūpastu pāyudeśa prayojitaḥ || + ebhirghṛtāktairdhūpastu pāyudeśa + prayojitaḥ || nāśayedāśukīṭotthaṃ vṛścikasyā ca yadviṣaṃ | - lūtāviṣaṃ ghoratamaṃ durvijñeyatamañ ca yat | + lūtāviṣaṃ ghoratamaṃ durvijñeyatamañ + ca yat | duścikitsyatamañ cāpi bhiṣagbhir mandavuddhibhiḥ | @@ -2521,7 +2684,8 @@ Metre Break viṣaghnam eva garttavyam avirodhi yadauṣadhaṃ | - agadānāṃ hi saṃyogo viṣaduṣṭasya yujyate | + agadānāṃ hi saṃyogo viṣaduṣṭasya + yujyate | nirviṣe mānave yuktogadaḥ saṃpadyate gadaḥ | @@ -2529,96 +2693,106 @@ Metre Break ajñātvād viṣasadbhāvaṃ bhiṣagvyāpādayennaraṃ || - yadvat prasūtena navāṃkureṇa na vyaktajāti pratibhāti - vṛkṣaḥ | + yadvat prasūtena navāṃkureṇa na vyaktajāti + pratibhāti vṛkṣaḥ | - tadvad durālakṣyatamaṃ hi tāsāṃ viṣaṃ rśarīre pravikīrṇṇamātraṃ - | + tadvad durālakṣyatamaṃ hi tāsāṃ viṣaṃ rśarīre + pravikīrṇṇamātraṃ | - īṣat sakaṇḍūpracalañcakoṭham avyaktavarṇṇaṃ prathamehani syāt | + īṣat sakaṇḍūpracalañcakoṭham avyaktavarṇṇaṃ prathamehani + syāt | anteṣu śūlaṃ parinimnamadhyamavyaktavarṇṇañ ca dine dvitīye | - tryaheṇa taddarśayatīhadaṃśaṃ viṣaṃ caturthehani kopameti - | + tryaheṇa taddarśayatīhadaṃśaṃ viṣaṃ caturthehani + kopameti | - atodhikehni prakaroti janto viṣaprakopaprabhavān vikārān | + atodhikehni prakaroti janto viṣaprakopaprabhavān + vikārān | ṣaṣṭhe dine viprasṛtan tu sarvān marmapradeśān bhṛśamāvṛṇoti | - tatsametyarthaparītagātraṃ vyāpādayet martyamati pravṛddhaṃ - | + tatsametyarthaparītagātraṃ vyāpādayet martyamati + pravṛddhaṃ | - yāstīkṣṇacaṇḍograviṣā hi lūtāstāḥ saptarātreṇa - naraṃ nihanyuḥ | + yāstīkṣṇacaṇḍograviṣā hi lūtāstāḥ + saptarātreṇa naraṃ nihanyuḥ | atodhikenāpi nihanyuranyā yeṣāṃ viṣaṃ madhyamavīryamuktaṃ | - yāsāṃ kanīyo viṣavīryamuktaṃ tāḥ pakṣamātreṇa vināśayanti - | + yāsāṃ kanīyo viṣavīryamuktaṃ tāḥ pakṣamātreṇa + vināśayanti | - tasmāt prayatnaṃ bhiṣagatrakuryād ādaṃśapātād viṣaghātavegaiḥ - | + tasmāt prayatnaṃ bhiṣagatrakuryād ādaṃśapātād + viṣaghātavegaiḥ | viṣaṃn tu lālānakhamūtradaṃṣṭrārajaḥ purīṣairatha cendriyeṇa | saptaprakāraṃ visṛjanti lūtāstadugramadhyāvaravīryamuktaṃ || - koṭhaṃ sagaṇḍasthiramalpamūlaṃ lālākṛtaṃ - mandarujaṃ vadanti | + koṭhaṃ sagaṇḍasthiramalpamūlaṃ + lālākṛtaṃ mandarujaṃ vadanti | - coṣaś ca kaṇḍuś ca pulāyikāś ca dhūmāyanaṃ caiva nakhāgradaṃśe - | + coṣaś ca kaṇḍuś ca pulāyikāś ca dhūmāyanaṃ caiva + nakhāgradaṃśe | - daṃśe tu mūtreṇa sakṛṣṇamadhyaṃ | saraktaparyantamavaihi dīrṇṇaṃ | + daṃśe tu mūtreṇa sakṛṣṇamadhyaṃ | + saraktaparyantamavaihi dīrṇṇaṃ | - daṃṣṭrābhirugraṃ kaṭhinaṃ vivarṇṇaṃ | jānīṣvadaṃśaṃ sthiramaṇḍalañ ca | + daṃṣṭrābhirugraṃ kaṭhinaṃ vivarṇṇaṃ | jānīṣvadaṃśaṃ + sthiramaṇḍalañ ca | - rajaḥ purīṣendriyajañca viddhi sphoṭaṃ - prapakvāmalapīlupāṇḍuṃ | + rajaḥ purīṣendriyajañca viddhi + sphoṭaṃ prapakvāmalapīlupāṇḍuṃ | - etāvadetat samudāhṛtaṃ te vakṣyāmi lūtā prabhavaṃ pramānaṃ | + etāvad etat samudāhṛtaṃ te vakṣyāmi lūtā prabhavaṃ + pramānaṃ | - sāmānyato daṣṭamasādhyasādhyaṃ cikitsitaṃ cāpi viśeṣaṇañ ca || + sāmānyato daṣṭam asādhyasādhyaṃ cikitsitaṃ cāpi + viśeṣaṇañ ca || - viśvāmitro nṛpavaraḥ kadācidṛṣisattamaṃ + viśvāmitro nṛpavaraḥ kadācid ṛṣisattamaṃ vaśiṣṭhaṃ kopayāmāsa gatvā śramapadaṃkila | - kupitasyamunestasya lalāṭāt svedavindavaḥ | + kupitasyamunes tasya lalāṭāt + svedavindavaḥ | - niyeturdarśanādeva ravestatsamarvarcasaḥ | + niyetur darśanād eva raves tat samarvarcasaḥ | - late tṛṇe - maharṣiṇā veśvarthe sambhṛtepi caḥ | + late + tṛṇe maharṣiṇā veśvarthe sambhṛte pi caḥ | apakārāya varttante nṛpaśāsanavāhane | - yasmāḥ lūtaṃ tṛṇaṃ prāptāt muneste svedavindavaḥ | + yasmāḥ lūtaṃ tṛṇaṃ prāptāt munes te + svedavindavaḥ | - tasmāllūtā vibhāvyante saṃkhyayā tāś ca ṣoḍaśaḥ | + tasmāl lūtā vibhāvyante saṃkhyayā tāś ca ṣoḍaśaḥ | - kṛcchrasādhyās tathā sādhyā lūtās tu dvividhāḥ smṛtāḥ | + kṛcchrasādhyās tathā sādhyā lūtās tu dvividhāḥ + smṛtāḥ | - tāsāmaṣṭau kṛcchrasādhyā vakṣyāstāvanta eva tu || + tāsām aṣṭau kṛcchrasādhyā vakṣyās tāvanta eva tu + || trimaṇḍala tathā svetā kapilā pītikā tathā | malamūtraviṣe raktā kasanā cāṣṭamī smṛtāḥ || - tābhir daṣṭe śiroduḥkhamādaṃśe kaṇḍureva ca | + tābhir daṣṭe śiroduḥkham ādaṃśe kaṇḍur eva ca | bhavanti ca viśeṣeṇagadāḥ śleṣmikavātikāḥ | sauvarṇṇikā lājavarṇṇā jālinyeṇīpadī tathā | - kṛṣṇāgnimukhyau kākāṇḍā - mālāguṇyaṣṭamī smṛtāḥ | + kṛṣṇāgnimukhyau + kākāṇḍā mālāguṇyaṣṭamī smṛtāḥ | - tābhir daṣṭe daṃśakothaḥ pravṛttiḥ kṣatajasya - ca | + tābhir daṣṭe daṃśako thaḥ pravṛttiḥ + kṣatajasya ca | jvaro dāhotisāraś ca gadāḥ syuś ca tridoṣajāḥ | @@ -2631,8 +2805,8 @@ Metre Break viśeṣalakṣaṇaṃ tāsāṃ vakṣyāmi sacikitsitaṃ | - trimaṇḍalāyā vahalaṃ daṃśaḥ kṛṣṇaṃ kṣaratyasṛk - | + trimaṇḍalāyā vahalaṃ daṃśaḥ kṛṣṇaṃ + kṣaratyasṛk | vādhiryaṃ kaluṣā dṛṣṭis tathā dāhaś ca netrayoḥ | @@ -2640,7 +2814,8 @@ Metre Break nastaḥ karmaṇi śasyante pādābhyaṅgāñjaneṣu ca | - śvetāyāḥ piḍakādaṃśe śvetā kaṇḍūmatī bhavet | + śvetāyāḥ piḍakādaṃśe śvetā kaṇḍūmatī + bhavet | dāhamūrcchā jvaravatī visarpakledarukkarī @@ -2648,7 +2823,8 @@ Metre Break kuṣṭha lāmajjakaṃ vakraṃ naladaṃ cāgado hitaḥ | - ādaṃśe piṭakāstāmrā sthirā kapilayā bhavet | + ādaṃśe piṭakāstāmrā sthirā kapilayā + bhavet | śiraso gauravaṃ dāho bhavejjantoś ca netrayoḥ @@ -2666,7 +2842,8 @@ Metre Break raktamaṇḍalavaddaṃśe piṭakāḥ sarṣapā iva | - yate tāluśoṣaś ca dāhaś calaviṣānvite | + yate tāluśoṣaś ca dāhaś + calaviṣānvite | tatra priyaṃguhrīverakuṣṭhalāmajjakāni vā | @@ -2688,10 +2865,11 @@ Metre Break karttavyārjunaśelubhyāṃ tvagbhirāmrāntakasya ca | - picchilaṃkasanādaṃśārudhiraṃ śītalaṃ sret | + picchilaṃkasanādaṃśārudhiraṃ śītalaṃ + sret | - śvāsakāsau ca tantroktaṃ raktalūtā - cikitsitaṃ | + śvāsakāsau ca tantroktaṃ + raktalūtā cikitsitaṃ | @@ -2701,21 +2879,21 @@ Metre Break - sarveṣām eva yuñjīta viśe śleṣmātakatvacaṃ | + sarveṣām eva yuñjīta viśe + śleṣmātakatvacaṃ | dhīraḥ sarvavikāreṣu tathā cākṣīvapippalaṃ | kṛcchrasādhyaviṣā hy aṣṭau śūtāḥ proktā yathāgamaṃ | - avāryaviṣavīryāṇāṃ lakṣaṇāni - nivodha me | + avāryaviṣavīryāṇāṃ lakṣaṇāni nivodha me | dhyātaḥ sauparṇṇikādaṃśaḥ saphenomatsyagandhikaḥ | kāsaśvāso jvarastṛṣṇā mūrcchā cātra sudāruṇāḥ | dhyāmaḥ pūti sravedraktam - ādāṃśelājavarṇṇayā | + ādāṃśelājavarṇṇayā | dāho mūrcchātisārau ca śiroduḥkha ca jāyate | @@ -2732,7 +2910,8 @@ Metre Break pāṇḍumūrcchāvamīdāhaḥ śvāsakāsasamanvitaḥ | - daṃśognimukhyo vijñeyo dagdhaḥ sphoṭāḥ savedanaḥ | + daṃśognimukhyo vijñeyo dagdhaḥ sphoṭāḥ + savedanaḥ | coṣakaṇḍūromaharṣo dāhajvaranipīḍataḥ | @@ -2744,8 +2923,7 @@ Metre Break vidīryate ca vahudhā dāhamūrcchājvarānvitaḥ | - asādhyānāmapibhiṣakdrayuñjīta - cikitsitaṃ || + asādhyānāmapibhiṣakdrayuñjīta cikitsitaṃ || doṣocchrāyo viśeṣeṇa cchedakarmavivarjitaṃ | @@ -2757,12 +2935,13 @@ Metre Break - madhusaindhavasaṃyuktairagardai lepayet tataḥ - | + madhusaindhavasaṃyuktairagardai + lepayet tataḥ | - kṣīriṇāṃ tvak kaṣāyeṇa kusumbhamadhusaindhavaiḥ | + kṣīriṇāṃ tvak kaṣāyeṇa kusumbhamadhusaindhavaiḥ + | @@ -2774,15 +2953,14 @@ Metre Break viṣavṛddhikarañcānnaṃ hitvā saṃbhojanaṃ hitaṃ | - viṣebhyaḥ khalusarvebhyaḥ karṇṇikāmarujāṃ - sthirāṃ | + viṣebhyaḥ khalusarvebhyaḥ + karṇṇikāmarujāṃ sthirāṃ | pracchayitvā madhuyutaiḥ śodhanīyair upācaret | sadāhapākānyannena cikitsed dṛṣṭavā bhiṣak | - saptaṣaṣṭhasya kīṭānāṃ śatasyaitad vibhāgaśaḥ - | + saptaṣaṣṭhasya kīṭānāṃ śatasyaitad vibhāgaśaḥ | daṣṭalakṣaṇamākhyātaṃ cikitsāñcāpyataḥ paraṃ | @@ -2790,7 +2968,8 @@ Metre Break ihoddiṣṭān anirdiṣṭān arthā vakṣyāmi cottare || - śāstraṃ śāstrasamutpattiṃ vyādhikāryavālāvalaṃ + śāstraṃ śāstrasamutpattiṃ + vyādhikāryavālāvalaṃ trabhūtaṃ samāsena ślokasthānaṃ pracakṣate || @@ -2798,20 +2977,23 @@ Metre Break avasthālakṣaṇañcaiva nidānaṃ sthānamucyate || - sambhavaś caiva dehasya dhāturindriyamarmasu | + sambhavaś caiva dehasya dhāturindriyamarmasu + | sirādīnāñ ca sarveṣāṃ śārīre kathitam mayā | - yathā sthānopadiṣṭānāṃ viditānāñ ca lakṣaṇaiḥ | + yathā sthānopadiṣṭānāṃ viditānāñ ca lakṣaṇaiḥ + | - vyādhīnā sādhanaṃ śāstre - cikitsitam iti smṛtāḥ || + vyādhīnā + sādhanaṃ śāstre cikitsitam iti smṛtāḥ || sthāvare jaṅgame caiva viśe hitavikalpanaṃ | sādhanaṃ caiva kārtsnye kalpasthānaṃ taducyate || - sāhasro vistaraḥ pūrvaṃ prajāpatimukhodbhavaḥ | + sāhasro vistaraḥ pūrvaṃ prajāpatimukhodbhavaḥ + | saviṃśadadhyāyaśataṃ mayā vatsaprakīrttitaṃ || @@ -2829,17 +3011,17 @@ Metre Break uktācārasamācāraḥ pratyeceha ca nandati | - śeṣāṇām api tantrāṇāṃ yuktijñalokavāndhavaḥ - | + śeṣāṇām api tantrāṇāṃ yuktijñalokavāndhavaḥ | yat kiṃcid āvādhakaran tad yasmāc chalpasañjñitaṃ | - vyāptāny aṅgāny atas tena śalyajñānena - sūriṇā | + vyāptāny aṅgāny atas tena + śalyajñānena sūriṇā | ataś cāsya viśeṣeṇa gatir na pratiṣidhyate | - yathā svaviṣayasthasya rājño valavato gatiḥ | + yathā svaviṣayasthasya rājño valavato gatiḥ + | upadravānāṃ nirdeśo nidānaṃ vyañjanāni ca | @@ -2850,18 +3032,19 @@ Metre Break idan tu yaḥ pañcasu sanniveśitaṃ | saviṃśadadhyāyaśataṃ sahottaraṃ | - paṭhet sarājño rhati vaidyapūjitaḥ kriyām prayoktuṃ bhiṣag āgatakramaḥ - || + paṭhet sarājño rhati vaidyapūjitaḥ kriyām prayoktuṃ bhiṣag + āgatakramaḥ || - annarakṣāsthāvaraviṣaṃ jaṅgamañ ca viṣaṃ - tathā | + annarakṣāsthāvaraviṣaṃ jaṅgamañ ca + viṣaṃ tathā | sarpadaṣṭaviṣājñanaṃ sarpadaṣṭacikitsitaṃ || - ṣikādundubhiś caiva kīṭākalpena cāṣṭamaḥ - || + ṣikādundubhiś caiva kīṭākalpena + cāṣṭamaḥ || - sauśrute śalyatantre kalpasthānaṃ samāptaḥ || ❈ || + sauśrute śalyatantre + kalpasthānaṃ samāptaḥ || ❈ || diff --git a/xml/06-su.ut/kl_699_uttaratantra.xml b/xml/06-su.ut/kl_699_uttaratantra.xml index 6e2d684b..d688ad50 100755 --- a/xml/06-su.ut/kl_699_uttaratantra.xml +++ b/xml/06-su.ut/kl_699_uttaratantra.xml @@ -39,31 +39,33 @@ -

6.38.3 to 6.38.8 are in different metre (perhaps Indravajrā) with the same - content.

+

6.38.3 to 6.38.8 are in different metre (perhaps Indravajrā) with the + same content.

6.38.8 has only first hemistich.

Missing verses 6.38.30ab.

Metre break 6.38.13ab 6.38.17ab 6.38.21cd 6.38.28ab.

- Regarding 6.39:

Missing verses 109ab, 110cd, 114cd, - 115ab, 116cd, 117, 118, 119ab , 121cd, 122, 123ab, 125cd, 130, 131, 132, 133, - 134ab, 135cd, 136, 137ab, 144ab, 147cd, 148ab, 137cd, 167, 171cd, 172, 173, 174, - 190, 191, 193cd, 195, 196, 197, 198ab, 200cd, 201ab, 202ab, 204cd, 205, 206, - 207, 211cd, 216ab, 219, 220, 221, 222, 223, 224, 225, 226, 227, 228, 229ab, - 218cd, 232cd, 233, 234, 235, 236, 237, 238, 239, 240, 241, 242, 243, 244, 253cd, - 254cd, 255, 256, 257, , 258, 264, 266ab, 267cd, 268ab, 277, 278, 279, 280ab, + Regarding 6.39:

Missing verses 109ab, 110cd, + 114cd, 115ab, 116cd, 117, 118, 119ab , 121cd, 122, 123ab, 125cd, 130, + 131, 132, 133, 134ab, 135cd, 136, 137ab, 144ab, 147cd, 148ab, 137cd, + 167, 171cd, 172, 173, 174, 190, 191, 193cd, 195, 196, 197, 198ab, + 200cd, 201ab, 202ab, 204cd, 205, 206, 207, 211cd, 216ab, 219, 220, + 221, 222, 223, 224, 225, 226, 227, 228, 229ab, 218cd, 232cd, 233, 234, + 235, 236, 237, 238, 239, 240, 241, 242, 243, 244, 253cd, 254cd, 255, + 256, 257, , 258, 264, 266ab, 267cd, 268ab, 277, 278, 279, 280ab, 281ab, 284cd, 286ab, 295-318, 319cd, 323

-

Additions 124a, 135a, 158a, 160, 201a-201c, 210a-210e, 232a-232b, 254a-254c, - 273a-273g, 294a-294j, 320a-320b

+

Additions 124a, 135a, 158a, 160, 201a-201c, 210a-210e, 232a-232b, + 254a-254c, 273a-273g, 294a-294j, 320a-320b

- Chapter begins from verse no 104, folio no. 180r

- Verse 134ab is given after 128

-

- There are two folios named 183v. In the first 183v folio, there are 7 verses. - Content of these 7 verses (273a to 273g) seems different.

+

- There are two folios named 183v. In the first 183v folio, there are + 7 verses. Content of these 7 verses (273a to 273g) seems + different.

- Content of 294a to 294j, match with Cakradatta of Cakrapaṇḍita

- Regarding 6.47L

Missing verses: 21ab, 22cd, 23ab, - 29cd, 30ab, 54ab, 75cd, 76, 79ab

+ Regarding 6.47L

Missing verses: 21ab, 22cd, + 23ab, 29cd, 30ab, 54ab, 75cd, 76, 79ab

Additions: 4ef, 11, 12, 54.1ab, 73.1, 73.2, 73.3

Metre Break: 31ab, 80ab

@@ -78,12 +80,14 @@ - śa and sa not distinguished. + śa and + sa not distinguished. - ba and va not distinguished. + ba and + va not distinguished. - +
@@ -123,9 +127,10 @@ - saviśeṃ tu śatapūrvam adhyāyānāṃ tu kīrttite | + saviṃśe tu śatapūrvam adhyāyānān tu kīrttite | - vakṣye bahuvidhāṃ samyag uttare thānataḥ paraṃ | + vakṣye bahuvidhāṃ samyag uttare rthān ataḥ + paraṃ | idānīn tat pravakṣyāmi tantram uttarasaṃjñitaṃ | @@ -137,17 +142,20 @@ ṣaṭsu kāyacikitsāsu ye coktāḥ paramarṣiṇā | - upasargādayo ro + upasargādayo doṣā yenāpy āgantavaḥ smṛtāḥ || - + triṣaṣṭirasasaṃsarggāḥ svasthavṛttan tathaiva ca | + + yuktārthā yuktayaś cāpi doṣabhedāś ca tatvataḥ || - rogasādhanahetavaḥ | + yatroktā vividhāś cārthā rogasādhanahetavaḥ | asya tantrasya mahataḥ sāgarākāravarcasaḥ | ādāv evottamāṃgasthāṃ rogā samabhidhāsyate | - saṃkhyayā lakṣaṇaiś cāpi sādhyāsādhyakrameṇa ca | + saṃkhyayā lakṣaṇaiś cāpi sādhyāsādhyakrameṇa ca + | vidyādyaṃgulabāhulyaṃ svāṃguṣṭhodaram āyataṃ | @@ -161,7 +169,8 @@ dṛṣṭiś cātra yathā vakṣye tathā vidyādvicakṣaṇaḥ | - netrāyāmavibhāgas tu kṛṣṇammaṇḍalam ucyate | + netrāyāmavibhāgas tu kṛṣṇammaṇḍalam + ucyate | kṛṣṇāt saptamam icchanti dṛṣṭiṃ dṛṣṭivido janāḥ | @@ -179,7 +188,8 @@ tataḥ kanīnikagataḥ ṣaṣṭhaś cāpāṃgagaḥ smṛtaḥ | - dve vartmapaṭale vidyāc catvāryanyāni cākṣṇi tu | + dve vartmapaṭale vidyāc catvāryanyāni + cākṣṇi tu | jāyate timiraṃ yeṣu vyādhiparamadāruṇaḥ | @@ -191,7 +201,8 @@ sirāṇāṃ kaṇḍarāṇāñ ca medasaḥ kṛṣṇakasya ca - guṇā kṛṣṇātparaṃ śleṣmā bandhanekṣṇoḥ sirāyutaḥ | + guṇā kṛṣṇātparaṃ śleṣmā bandhanekṣṇoḥ + sirāyutaḥ | sirānusāribhir doṣair viguṇair ūrdhvam āśritaiḥ | @@ -207,19 +218,18 @@ dṛṣṭvaivam dhīmāñ jānīyād doṣaiṇādhiṣṭhitan tu tat | - tatra saṃcayam āsādya vidadhyāt tatra - bheṣajaṃ | + tatra saṃcayam āsādya vidadhyāt + tatra bheṣajaṃ | saṃkṣepataḥ kriyāyogo nidānaparivarjanaṃ | vātādīnāṃ pratīkāraḥ prokto vistarataḥ purā | - uṣṇābhitaptasya jalapraveśād dūrekṣaṇāt svapnaviparyayāc - ca | + uṣṇābhitaptasya jalapraveśād dūrekṣaṇāt svapnaviparyayāc ca | - svesadrajodhūmaniṣevaṇād vā chardobhighātād - vamanātiyogāt | + svesadrajodhūmaniṣevaṇād vā + chardobhighātād vamanātiyogāt | tathā dravānnātiniṣevaṇāc ca viṇmūtravātakramanigrahāc ca | @@ -244,8 +254,7 @@ śuṣkākṣipākābhiṣyando yaś ca mārutaparyayaḥ | - adhimanthāny avātaś ca - sādhyā mārutajeṣu te | + adhimanthāny avātaś ca sādhyā mārutajeṣu te | hrasvajāḍyajalasrāvāv asādhyau pittasambhavau | @@ -271,7 +280,8 @@ manthasyandau kliṣṭavartma harṣotpattau tathaiva ca | - sirājātāñjanākhyā ca sirājālaś ca yatsmṛtaṃ | + sirājātāñjanākhyā ca sirājālaś ca yatsmṛtaṃ + | parvvaṇy athāvraṇaṃ śukraṃ lohitārma tathārjunaḥ | @@ -293,8 +303,8 @@ aśophaśophai mahatau pākau bahalavartma ca | - kumbhikinī vartmagatā bisavartma ca - sidhyati | + kumbhikinī vartmagatā + bisavartma ca sidhyati | sanimitto nimittaś ca dvāvasādhyau ca bāhyataḥ | @@ -302,8 +312,7 @@ - bhūyasteṣāṃ - pravakṣyāmi saṃkhyārūpacikitsitairiti || śālākṛ 1 || + bhūyasteṣāṃ pravakṣyāmi saṃkhyārūpacikitsitairiti || śālākṛ 1 || @@ -318,7 +327,8 @@ - navasandhyaśrajaś ca vartmajātāc ekaviṃśati | + navasandhyaśrajaś ca vartmajātāc ekaviṃśati + | śuklabhāgaidasekaś ca catvāraḥ kṛṣṇabhāgajāḥ | @@ -331,34 +341,40 @@ krimigranthiś ca vijñeyā rogāḥ sandhigatā nava || - pakvaḥ śophaḥ sa ndhijeyaḥ satodaḥ sravet pūyaṃ sa hi - pūyālasākhyaḥ | + pakvaḥ śophaḥ sa ndhijeyaḥ satodaḥ sravet pūyaṃ + sa hi pūyālasākhyaḥ | granthir mahāndṛṣṭisandhāvapākaḥ kaṇḍusrāvonīrūjāḥ sopanāḥ | - gatvā sandhīnaśrumārgeṇa doṣāḥ śravantī vāsvāmimvikārāṃ kanīnāt | + gatvā sandhīnaśrumārgeṇa doṣāḥ śravantī vāsvāmimvikārāṃ + kanīnāt | - tadviśrāvaṃ netranāḍīticaike tasyāliṅgaṃ kīrti yeṣye caturdhā || + tadviśrāvaṃ netranāḍīticaike tasyāliṅgaṃ kīrti yeṣye caturdhā + || - pākāt sandhau saṃśravedyam sa pūyaṃ pūyāśrāvaḥ savikāro - matas tu | + pākāt sandhau saṃśravedyam sa pūyaṃ pūyāśrāvaḥ + savikāro matas tu | - śvetaṃ skatraṃ picchilaṃ yaḥ śravet tu śleṣmāśrāvaḥ - savikāraḥ pradiṣṭaḥ | + śvetaṃ skatraṃ picchilaṃ yaḥ śravet tu + śleṣmāśrāvaḥ savikāraḥ pradiṣṭaḥ | - raktāśrāvaḥ śoṇitajovikāraḥ śravadūṣṇa tat tu raktam prabhūtaṃ | + raktāśrāvaḥ śoṇitajovikāraḥ śravadūṣṇa tat tu raktam + prabhūtaṃ | - hāridrābhaṃ pītam uṣṇaṃ jalam vā pittāśrāvaḥ saṃśravet sandhimadhyāt || + hāridrābhaṃ pītam uṣṇaṃ jalam vā pittāśrāvaḥ saṃśravet + sandhimadhyāt || - tāmrāṃ tanvīn dāhaśūlopapannāṃ vrūyād vaiḍyaḥ piṭakāṃ - parvaṇīkāṃ | + tāmrāṃ tanvīn dāhaśūlopapannāṃ vrūyād vaiḍyaḥ + piṭakāṃ parvaṇīkāṃ | - jātā sandhau kṛṣṇaśuklelajī syāt tasminn eva prathitāḥ pūrvaliṃgaiḥ || + jātā sandhau kṛṣṇaśuklelajī syāt tasminn eva prathitāḥ + pūrvaliṃgaiḥ || krimigranthaivartmataḥ pakṣmataś ca kūryuḥ kaṇḍūṃ krimayaḥ sandhijātāḥ | - nānārūpā vartmaśuklāntasandhau caranty antarnayanaṃ dūṣayaṃtya iti || 0 || + nānārūpā vartmaśuklāntasandhau caranty antarnayanaṃ dūṣayaṃtya iti || 0 + ||

|| śālākye 2 ||

@@ -387,7 +403,8 @@ kliṣṭakardamavartmākhyaḥ śyāvavartmas tathaiva ca |
- praklinnam apariklinna vartmavātaharañ ca yat | | + praklinnam apariklinna vartmavātaharañ ca yat | + | arvūda nimiṣaṃ cāpi śoṇitārśaś ca yasmṛtāḥ || @@ -396,22 +413,24 @@ ekaviṃśatir ityete vikārā vartmasambhavāḥ | - nāmabhis te samūddiṣṭāc sāṃjanaiḥ sampravacyate || + nāmabhis te samūddiṣṭāc sāṃjanaiḥ sampravacyate + || piḍakābhyantaramūkhī vāhyādhovarmasaṃśrayā | - jñeyā sotsāṅginī nāma piḍākā - kṛtiḥ | + jñeyā sotsāṅginī + nāma piḍākā kṛtiḥ | kumbhīkavījapratimā piḍakā yasya vartmani | ādhmāyante bhidyamānāḥ kumbhīkinyas tu tāḥ smṛtāḥ || - srāviṇyaḥ kaṇḍūrā gurvyo raktasarṣapasammitāḥ || rujāvantyaś ca piḍakāḥ - pothakya iti saṃjñitāḥ || + srāviṇyaḥ kaṇḍūrā gurvyo raktasarṣapasammitāḥ || rujāvantyaś ca + piḍakāḥ pothakya iti saṃjñitāḥ || - piḍakā yā kharā sthūlāḥ śūkṣmābhirabhis amvṛtāḥ | + piḍakā yā kharā sthūlāḥ śūkṣmābhirabhis amvṛtāḥ + | vartmasthāśarkarānāma sarogāvartmadūṣaṇāḥ | @@ -442,7 +461,8 @@ tataḥ kliṣṭatvam āpannam ucyate vartmakardamam || - vartmavadvāhyato taś ca śyāvaṃ śūnāñ ca jāyate | + vartmavadvāhyato taś ca śyāvaṃ śūnāñ ca jāyate + | tadāhuḥ śyāvavarmeti vartmarogaviśoradāḥ || @@ -451,19 +471,23 @@ praklinnavartmatam vidyāt klinnam aty arthamn tataḥ || - yasya dhautāni dhautāni sandidyante punaḥ punaḥ | + yasya dhautāni dhautāni sandidyante punaḥ punaḥ + | vartmānyaparipakvāni nidyapari kinnavartma tat | - vidagdhasandhir niśceṣṭaṃ vartma yasya nirmīlyate | + vidagdhasandhir niśceṣṭaṃ vartma yasya + nirmīlyate | etad vātahatan nāma jānīyād akṣicintakaḥ | - vartmāntarastham viṣamaṃ granthibhūtam avedanaṃ | + vartmāntarastham viṣamaṃ granthibhūtam avedanaṃ + | tārvudam iti sarakṣam avilamvi ca || - nimeṣiṇīḥ sirā vāyuḥ saṃviṣṭaḥ sandhisaṃśrayaḥ | + nimeṣiṇīḥ sirā vāyuḥ saṃviṣṭaḥ sandhisaṃśrayaḥ + | cālayaty atha vartmāni nimeṣa iti tamviduḥ || @@ -479,12 +503,14 @@ visavartmatijātīyāt visapraprakhyodakaśravāṃ - pracālitāni vātena pakṣmāś visaṃ ti hi | + pracālitāni vātena pakṣmāś visaṃ ti + hi | kṣi tti ca | asite sita - mūlakātpataṃ n hy api | | + mūlakātpataṃ n hy + api | | pakṣmakopaḥ savijñeyāvyādhiḥ paramadāruṇa iti|| ❈ || @@ -506,43 +532,44 @@ - prastāriśuklakṣatajādhimāṃsaḥ snāvārmasañjñāḥ khalu pañcarogāḥ + prastāriśuklakṣatajādhimāṃsaḥ snāvārmasañjñāḥ khalu + pañcarogāḥ syāc chuktikothārjanapiṣṭakākhyaḥ jālaṃ sirāṇāṃ piḍakāñ ca yāḥ syuḥ || rogā valāsagrathitena sārdham ekodaśaite khalu śuklabhāge || - prastāri prathitam athārmaśuklabhāge vistīrṇan tanu rūdhiraprabhaṃ salīlaṃ - | + prastāri prathitam athārmaśuklabhāge vistīrṇan tanu rūdhiraprabhaṃ + salīlaṃ | - śuklākhyaṃ mṛdu kathayanti śuklabhāge sasvetaṃ samam abhivardhate - cirāntet || + śuklākhyaṃ mṛdu kathayanti śuklabhāge sasvetaṃ samam + abhivardhate cirāntet || - ya māṃsaṃ pracayam upaiti śuklabhāge | padmābhaṃ tad uśanti lohitārma | + ya māṃsaṃ pracayam upaiti śuklabhāge | padmābhaṃ tad uśanti + lohitārma | - vistīrṇṇaṃ mṛdu vahalaṃ yakṛtprakāśaṃ śyāvam pṛthu ca - tathāpi māṃsakārma || + vistīrṇṇaṃ mṛdu vahalaṃ yakṛtprakāśaṃ śyāvam + pṛthu ca tathāpi māṃsakārma || - syā vā maschiravahamāṃsavartmabhāge prastori prabhavati mārūtād viśuṣkaṃ - | + syā vā maschiravahamāṃsavartmabhāge prastori prabhavati mārūtād + viśuṣkaṃ | - śyāvāḥ syuḥ piśitanibhāś ca vindavo ye śuklābhāḥ sitaniyatāḥ sa - śuklisañjñaḥ || + śyāvāḥ syuḥ piśitanibhāś ca vindavo ye śuklābhāḥ + sitaniyatāḥ sa śuklisañjñaḥ || - eko yaḥ śaśarūdhiropamaś ca vinduḥ śuklastho bhavati tam arjanam vadanti - | + eko yaḥ śaśarūdhiropamaś ca vinduḥ śuklastho bhavati tam arjanam + vadanti | - utsannaḥ salilanibho tha piṣṭaśuklo vindur yaḥ | sa - bhavati piṣṭakaḥ suvṛttaḥ || + utsannaḥ salilanibho tha piṣṭaśuklo vindur yaḥ | + sa bhavati piṣṭakaḥ suvṛttaḥ || - jālābhaḥ kaṭhinasiro mahāṃ saraktaḥ santānaḥ smṛta iha jālasaṃjñitas tu - | + jālābhaḥ kaṭhinasiro mahāṃ saraktaḥ santānaḥ smṛta iha + jālasaṃjñitas tu | śuklasthāḥ sitapiḍākāḥ śirāvṛtāyā yās tāṃ yādasiasamīpajāḥ sirājā || - kāśābho mṛdur athavāpi vinvakalyau vijñeyo nayanasite - valāsakākhya iti || || sālākya thva + kāśābho mṛdur athavāpi vinvakalyau vijñeyo nayanasite valāsakākhya iti || || sālākya thva @@ -561,13 +588,16 @@ - yat savraṇaṃ śuklamathāvraṇaṃañ ca pākāyayaś cāpyajā tathaiva | + yat savraṇaṃ śuklamathāvraṇaṃañ ca pākāyayaś cāpyajā + tathaiva | catvāra ete nayanāmayāsu kṛṣṇapradeśe niyatā bhavanti || - nimagnarūpaṃ hi bhavet tu kṛṣṇe sūcyaiva vidhvaś ca vibhāti yadvai | + nimagnarūpaṃ hi bhavet tu kṛṣṇe sūcyaiva vidhvaś ca vibhāti + yadvai | - srāvaṃ sravedūṣṇamatīva yatra tat savraṇaṃ śukram udāharanti || + srāvaṃ sravedūṣṇamatīva yatra tat savraṇaṃ śukram udāharanti + || @@ -577,12 +607,12 @@ - vicchinnamadhyaṃm piśitāvṛtam vā calaṃ sirāsūkṣmam adṛṣṭikṛc ca | + vicchinnamadhyaṃm piśitāvṛtam vā calaṃ sirāsūkṣmam + adṛṣṭikṛc ca | dvitvaggataṃ lohitasantataś ca cirotthitaś vāci vivarjanīta | - uṣṇāśrupātaḥ piḍakā ca netre yasmin bhaven mudganibhaṃ ś - ca śukram | + uṣṇāśrupātaḥ piḍakā ca netre yasmin bhaven mudganibhaṃ ś ca śukram | svetaḥ samākrāmati sarvato hi doṣo hi yasyāsitamaṇḍalan tu | @@ -592,10 +622,11 @@ - tam akṣipākāt ayam akṣipākaṃ sarvātmakaṃ varjayitavyam āhuḥ | + tam akṣipākāt ayam akṣipākaṃ sarvātmakaṃ varjayitavyam + āhuḥ | - ajāpūrīṣapratisorūjāvāṃ salohito lohitapicchilāsraḥ | vigṛhyaruṣṭaṃ - pracayobhyupaiti tañ cājakājātam iti vyavasyet | 0 || + ajāpūrīṣapratisorūjāvāṃ salohito lohitapicchilāsraḥ | + vigṛhyaruṣṭaṃ pracayobhyupaiti tañ cājakājātam iti vyavasyet | 0 ||

@@ -628,8 +659,8 @@ - hatādhimanthonilaparyayaś ca śuṣkākṣipākonyata eva vātaḥ - | + hatādhimanthonilaparyayaś ca śuṣkākṣipākonyata + eva vātaḥ | dṛṣṭistathāmlādhyuṣitā sirāṇāṃ utpātaharṣāvapi sarvvabhāgau | @@ -638,23 +669,22 @@ tasmād abhiṣyandamayomānam upakuryadām etāśu hitāya dhīmān || - nistodanastambhanaromaharṣa saṃharṣapārūṣyaśirobhighātāḥ - | + nistodanastambhanaromaharṣa + saṃharṣapārūṣyaśirobhighātāḥ | viśuṣkabhāvā śiśirāśrutā ca vātābhipanne nayane bhavanti || - dāhaprapākau śiśirābhinandau dhūmāyanam vāpyasamuchrayaś - ca | + dāhaprapākau śiśirābhinandau dhūmāyanam vāpyasamuchrayaś ca | uṣṇāśrutāpītakanetratā ca pittābhipanne nayane bhavanti || - tāmrāśrutā lohitanetratā ca rājyaḥ samantād api lohitāś ca - | + tāmrāśrutā lohitanetratā ca rājyaḥ samantād api + lohitāś ca | pittasya liṅgāni ca kīrtitāni raktābhipanne nayane bhavanti || - uṣṇābhinandā gurūtākṣiśophāḥ | kaṇḍupadehāvati śītatā ca - | + uṣṇābhinandā gurūtākṣiśophāḥ | kaṇḍupadehāvati + śītatā ca | śrāvāvaḥ piccila eva cāpi kaphābhipanne nayane bhavanti || @@ -662,8 +692,8 @@ tāvantyastvadhirogāḥ syūrnayane tīvravedanāḥ || - utpāṭyate bhṛśaṃ ca kuryasya - nirmarthyate tathā | + utpāṭyate bhṛśaṃ ca + kuryasya nirmarthyate tathā | śirasordhañ ca tam vidyādadhimanthaḥ svalakṣaṇaiḥ || @@ -677,11 +707,13 @@ - hanyādṛṣṭiśślaiṣmikaḥ saptarātrāt | tathraktajāḥ pañcarātrāt | + hanyādṛṣṭiśślaiṣmikaḥ saptarātrāt | + tathraktajāḥ pañcarātrāt | ṣaḍrātrādvaāvātikā vai nihanyātmithyācārātpaittikaḥ sadya eva || - kaṇḍūpadehāśruyutaḥ pakvodumvarasannibhaḥ | + kaṇḍūpadehāśruyutaḥ pakvodumvarasannibhaḥ + | @@ -689,18 +721,19 @@ śophahīnāni liṅgāni netrapāke tvaśophaje | - upekṣaṇadakṣi yadābhimantho vātātmakaḥ syandayati prasahyaḥ | rūjābhir - ūgrābhir asādhya eṣa hatābhimanthaḥ kila nāma rogaḥ || + upekṣaṇadakṣi yadābhimantho vātātmakaḥ syandayati prasahyaḥ | + rūjābhir ūgrābhir asādhya eṣa hatābhimanthaḥ kila nāma rogaḥ || - pakṣmadvayekṣibhruvamāśritas tu yadānilaḥ sañcarati - praduṣṭaḥ + pakṣmadvayekṣibhruvamāśritas tu yadānilaḥ + sañcarati praduṣṭaḥ paryāyateś cāpi rūjākaroti | taṃ paryayaṃ vātakṛtamvadanti || - kūnitaṃ dārūṇarukṣmavartma sandidyate cāviladarśanaṃ yat | + kūnitaṃ dārūṇarukṣmavartma sandidyate cāviladarśanaṃ yat + | sudārūṇaṃ yat prativodhane ca śuṣkākṣipākopahaṃ tadakṣi || @@ -710,17 +743,19 @@ amlena bhuktena vidāvā pakvāyate sarvata eva netraṃ | - śophānvitaṃ lohitakaṃ sadāhasentadamlādhyuṣitam vadanti - || + śophānvitaṃ lohitakaṃ sadāhasentadamlādhyuṣitam vadanti || - avedanā vāpi savedanā vā yasyākṣirājyobhibhavanti tāmrāḥ | + avedanā vāpi savedanā vā yasyākṣirājyobhibhavanti tāmrāḥ + | - muhurvirajyanti ca tāḥ satādṛgvyādhiḥ śirotpāta iti pradiṣṭaḥ || + muhurvirajyanti ca tāḥ satādṛgvyādhiḥ śirotpāta iti pradiṣṭaḥ + || - mohāt sirotpāta upekṣitas tu jāyeta rogas tu sirāpra | + mohāt sirotpāta upekṣitas tu jāyeta rogas tu + sirāpra | - tatrāśramacchaṃ sravati pragāḍhaṃ tathā na śakrotyabhivīkṣituṃ ceti || 0 - || + tatrāśramacchaṃ sravati pragāḍhaṃ tathā na śakrotyabhivīkṣituṃ ceti + || 0 ||

śālākye

@@ -747,7 +782,8 @@ paṭalānupraviṣṭasya timirasya ca lakṣaṇaṃ |
- sirābhir abhisamprāpya vigulaibhyantare bhṛśaṃ | + sirābhir abhisamprāpya vigulaibhyantare + bhṛśaṃ | prathame paṭale yasya rogādṛṣṭaṃ vyavasthitāḥ || @@ -775,7 +811,8 @@ yathādoṣañ ca rajyetardṛṣṭirdoṣe valīyasi | - adhasthe ca samīpasthaṃ dūrasthañ coparisthitaḥ | + adhasthe ca samīpasthaṃ dūrasthañ + coparisthitaḥ | pārśvasthe ca tathā doṣe pārśvasthāni ca paśyati | @@ -786,11 +823,11 @@ dvidhāśrite dvidhā paśyed vahudhā cānavasthite | - doṣe dṛṣṭāśrite tiyagekaṃ vai samyate dvidhā - | + doṣe dṛṣṭāśrite tiyagekaṃ vai + samyate dvidhā | - timirākhya sa vai doṣaś ca caturtha paṭalṃ gataṃḥ - | + timirākhya sa vai doṣaś ca caturtha paṭalṃ + gataṃḥ | ruṇaddhi sarvato dṛṣṭiliṅganāśamataḥ paraṃ | @@ -804,8 +841,7 @@ vātena cāpi rūpāṇi bhramantīvahi paśyati | - āvilānyarūṇābhāni - vyāviddhānīva pārśvataḥ || + āvilānyarūṇābhāni vyāviddhānīva pārśvataḥ || pittenādityakhadyotaśakracāpatāśakra cāpataḍiḍguṇāṃ | @@ -818,8 +854,8 @@ paśyanta iva rūpāṇi sigdhāni ca himāni ca | paśyed raktāni raktena tamāṃsi vividhāni ca || - sasitāny akṛṣṭāni pītāny api ca - mānavaḥ | + sasitāny akṛṣṭāni + pītāny api ca mānavaḥ | sannipātena citrāṇi viplatānīva paśyati || @@ -829,17 +865,18 @@ hīnādhikāṅgānyathavā jyotīṃṣyapi ca bhūyaśaḥ | - pittaṃ kuryāt parimlāyi mūrcchitaṃ sūryatejasā | + pittaṃ kuryāt parimlāyi mūrcchitaṃ sūryatejasā + | pitā diśastathānyo vā ravīniva ca paśyati | - vikīryamāṇaṃ khadyotāṃ kṣāṃ teḥjāṃsi cottaraṃ - | + vikīryamāṇaṃ khadyotāṃ kṣāṃ teḥjāṃsi + cottaraṃ | vakṣāmi ṣaḍvidhaṃ rāgairliṅganāśamataḥ paraṃ || - gorūṇe mārutajaḥ pradiṣṭāmlī ca nīlaś ca tathaiva - pittāt | + gorūṇe mārutajaḥ pradiṣṭāmlī ca nīlaś ca + tathaiva pittāt | kaphāt sitaḥ śoṇitajaḥ saraktaḥ samasta doṣaprabhavas tu citraḥ | @@ -859,8 +896,8 @@ - mṛdyamāne ca nayane ca nayane - maṇḍalaṃ tadvisarpati | + mṛdyamāne ca nayane ca + nayane maṇḍalaṃ tadvisarpati | pravālapadmapatrābhaṃ maṇḍalaṃ śoṇitātmakaṃ | @@ -869,30 +906,32 @@ yathāsvaṃ doṣaliṃgāni sarveṣveva bhavanti hi || - tathā naraḥ pittavidagdhadṛṣṭiḥ kaphena cānyastvatha - dhūmadarśī | + tathā naraḥ pittavidagdhadṛṣṭiḥ kaphena + cānyastvatha dhūmadarśī | - yo hrasvajātyo nakulāndhatā ca gambhīrasaṃjñā ca tathaiva dṛṣṭiḥ | + yo hrasvajātyo nakulāndhatā ca gambhīrasaṃjñā ca + tathaiva dṛṣṭiḥ | - ṣaḍliṅganāśo viṣame ca rogā dṛṣṭyāśrayāḥ ṣaḍeva caiva - || + ṣaḍliṅganāśo viṣame ca rogā dṛṣṭyāśrayāḥ + ṣaḍeva caiva || - pittena duṣṭena yutā tu dṛṣṭiḥ pītā bhavedyasya - narasya kiñcit | + pittena duṣṭena yutā tu dṛṣṭiḥ pītā + bhavedyasya narasya kiñcit | - pītāni rūpāṇi ca manyate yaḥ savai raraḥ pittavidagdhadṛṣṭiḥ || + pītāni rūpāṇi ca manyate yaḥ savai raraḥ + pittavidagdhadṛṣṭiḥ || prāpte tṛtīyaṃ paṭalan tu doṣe divā na paśyen niśi vekṣate saḥ || tathā naraḥ śleṣmavidagdhadṛṣṭis tāny eva śuklāni hamanyate tu | - triṣu sthito yaḥ paṭaleṣu doṣo naktāndhyam āpādayati - prasahyaṃ | + triṣu sthito yaḥ paṭaleṣu doṣo naktāndhyam + āpādayati prasahyaṃ | divā sa sūryānugṛhītadṛṣṭiḥ paśyet tu rūpāṇi kaphālpabhāvāt || - śokajvarāyāsaśirobhitāpairabhyāhatā yasya narasya dṛṣṭiḥ - || + śokajvarāyāsaśirobhitāpairabhyāhatā yasya + narasya dṛṣṭiḥ || dhūmārn sa vaipaśyati sarvvabhāvāṃstan dhūmadarśīti vadanti rogaṃ || @@ -901,29 +940,33 @@ vidyotate yasya narasya dṛṣṭirdoṣābhipannā nakulasya yadvat | - citrāṇi rūpāṇi divāsu paśyet sa vai vikāro nakulāndhyasaṃjñaḥ || + citrāṇi rūpāṇi divāsu paśyet sa vai vikāro + nakulāndhyasaṃjñaḥ || dṛṣṭirvirūpā śvasanopasṛṣṭā saṃkucyatebhyantarataś ca yāni | - rujavagāḍhañ ca tam akṣirogaṃ gambhīriketi pravadanti - tajjñāḥ || + rujavagāḍhañ ca tam akṣirogaṃ gambhīriketi + pravadanti tajjñāḥ || vāhau punar vā vihayau pradiṣṭau nimittataś cāpy animittataś ca | - nimittajās tatra manobhitāj jñeyas tv abhiṣyantanidarśanam saḥ || - surarṣigandharvamahoragāṇāṃ sandarśanenāpi ca bhāskarasya || + nimittajās tatra manobhitāj jñeyas tv + abhiṣyantanidarśanam saḥ || surarṣigandharvamahoragāṇāṃ sandarśanenāpi ca + bhāskarasya || - hanyeta dṛṣṭirmanujasya yasya saliṅganāśastvanimittasaṃjñaḥ | + hanyeta dṛṣṭirmanujasya yasya + saliṅganāśastvanimittasaṃjñaḥ | tatrākṣi vispaṣṭaṃ mivābhi bhāti vaidūryavarṇā vimalā ca dṛṣṭiḥ || - ityete nayanagatā maye harogānirdiṣṭāḥ pṛthagiha ṣaṭ vā - saptatiś ca | + ityete nayanagatā maye harogānirdiṣṭāḥ + pṛthagiha ṣaṭ vā saptatiś ca | - teṣāṃ ye pṛthagapṛthak va spaṣṭārthaśṛṇuta cikitsitaṃ yathāvad iti || ❈ || + teṣāṃ ye pṛthagapṛthak va spaṣṭārthaśṛṇuta cikitsitaṃ yathāvad iti + || ❈ ||

@@ -948,48 +991,48 @@ - chedyās teṣu daśaikañ ca nava lekhyā bhavanti hi || + chedyās teṣu daśaikañ ca nava lekhyā bhavanti + hi || bhedyāḥ pañca tu rogām syur vyadhyāḥ pañcadaśaiva tu | dvādaśāśastrakṛtyāś ca yapyāḥ sapta bhavanti ca | - rogā varjayitavyāḥ syur daśapañca ca jānatā| asādhau ca bhavetāṃ tu yāpyo - vāgantu saṃjñitau || + rogā varjayitavyāḥ syur daśapañca ca jānatā| asādhau ca bhavetāṃ tu yāpyo vāgantu saṃjñitau || - arśānvitaṃ bhavati vartma tu yasya cārśaḥ | śuklan tathārvudamatho piḍakāḥ sirājāḥ | + arśānvitaṃ bhavati vartma tu yasya cārśaḥ | śuklan + tathārvudamatho piḍakāḥ sirājāḥ | - jālaṃ sirājam atha pañcavidhaṃ tathārma chedyā bhavanti saha parvaṇi kāmayena || + jālaṃ sirājam atha pañcavidhaṃ tathārma chedyā bhavanti saha parvaṇi kāmayena + || - utsaṅginī vahalakardamavartmanī ca śyāvañ ca yac ca - paṭhitaṃ tviha vaddhavartma | + utsaṅginī vahalakardamavartmanī ca śyāvañ ca + yac ca paṭhitaṃ tviha vaddhavartma | - kliṣṭañ ca pothakiyutaṃ khalu yat tu - vartma kumbhīkinī ca sahaśarkarayā ca lekhyāḥ || + kliṣṭañ ca pothakiyutaṃ khalu yat tu vartma kumbhīkinī ca sahaśarkarayā ca lekhyāḥ || - śleṣmopanāhalagaṇau tu visañ ca nedyā - granthiś ca yaḥ krimikṛto ñjananāmikā ca || + śleṣmopanāhalagaṇau tu visañ ca nedyā granthiś ca yaḥ krimikṛto ñjananāmikā ca || - ādau sirā nigaditās tu prayoge pākau cayo nayanaḥ yavanonyataś ca - || + ādau sirā nigaditās tu prayoge pākau cayo nayanaḥ yavanonyataś ca || - pūyālasāni manthasaṃjñā syandāś ca yānty upaśamanti sirāvyadhaiste | + pūyālasāni manthasaṃjñā syandāś ca yānty + upaśamanti sirāvyadhaiste | śuṣkākṣipākakaphapittavidagdhadṛṣṭiṣvamlākhyaśukrasahitārjunapiṣṭakena| - aklinnavartmahutabhugdhvajadarśiśukti praklinnavartmasu tathaiva - valāsasaṃjñāḥ | + aklinnavartmahutabhugdhvajadarśiśukti praklinnavartmasu + tathaiva valāsasaṃjñāḥ | - āgantunāma ya ytena ca dūṣitāyāṃ dṛṣṭyāṃ na śastrapatanaṃ pravadanti vaidyāḥ - || + āgantunāma ya ytena ca dūṣitāyāṃ dṛṣṭyāṃ na śastrapatanaṃ + pravadanti vaidyāḥ || - sampśyataḥ ṣaḍ api bhitās tu kāvās te - pakṣmakopasayitās tu bhaadanti yāpyāḥ || + sampśyataḥ ṣaḍ api bhitās tu kāvās + te pakṣmakopasayitās tu bhaadanti yāpyāḥ || - catvāra eva pavanaprabhavās tv asādhyā dvau pittajau kaphanimittaja eka eva - | catvāra eva rūdhiraprabhavos tridoṣās tāvanta eva suruṇau ca tathāparau - dvāv iti || + catvāra eva pavanaprabhavās tv asādhyā dvau pittajau + kaphanimittaja eka eva | catvāra eva rūdhiraprabhavos tridoṣās tāvanta eva + suruṇau ca tathāparau dvāv iti ||

śālākyasthāne || 0 ||

@@ -1007,7 +1050,8 @@ - purāṇaṃ sarppiṣāsnigdhau syandādhīmanthapīḍitau | + purāṇaṃ sarppiṣāsnigdhau syandādhīmanthapīḍitau + | svedayitvā yathānyāyaṃ sirāvyadham upācaret | @@ -1050,7 +1094,8 @@ - eraṇḍapallave mūle tvaci vāthaṃ payaḥ śritaṃ | + eraṇḍapallave mūle tvaci vāthaṃ + payaḥ śritaṃ | @@ -1073,7 +1118,8 @@ gairikaḥ saindhavaṃ kṛṣṇaṃ nagaraṃ ca yathottaraṃ | - piṣṭaṃ dviraṃśatobhir vā ñjanam iṣyate || + piṣṭaṃ dviraṃśatobhir vā ñjanam + iṣyate || snehāñjanañ cātra hitaṃ vakṣyate tadyathāvidhiḥ | @@ -1081,8 +1127,8 @@ anenaiva vidhānena bhiṣak tānyapi sādhayet || - pūrvabhaktahitaṃ sarpiḥ kṣīrañcātrātha bhojayet | - vṛkṣādanyāṃ kapittheca pañcamūle mahatyapi| + pūrvabhaktahitaṃ sarpiḥ kṣīrañcātrātha + bhojayet | vṛkṣādanyāṃ kapittheca pañcamūle mahatyapi| sakṣīrakarkaṭarase siddhañ cā pivet ghṛtaṃ | @@ -1092,7 +1138,8 @@ saindhavaṃ dārūśuṇṭhī ca mātuluṅgaraso ghṛtaṃ | - stanyodakāvaṃ karttavyaṃ śuṣkapāke tadañjanaṃ | + stanyodakāvaṃ karttavyaṃ śuṣkapāke + tadañjanaṃ | pūjitaṃ sarpiṣaś cātra pānamakṣṇoś ca tarpaṇaṃ | @@ -1127,70 +1174,76 @@ - pittasyānde paittike cādhimanthe sirāvyadhaḥ sraṃsanañ - cādhyudāraṃ | + pittasyānde paittike cādhimanthe sirāvyadhaḥ + sraṃsanañ cādhyudāraṃ | akṣṇo sṛ puṭapākāñjanāni ca kramaḥ sarvaḥ pittavīsarpahā ca || - gundraṃ śāliṃ śaivalaṃ darbhamikṣur nalaṃ lodhraṃ vetasam - padmakañ ca | + gundraṃ śāliṃ śaivalaṃ darbhamikṣur nalaṃ lodhraṃ + vetasam padmakañ ca | drākṣākṣaudraṃ candanañ cotpalañ ca stiyāḥ stanyarasamikṣāḥ sitā ca | - padmam patraṃ yaṣṭhi sākaṃ haridrāṃ tathānantā cāpi sambhṛtyasarpiḥ - | siddhaṃ sekatarpaṇo cāñjane ca hitaṃ kṣīraṃ cā me te dhūmakai | + padmam patraṃ yaṣṭhi sākaṃ haridrāṃ tathānantā cāpi + sambhṛtyasarpiḥ | siddhaṃ sekatarpaṇo cāñjane ca hitaṃ kṣīraṃ + cā me te dhūmakai | - yojyo vargo vyasta eṣo dvidhā vā ca - sacāpi nasyethāvat | + yojyo vargo vyasta eṣo dvidhā vā + ca sacāpi nasyethāvat | kriyāḥ sarvāḥ pittaharām ca śastāḥ tryahādūrdhvaṃ kṣīrasarpiś ca nasyaṃ | - pālāśaṃ syācchoṇitaṃ cāñjanārtham bhavetkāryaṃ śarkarā - kṣaudrayuktaṃ | + pālāśaṃ syācchoṇitaṃ cāñjanārtham bhavetkāryaṃ + śarkarā kṣaudrayuktaṃ | - rasakriyāṃ śarkarākṣaudrayuktaṃ pālindyām vā madhuke cāpi kuryāt | + rasakriyāṃ śarkarākṣaudrayuktaṃ pālindyām vā madhuke cāpi kuryāt + | mustaṃ phenaḥ sāgaraṃ sotpalañ ca krimighnailādhātrivījād rasañ ca | - kāryaṃ cūrṇāñjanārthaṃ raso vā stanyopeto dhātakīsyandanābhyāṃ | + kāryaṃ cūrṇāñjanārthaṃ raso vā stanyopeto + dhātakīsyandanābhyāṃ | - yoṣitstanya śātakumbhaṃ vighṛṣṭaṃ sitākṣaudre kiṃśukādvāpi puṣpāṃ | + yoṣitstanya śātakumbhaṃ vighṛṣṭaṃ sitākṣaudre kiṃśukādvāpi puṣpāṃ + | - lodhraṃ drākṣāṃ śarkarāñcotpalañ striyāḥ stanye ṣaṣṭisākaṃ kṛtañ ca | + lodhraṃ drākṣāṃ śarkarāñcotpalañ striyāḥ stanye + ṣaṣṭisākaṃ kṛtañ ca | piṣṭvā kṣīre varṇakasya tvacaṃ ca vaijalonmiśrañ candanodūmvarañ ca | - kṣaumāvardham pathyamāścyotane vā | ghṛtabhṛṣṭaṃ - yaṣṭisāhvaṃ salodhraṃ | + kṣaumāvardham pathyamāścyotane vā | + ghṛtabhṛṣṭaṃ yaṣṭisāhvaṃ salodhraṃ | toyonmiśraṃ kārśamarīdhātripathyāstathaivāḥ kaṭphalañ cāmvunaiva | eṣā kriyāmlākhyurṣitasaśuktau kāryā sarvāvyapavarjyaḥ sirāṇāṃ | - sarpiḥ peyaṃ traiphalaṃ tailvakam vā peyaṃ vā kevalaṃ - yat purāṇaṃ | + sarpiḥ peyaṃ traiphalaṃ tailvakam vā peyaṃ vā + kevalaṃ yat purāṇaṃ | - doṣe kṛtes tu krikayāmadhastāc chītair dravyair añjanān yasya kuryāt | + doṣe kṛtes tu krikayāmadhastāc chītair dravyair añjanān yasya + kuryāt | - vaidūryam vā sphāṭikaṃ vidrumañ ca muktāṃ śaṃkhaṃ cāñjanaṃ - cāñcanañ ca | + vaidūryam vā sphāṭikaṃ vidrumañ ca muktāṃ śaṃkhaṃ + cāñjanaṃ cāñcanañ ca | sa candanaṃ śarkarākṣaudrayuktaṃ śuktiṃ hanyād añje naitad āśuḥ | - ghṛtaṃ pived dhūmadarśīnaras tu vidhiṃ kuryāt - pittaharañ ca sarvam iti || + ghṛtaṃ pived dhūmadarśīnaras tu vidhiṃ + kuryāt pittaharañ ca sarvam iti || aupadravaṃ sandhigataṃ vartmaśuklagataṃ tathā | @@ -1217,12 +1270,14 @@ - syandādhimanthaikaphajau jayet śiroṇām atha mokṣaṇena | + syandādhimanthaikaphajau jayet śiroṇām atha + mokṣaṇena | svedāvapīḍāñjanasya dhūmaitathai tīkṣṇaiḥ kavaḍagrahaiś ca | - uṣṇais tathāścyotanasamvidhānais tathaiva rukṣaiḥ puṭapākayogaiḥ | - tryahāṃ tryahā ccāpy apatarpaṇānte tau prātar annaṃ hitam āpnuyātāṃ | + uṣṇais tathāścyotanasamvidhānais tathaiva rukṣaiḥ + puṭapākayogaiḥ | tryahāṃ tryahā ccāpy apatarpaṇānte tau prātar + annaṃ hitam āpnuyātāṃ | phaṇijjhakosphutakapitthavilveṣa dhattūrapīlūsurasārkabhāgoḥ | @@ -1231,56 +1286,61 @@ sindhūprasutaṃ triphalāmadhukaprapauṇḍarīkāñjanatutthatāmraiḥ | - vartmyāñjane syur jalasamprapiṣṭhā pathyā haridrā maricāñ janair vā + vartmyāñjane syur jalasamprapiṣṭhā pathyā haridrā maricāñ + janair vā trīṇyupaṇāni triphalā haridrām viḍaṃgasārañ ca samāni ca syuḥ | - varhiṣṭhakuṣṭhesuradārūṇaśaṃkhapāṭhānakhavyoṣamanaḥ śilā - ca | + varhiṣṭhakuṣṭhesuradārūṇaśaṃkhapāṭhānakhavyoṣamanaḥ śilā ca | mūrvvāś ca jāśyā mūkulāni cāpi piṣṭhvāmvunaitāni bhiṣagvidadhyāt | - phalaṃ prakīryātvathavāpiśigrāḥ puṣpañca tulyaṃ vṛhadarśanasya | + phalaṃ prakīryātvathavāpiśigrāḥ puṣpañca tulyaṃ + vṛhadarśanasya | rasāñjanañ candanasaindhavañ ca manaḥśilāle laśunañ ca tulyaṃ | - piṣṭhvātha varttī vidadhīta samyag na detu dhīmāṃ kaphajeñjanārthaṃ | + piṣṭhvātha varttī vidadhīta samyag na detu dhīmāṃ + kaphajeñjanārthaṃ | - roge valāsagrathitentujānḥ tu kuryād idaṃ syāt praviśāṣyadehaḥ | + roge valāsagrathitentujānḥ tu kuryād idaṃ syāt + praviśāṣyadehaḥ | - nīlāṃ yavānājapayonnupītāṃ saṃśādhya saṃśoṣya tato - nūdahya | + nīlāṃ yavānājapayonnupītāṃ saṃśādhya + saṃśoṣya tato nūdahya | - takṣārakalyena ca bhasmadhīmāṃ pakvam vidadhyādathaveśūnāḍyāṃ | + takṣārakalyena ca bhasmadhīmāṃ pakvam + vidadhyādathaveśūnāḍyāṃ | etadvalāsagrathiteñjanaṃ syāt kalpas tatthaivaiṣaphaliñjakeṣu | - mahauṣadhaṃ māgadhikāś ca mukhyāṃ sasandhavaṃ yat - maricañ ca śuṣkaṃ | + mahauṣadhaṃ māgadhikāś ca mukhyāṃ + sasandhavaṃ yat maricañ ca śuṣkaṃ | tatmātuluṅgasya rasena piṣṭaṃ netrāñjanaṃ piṣṭakamāśu hanyāt | phaler vṛhatyā magadhodbhavānāṃ kalkaṃ niravāt vāt phalapākasīndhya - śrotojayuktaṃ tata uddhṛtaṃ syāt tadvātra pathyaṃ vidhireṣa cāpi || + śrotojayuktaṃ tata uddhṛtaṃ syāt tadvātra pathyaṃ vidhireṣa cāpi + || vārtākiśigrumṛgaja paṭolakirātatiktāmalakīphaleṣu || - kāsīsasāmudrarasāñjanāni jātyās tathā - kṣārakam eva cāpi | + kāsīsasāmudrarasāñjanāni + jātyās tathā kṣārakam eva cāpi | - paklinnavartmany upadiśyet etu yogāñjanaṃ tan madhunā - vighṛṣṭaṃ | + paklinnavartmany upadiśyet etu yogāñjanaṃ tan + madhunā vighṛṣṭaṃ | nādeyamagryalavalañ ca śuklaṃ nepālajātāñ ca samāsatas tu | - samātuluṃgādrasa eṣayogaḥ kaṇḍun nihanyāt sakṛdañjanena - || + samātuluṃgādrasa eṣayogaḥ kaṇḍun nihanyāt + sakṛdañjanena || saśṛṅgaveraṃ suradārū mukhyaṃ sindhuprasūtaṃ mukulañ ca jātyāḥ | @@ -1310,20 +1370,23 @@ - manthasyandausirotpātaṃ sirāharṣañ ca raktajaṃ | + manthasyandausirotpātaṃ sirāharṣañ ca raktajaṃ + | ekenaiva vidhānena cikitsec caturo gadāṃ | - vyādhyartāś caturopyatāṃ snigdhāṃ kombhena sarppiṣā | + vyādhyartāś caturopyatāṃ snigdhāṃ kombhena + sarppiṣā | rasairūdārair athavā sirāmokṣeṇa yojayet | - viriktānām pragāḍhañ ca sirānyeṣām viśodhayet | + viriktānām pragāḍhañ ca sirānyeṣām viśodhayet + | vairecanikasiddhena sitāyuktena sarpiṣā | - tataḥ pradehām pariṣecanāni tasyāni dhūmāni yathā svam - eva | + tataḥ pradehām pariṣecanāni tasyāni dhūmāni + yathā svam eva | āścyotanābhyañjana tarpaśāni svigdhāṃś ca kāryān puṭapākayogāṃ | @@ -1347,7 +1410,8 @@ puṣpāṇyatha vṛhatyau ca vimvīloṭāś ca tulyaśaḥ | - mañjiṣṭhā cāpi madhunā piṣṭvā cakṣurasena vā | + mañjiṣṭhā cāpi madhunā piṣṭvā cakṣurasena vā + | rudhirasyandaśāntyarthametadañjanam iṣyate | @@ -1355,11 +1419,13 @@ rajastāmramayaṃ tutthaṃ nimvakāśī samañjanaṃ | - trapu kāsaṃ malaś cāpi piṣṭvā puṣparasena tu | + trapu kāsaṃ malaś cāpi piṣṭvā puṣparasena tu + | vidvudāyāṃ kṛtā vartyaḥ pūjitaś cāñjane tu tāḥ | - sarpiḥ kṣaudraṃ cāñjanaṃ syāt sirotpātasya bheṣajaṃ | + sarpiḥ kṣaudraṃ cāñjanaṃ syāt sirotpātasya + bheṣajaṃ | tadvat saindhavakāsīsaṃ stanyayuktaṃ tu pūjitaṃ || @@ -1371,8 +1437,8 @@ śirāharṣañjanaṃ kuryāt phāṇitaṃ madhusaindhavaṃ | - madhunā tārkṣyajaṃ śailam vā kāsīsam vā sasaindhavaṃ - | + madhunā tārkṣyajaṃ śailam vā kāsīsam vā + sasaindhavaṃ | vetamāmlaṃ stanyayuktaṃ kāsīsam vā sasaindhavaṃ | @@ -1406,7 +1472,8 @@ karañjavījamelā ca lekhanīyāñjanaṃ smṛtaṃ || - raktaprasādanavatā pūṭapākenadhitā | + raktaprasādanavatā pūṭapākena + sādhitā | sampāditasya vidhnā kṛtsnena syandaghātinā | @@ -1416,7 +1483,8 @@ śirīṣavījamaricapippalīsaindhavair api | - śukrapragharṣaṇaṃ kārya madhunā saindhave na tu | + śukrapragharṣaṇaṃ kārya madhunā saindhave + na tu | @@ -1457,7 +1525,8 @@ - saśophaś cāpyaśophañ ca dvau pākau yau prakīrtitau | + saśophaś cāpyaśophañ ca dvau pākau yau + prakīrtitau | śārīrā hitās tatra vida sirām bhiṣak | @@ -1469,35 +1538,41 @@ maireyam vā vidhātavyaṃdadhyuttarakam eva vā | - ghṛtāṃ kāṃsamalopetāṃ stanyam vāpiṃ sasandhavaṃ | + ghṛtāṃ kāṃsamalopetāṃ stanyam vāpiṃ + sasandhavaṃ | madhūkasāram madhunā tulyāṃśaṃ gairikena vā | - sarpiḥ saindhavatāmrāṇi yoṣitstanyayutāni vā | + sarpiḥ saindhavatāmrāṇi yoṣitstanyayutāni vā + | - dāḍimairāvatāśmantakolāmlamadhusaindhavaiḥ | rasakriyām vā vipacet samyak - pākajighāṃsayā | + dāḍimairāvatāśmantakolāmlamadhusaindhavaiḥ | rasakriyām vā vipacet + samyak pākajighāṃsayā | māsasaindhavasaṃyuktaṃ sthitaṃ sarpiṣi nāgaraṃ || āścyotanāñjane yojyāmavalākṣīrasaṃyutaṃ || - puṣpaṃ mālatyāḥ saindhavaṃ śṛṅgaveraṃ sāro vaiḍaṅgaḥḥ - pippalītaṇḍūaś ca | + puṣpaṃ mālatyāḥ saindhavaṃ śṛṅgaveraṃ sāro + vaiḍaṅgaḥḥ pippalītaṇḍūaś ca | - etat piṣṭvāt kṣaudrayuktyāñjanārthaṃ samya yuktaṃ nirviśaṃkaḥ pradadyāt || + etat piṣṭvāt kṣaudrayuktyāñjanārthaṃ samya yuktaṃ nirviśaṃkaḥ + pradadyāt || pūyālase śoṇitamokṣaṇaṃ eva vidhistathaivāpyupanāhanaś ca | kṛtsno vidhiścekṣaṇapākahantā yathābhidhānaṃ bhiṣajā prayojyāṃ | - kāsīsasindhuprabhavājaneś ca hitaṃ bhaved añjanam eva cātra | + kāsīsasindhuprabhavājaneś ca hitaṃ bhaved añjanam eva + cātra | - kṣaudrāndvitair ebhir athaiva ca syādanyatra tāmrāyasacūrṇṇayuktaiḥ | + kṣaudrāndvitair ebhir athaiva ca syādanyatra tāmrāyasacūrṇṇayuktaiḥ + | - snehādinā samyag upāsya doṣāṃ tṛptiṃ vidhinena yathāsvam eva | + snehādinā samyag upāsya doṣāṃ tṛptiṃ vidhinena yathāsvam + eva | aklinnavartmānam upakrameta sekāñjanāścyotananasyadhūmaiḥ | @@ -1505,12 +1580,13 @@ kṣuṇṇābhir āścyotanam eva kāryam atrāñjanaṃ cāñjanamākṣika syāt || - patraṃ phalaṃ cāmalakasya pakvā kriyām vidadhyād athavāñjanārthaṃ - | + patraṃ phalaṃ cāmalakasya pakvā kriyām vidadhyād + athavāñjanārthaṃ | vaṃśasya cā mūlena sakriyāṃ tu vartīkṛtāṃ tāmrakapālapakvāṃ | - rasakriyāṃ vā viphalāvipakvāṃ palāśapuṣpaiḥ karavīrajair vā | + rasakriyāṃ vā viphalāvipakvāṃ palāśapuṣpaiḥ karavīrajair + vā | piṣṭvān ca jānāṃ payasāmalam vā kāṃsasya dagdhā saha tāntavena | @@ -1522,8 +1598,8 @@ - praklinnavartmāny areta eva yogāḥ prayojyāḥ prasamīkṣya doṣān - iti || || + praklinnavartmāny areta eva yogāḥ prayojyāḥ + prasamīkṣya doṣān iti || ||

śālākye 2 || 0 ||

@@ -1554,8 +1630,8 @@ - vartvyāveś ca ta plotaṃ sasyas nnaṃ tato - likhet | + vartvyāveś ca ta plotaṃ sasyas + nnaṃ tato likhet | @@ -1565,7 +1641,8 @@ śastreṇa patrair athavā tato rakte sthite punaḥ | - svedyasaindhavacūrṇṇena pratisāryasukhāmvunā | + svedyasaindhavacūrṇṇena pratisāryasukhāmvunā + | prakṣālya siktaṃ haviṣā vraṇavatnsamupācaret | @@ -1583,7 +1660,8 @@ vartmañ ca guru śūnañ ca kaṇḍūharṣopadehavat | - durviriktaṃ vijānīyād atat sinnaṃ punar likhet | + durviriktaṃ vijānīyād atat sinnaṃ punar + likhet | vyāvartatevartma yadā pakṣṃ cāpi vimuñcati | @@ -1600,7 +1678,8 @@ samaṃ likheta manimāñśyāvakardamavartmanī | - kubhīkinīṃśarkarāñ ca tathaivotsañginīma + kubhīkinīṃśarkarāñ ca + tathaivotsañginīma dhīmaṃ vikalpya śastreṇa nikhet paś cādatandritaḥ | @@ -1608,7 +1687,8 @@ hrasvāstāmrāś ca tāḥ pakvā bhindyādbhitvā likhed api | - taruṇyo vālpasaṃrambhāḥ piḍakā vāhyavartmajāḥ | + taruṇyo vālpasaṃrambhāḥ piḍakā vāhyavartmajāḥ + | viditvaitām praśamayet svedālepanaśodhanaiḥ | @@ -1620,21 +1700,26 @@ - svedayitvā visagranthipakvaṃ tasya nirāśayaṃ | + svedayitvā visagranthipakvaṃ tasya nirāśayaṃ + | bhitvāc chidrāṇi śastreṇa saindhavenāvacūrṇayet | - kāsīsamārgadhīmuścīnepālyelāyutena tu | + kāsīsamārgadhīmuścīnepālyelāyutena + tu | - rocanakṣāratutthāni pippalyaḥ kṣaudram eva ca | + rocanakṣāratutthāni pippalyaḥ kṣaudram eva ca + | pratisāraṇam ekaikaṃ bhinne lagaṇa iṣyate | - mahānty atha ca yuñjīta kṣārāgni vidhikovidaḥ | + mahānty atha ca yuñjīta kṣārāgni + vidhikovidaḥ | - rasāñjanamadhubhyān tu bhinnā cāñjanenāmikāṃ | + rasāñjanamadhubhyān tu bhinnā cāñjanenāmikāṃ + | @@ -1650,7 +1735,8 @@ bhittopanāhaṃ kaphajaṃ pippalīmadhusaindhavaiḥ | - vilikhelmaṃḍalāgreṇa pracchayed vā samantataḥ | + vilikhelmaṃḍalāgreṇa pracchayed vā samantataḥ + | saṃsnehya patrabhaṅgaiś ca svedayitvā yathāvalaṃ | @@ -1674,8 +1760,8 @@ snigdhaṃ bhuktavato hy annam upaviṣṭasya yatnataḥ | - saṃroṣayet tu nayanaṃ bhiṣak cūrṇṇaitu lāvaṇaiḥ - | + saṃroṣayet tu nayanaṃ bhiṣak cūrṇṇaitu + lāvaṇaiḥ | tataḥ saṃroṣitaṃ tūrṇṇaṃ susvinnaṃ parighaṭṭa | @@ -1683,8 +1769,8 @@ apāṅgaṃ prekṣamāṇasya lagayed vaḍiśaṃ bhiṣak | - muccudāya matimām va ḍiśaṃ samyag - utkṣiyet | + muccudāya matimām va ḍiśaṃ + samyag utkṣiyet | na cocthāpayet ākṣipraṃ kāryam atyāyanan tu tat | @@ -1692,8 +1778,8 @@ tataḥ praśithilībhūtaṃ tribhir eva vilamvitaṃ | - ullikhamaṇḍalāgraṇa tīkṣena - pariśodhayet | + ullikhamaṇḍalāgraṇa + tīkṣena pariśodhayet | viviktaṃ sarvatas cāpi kṛṣṇāc chuklāc ca maṇḍalāt | @@ -1708,7 +1794,8 @@ arma cej jālavac cāpi taddeṣyonmarjjalamvitaṃ - cchidyāc vakreṇaśastreṇa vartamuklāntamāśritaṃ | + cchidyāc vakreṇaśastreṇa vartamuklāntamāśritaṃ + | pratisāraṇam akṣṇais tu tataḥ kāryam anantaraṃ | @@ -1720,8 +1807,8 @@ vraṇavat samvidhānañ ca tasya kuryāt tataḥ paraṃ | - trahān muktvā ca saṃsvedya paścoc chodhanam ācaret - | + trahān muktvā ca saṃsvedya paścoc chodhanam + ācaret | @@ -1736,7 +1823,8 @@ carmābhaṃ vahalaṃ yas tu snāyumāṃsasamāvṛtaṃ | - chedyam eva tadarmasyāt kṛṣṇamaṇḍalagañ ca yat | + chedyam eva tadarmasyāt kṛṣṇamaṇḍalagañ ca yat + | viśuddhavarṇam akliṣṭaṃ kriyām vakṣigataklamaṃ | @@ -1746,8 +1834,8 @@ ullikhet maṇḍalāgreṇa vaḍiśemavilamvitāṃ | - sirā supiḍakā jātāḥ yā na sidhyanti - bheṣajaiḥ | + sirā supiḍakā jātāḥ yā na + sidhyanti bheṣajaiḥ | plavavatmaṇḍalāgreṇa tāsāṃc chedanam iṣyate | @@ -1761,7 +1849,8 @@ uttaretha tribhāge tu vaḍisenavilamviāṃ | - chidyāttāmavaśātraṃ syādarsrunāḍīn tatonyarthā | + chidyāttāmavaśātraṃ syādarsrunāḍīn + tatonyarthā | pratisāraṇamatrāpi kṣaudrasaindhavam iṣyate | @@ -1769,32 +1858,36 @@ saṃkhaṃ samudraphenañ ca maṇḍukañ ca samudrajaᳵ | - sphaṭīkaṃ kuruvindañ ca pravālāmsattu kāvṛtāḥ | + sphaṭīkaṃ kuruvindañ ca pravālāmsattu + kāvṛtāḥ | - vaidūryaṃ puṭākaṃ muktāmayas tāmrarajo pi ca | + vaidūryaṃ puṭākaṃ muktāmayas tāmrarajo pi ca + | samabhāgāni sampiṣya sā ca srotoñjanen tu | - cūrṇāñjanarayitvā bhājanameṣasṛṅgaje - | + cūrṇāñjanarayitvā bhājanameṣasṛṅgaje | nivāsyobhayataḥ kālam athāñje satataṃ vudhaḥ | armāṇi piḍakāṃ hanyāt sirājālañ ca tena vai || - arśastothā yac ca nāmnā śuṣkārśorvudam eva ca | + arśastothā yac ca nāmnā śuṣkārśorvudam + eva ca | - antarvarsrayā yet tu vidhānan tasya vakṣyate - | + antarvarsrayā yet tu vidhānan tasya + vakṣyate | - vartmopascedya nirkudyokṣidya ca yatnataḥ | + vartmopascedya + nirkudyokṣidya ca yatnataḥ | maṇḍalāgreṇa tīkṣṇeṇa mūlec chidyād bhiṣak varaiḥ tataḥ pippalikāsisasaindhavaiḥ pratisārayet | - sthite ca rudhire vartmadahet samyakalākayā | + sthite ca rudhire vartmadahet samyakalākayā + | kṣāreṇa vālikhec cāpi vyādhiśeṣam bhaved yādi | @@ -1825,21 +1918,23 @@ tatropadiṣtasya narasya carma vartmopariṣṭādanutiryageva | - udbhṛtyaśastreṇa yavapramāṇam vālena sīvyedbhiṣagapramattaḥ | + udbhṛtyaśastreṇa yavapramāṇam vālena + sīvyedbhiṣagapramattaḥ | - datvā tu sarpidhucāpiśeṣaṃ - kuryāt kramaṃ yobhihito vraṇeṣu | + datvā tu sarpidhucāpiśeṣaṃ kuryāt kramaṃ yobhihito vraṇeṣu | bhruvor adhastāt parimucya bhāgau pakṣmāśritaṃ caikamatas tu cchindyāt | - lalāṭadeśe ca nivadhya paṭṭāṃ prāksīvitan tatra parañ ca vandhet - | - sthairyaṃ gate cāpyatha śastramārge vālām vimuñcet kuśalābhikṣya | + lalāṭadeśe ca nivadhya paṭṭāṃ prāksīvitan tatra parañ + ca vandhet | + sthairyaṃ gate cāpyatha śastramārge vālām vimuñcet + kuśalābhikṣya | - evan na cecchāmyati tasya vartma nirbhujya doṣopacitāṃ valīntu | + evan na cecchāmyati tasya vartma nirbhujya doṣopacitāṃ + valīntu | tatogninā vā pratisārayītakṣāraṇavātadvimīkṣyadhīraḥ | @@ -1847,8 +1942,7 @@ pathyāphalena pratisārayīta ghṛṣṭena vā tauruvake na samyak | - catvāra ete vidhiyo nihanti pakṣmoparodham pṛthag eva - yuktāḥ | + catvāra ete vidhiyo nihanti pakṣmoparodham pṛthag eva yuktāḥ | virecanāś cyotananasya dhūmalepāṃjanasneharasākriyāś ceti || @@ -1864,12 +1958,14 @@ - athāto dṛṣṭigatarogapratiṣedhaṃ vyā | + athāto dṛṣṭigatarogapratiṣedhaṃ + vyā | - trayaḥ sādhyās trayo sādhyāḥ ṣaṭ ca yāpyā bhavanti ha | + trayaḥ sādhyās trayo sādhyāḥ ṣaṭ ca yāpyā bhavanti + ha | rogadṛṣṭigatā nṝṇāṃ teṣu sādhyās trayas traye | @@ -1903,7 +1999,8 @@ hareṇavo mrajambūbhyāṃ puṣpasvarasam eva ca | - ghṛtakṣaudravipakvan tu tat prayojyam athāñjanaṃ | + ghṛtakṣaudravipakvan tu tat prayojyam + athāñjanaṃ | nalinotpalakiñjalkagairikā gosakṛdrasaḥ | @@ -1924,12 +2021,13 @@ sakṣaudram añjana taṃdvā hitam atrāñjane sadā || - nadīja sāṃkha trikaṭūn tathāñjanaṃ manaḥśilā dve - rajane cayadrasaḥ | + nadīja sāṃkha trikaṭūn tathāñjanaṃ + manaḥśilā dve rajane cayadrasaḥ | sacandaneyaṃ guḍikāthavāñjane prasasyate vai divaseṣv apasyatāṃ || - srotojaṃ saindhavaṃ kṛṣṇāṃ hareṇuñ cāpi peṣayet | + srotojaṃ saindhavaṃ kṛṣṇāṃ hareṇuñ cāpi + peṣayet | ajāmūtreṇa tā vartyaḥ kṣaṇadāndhāñjane hitā || @@ -1942,7 +2040,8 @@ manaḥśilābhayāvyoṣaṃ tathā kālānuśārivāṃ || - samudraphenas ca hitā vartyas chāgapayonvitāḥ | + samudraphenas ca hitā vartyas chāgapayonvitāḥ + | gomūtrapittamadirāyakṛddhātrīrasaiḥ pacet || @@ -1962,49 +2061,53 @@ yakṛdrasenāñjanam vā śleṣmopahatadṛṣṭaye || - paceta godhāyakṛd antrakalpitaṃ supūritaṃ māgadhikābhir agninā | + paceta godhāyakṛd antrakalpitaṃ supūritaṃ māgadhikābhir + agninā | niṣevitaṃ yad yakṛd aṃjanena vā nihanti naktāndhyam asaṃsayaṃ khalu || - plīhā yakṛc cāpy uvabhakṣayed ve prakalpya śūlyaṅ - ghṛtatailasaṃyute | + plīhā yakṛc cāpy uvabhakṣayed ve prakalpya + śūlyaṅ ghṛtatailasaṃyute | - bhavanti yāpyāḥ khalu ye ṣaḍāmayā hared dhi tatra kṣatajaṃ - sirāvyadhaiḥ || + bhavanti yāpyāḥ khalu ye ṣaḍāmayā hared dhi tatra + kṣatajaṃ sirāvyadhaiḥ || virecayec cāpi purāṇasarpiṣā virecanāṅgopahitena bhūtaye || - payovimisraṃ pavanodbhave hitaṃ vadanti pañcāṅgulatailam eva - tu | + payovimisraṃ pavanodbhave hitaṃ vadanti + pañcāṅgulatailam eva tu | - pibed ghṛtaṃ traiphalam eva sodhanaṃ viseṣataḥ soṇitapittarogayoḥ || + pibed ghṛtaṃ traiphalam eva sodhanaṃ viseṣataḥ soṇitapittarogayoḥ + || - trivṛdvirekaḥ kaphaje prasasyate tridoṣaje tailasugandhi - yatkṛtaṃ | + trivṛdvirekaḥ kaphaje prasasyate tridoṣaje + tailasugandhi yatkṛtaṃ | purāṇasarpir timireṣu sasyate hitaṃ bhaved āyasabhājane sthitaṃ || hitañ ca vidyāt triphalāghṛtaṃ sadā kṛtañ ca tan meṣaviṣāṇasañjñayā | - lihet sapāṇaṃ triphalāṃ sucūrṇitāṃ ghṛtapragāḍhān timirāturo naraḥ || + lihet sapāṇaṃ triphalāṃ sucūrṇitāṃ ghṛtapragāḍhān timirāturo naraḥ + || - kaphābhibhūtaḥ khalu tailasaṃyutāṃ madhupragāḍhām athavāpi - yojayet | + kaphābhibhūtaḥ khalu tailasaṃyutāṃ madhupragāḍhām + athavāpi yojayet | gavāṃ śakṛtkvāthavipakvam uttamaṃ hitan tu tailan timireṣu nasyataḥ || - ghṛtaṃ hitaṃ kevalam eva paittike tathā tu tailaṃ pavanāsṛgutthite | + ghṛtaṃ hitaṃ kevalam eva paittike tathā tu tailaṃ + pavanāsṛgutthite | tathāsvagandhātivalāvalāśritaṃ nasye tu vāte trivṛtaṃ prayojayet || - jalodbhaūpajamāṃsa saṃskṛtāṃ ghṛtam - vidheyaṃ payaso yad utthitaṃ || + jalodbhaūpajamāṃsa saṃskṛtāṃ + ghṛtam vidheyaṃ payaso yad utthitaṃ || sasaindhava kravyabhujenamāsajā @@ -2039,19 +2142,21 @@ puṭāhvayo jāṅgalamāṃsajaś ca yaḥ || - rasāñjanakṣaudrayutā manaḥśilā dravāñjanañ cātra madhūkasaṃyutam | + rasāñjanakṣaudrayutā manaḥśilā dravāñjanañ cātra + madhūkasaṃyutam | samāñjanaṃ vā kanakākarodbhavaṃ supesitaṃ tuttham usanti tadvidaḥ || - sameṣasṛṅgāñjanabhāgasammitaḥ saṅkho ñjanāt kācamalaṃ vyapohati || + sameṣasṛṅgāñjanabhāgasammitaḥ saṅkho ñjanāt kācamalaṃ + vyapohati || palāsarohītamadhūkajā rasāḥ prayojitā vā madigrapesimā | usīralodhratriphalāpriyaṅgubhiḥ paceta nasyaṃ kapharogaśāntaye || - viḍaṅgapāṭhākiṇihīṅgudītvacaḥ prayojayed dhūmam uśīram eva ca - | + viḍaṅgapāṭhākiṇihīṅgudītvacaḥ prayojayed dhūmam + uśīram eva ca | vanaspatikvāthavibhāvitaṃ ghṛtaṃ hitaṃ haridrānalade ca tarpaṇe || @@ -2063,7 +2168,8 @@ sasindhukāsīsarasāñjanaiḥ kriyā || - hite ca kāsīsarasāñjanāñjanaṃ vadanti pathyāguḍanāgarair yutaṃ | + hite ca kāsīsarasāñjanāñjanaṃ vadanti pathyāguḍanāgarair + yutaṃ | yad añjanam vā vahuśo niṣevitaṃ samūtravarge triphalodake sritaṃ || @@ -2072,8 +2178,8 @@ madhūkasigroḥ kusumaiḥ samāyutaṃ tad añjanaṃ sarvakṛte prayojayet - kriyās tu sarvās tv athavāpi raktaje hita kramo mlāyini vāpi - pittahā | + kriyās tu sarvās tv athavāpi raktaje hita kramo mlāyini + vāpi pittahā | doṣānvitasyāpi mukhapralepanaṃ kuryāc ca sarveṣu vidhiṃ samīkṣya tu || @@ -2083,14 +2189,16 @@ - doṣocchraye naiva ca - viplute gade dravyāṇi nasyādiṣu yojayed bhiṣak | + doṣocchraye + naiva ca viplute gade dravyāṇi nasyādiṣu yojayed bhiṣak + | - punaś ca kalpe ñjanavistaraḥ śubhaḥ pravakṣyate tac ca samīkṣya yojayet || + punaś ca kalpe ñjanavistaraḥ śubhaḥ pravakṣyate tac ca samīkṣya yojayet + || - ghṛtam purāṇaṃ triphalāṃ satāvarīn tathaiva mudgāmalakaṃ yavān api - | + ghṛtam purāṇaṃ triphalāṃ satāvarīn tathaiva mudgāmalakaṃ + yavān api | niṣevamāṇasya hi yatnato bhayaṃ na vidyate vai timirātsu ghorataḥ || @@ -2107,7 +2215,8 @@ rāgi dvitīye kṛcchreṇa tṛtīye yāpyam ucyate || - ślaiṣmike liṅganāse tu karma vakṣyāmi siddhaye | + ślaiṣmike liṅganāse tu karma vakṣyāmi siddhaye + | bhaved vṛddhendvātapatramuktāvarttākṛtiḥ sitaḥ @@ -2119,7 +2228,8 @@ yantritasyopaviṣṭasya svān nāsāṃ paśyataḥ samaṃ || - matimāñ chuklabhāgau dvau kṛṣṇān muktvā hy apāṅgataḥ | + matimāñ chuklabhāgau dvau kṛṣṇān muktvā hy apāṅgataḥ + | nipīḍya nayane samyak chidre daivakṛte tataḥ || @@ -2139,7 +2249,8 @@ abādhamānaḥ sanakair nāsām prati nudaṃs tataḥ - ucchiṅghanāc cāpahared dṛṣṭimaṇḍalagaṃ kaphaṃ | + ucchiṅghanāc cāpahared dṛṣṭimaṇḍalagaṃ kaphaṃ + | styāne doṣe cale cāpi svedayed akṣi vāhyataḥ || @@ -2151,7 +2262,8 @@ snehādyair upapannasya vidadhīta punar vyadhaṃ || - athāgramukte ca hari yadā dṛṣṭiḥ prakāsate | + athāgramukte ca hari yadā dṛṣṭiḥ prakāsate + | tato dṛṣṭeṣu rūpeṣu salākām āharec chanaiḥ || sarpiṣābhyajya nayane tataḥ paṭṭena veṣṭayet | @@ -2162,7 +2274,8 @@ tatkālan nācared ūrdhvaṃ yantraṇa snehapītavat || - tryahāt tryahāc ca dhāveta kaṣāyair anilāpahaiḥ | + tryahāt tryahāc ca dhāveta kaṣāyair + anilāpahaiḥ | vāyor bhayāt tryahād ūrdhvaṃ svedayed akṣi vāhyataḥ || @@ -2178,8 +2291,8 @@ jalāsrāvaṃ suviṣamāt kriyāsaṅgakarī sthirā | - karoti varjitāṃ doṣais tasmād ebhir hitā - bhavet || + karoti varjitāṃ doṣais tasmād ebhir + hitā bhavet || aṣṭāṅgulāyatā madhye sūtreṇa pariveṣṭitāḥ | @@ -2207,11 +2320,13 @@ payasyāsārivāpatramañjiṣṭhāmadhukair api || ajākṣīrāddhitair lepiḥ - sukhoṣṇaḥ pathya ucyate | + sukhoṣṇaḥ pathya ucyate + | dārupadmakasuṇṭhībhir evam eva kṛto thavā || - drākṣāmadhukalodhrair vā syād evaṃ saindhavāyutaiḥ | + drākṣāmadhukalodhrair vā syād evaṃ + saindhavāyutaiḥ | lodhraṃ saindhavamṛdvīkāmadhukair vāpy ajāpayaḥ || @@ -2223,11 +2338,13 @@ sasaindhavaiḥ sritaṃ cāpi sukhoṣṇam avacārayet || - vātaghnasiddhe payasi siddhaṃ sarpiś caturguṇeḥ | + vātaghnasiddhe payasi siddhaṃ sarpiś + caturguṇeḥ | kākolyādipratīvāpaṃ sarvakarmasu cādiśet || - myaty evaṃ na cec chūlaṃ snigdhasvinnasya mokṣayet | + myaty evaṃ na cec chūlaṃ snigdhasvinnasya mokṣayet + | tataḥ sirāṃ dahec cāpi matimāṃ kīrttitaṃ yathā || @@ -2235,10 +2352,11 @@ meṣaśṛṅgyās tu puṣpāṇi śirīṣadhavayor api - jātyās caiva hi tulyāṇi muktā vaiḍūryam eva ca | + jātyās caiva hi tulyāṇi muktā vaiḍūryam eva + ca | - ajākṣīreṇa sampiṣya tāmre saptāham - āvapet || + ajākṣīreṇa sampiṣya tāmre + saptāham āvapet || varttīs tās tu tataḥ kṛtvā yojayed añjane bhiṣak | @@ -2250,7 +2368,8 @@ bhūyo vakṣyāmi mukhyāni vistareṇāñjanāni tu | - kalpe nānāprakārāṇi tāny apīha prayojayet || d iti || sālākye || 10 6 || + kalpe nānāprakārāṇi tāny apīha prayojayet || d iti || sālākye || 10 6 || + @@ -2262,7 +2381,8 @@ - athātaḥ kriyākalpaṃ vyāvyākhyāsyāmaḥ || + athātaḥ kriyākalpaṃ + vyāvyākhyāsyāmaḥ || @@ -2283,11 +2403,13 @@ ādhārau māṣacūrṇṇena klinnena parimaṇḍalau | - netrakośasya saṃveśya tv asambādhau dṛḍhau samau | + netrakośasya saṃveśya tv asambādhau dṛḍhau + samau | pūrayed ghṛtamaṇḍasya niṣarṇṇasya sukhodake | - āpakṣmāgrāntataḥ sthāpya pañca ṣaḍvākchatāni tu | + āpakṣmāgrāntataḥ sthāpya pañca ṣaḍvākchatāni + tu | svasthe kaphe ṣa pitte ṣṭau daśa vāte taduttamaṃ | @@ -2296,7 +2418,8 @@ yathākramopadiṣṭeṣu trīṇy ekaṃ pañca sapta vā | - daśādṛṣṭyām athāṣṭau vā vākchatāni viśāradāḥ | + daśādṛṣṭyām athāṣṭau vā vākchatāni viśāradāḥ + | pūrṇṇe cāpāṃgataḥ snehaṃ saṃsrāvyākṣiviśodhayet | @@ -2338,22 +2461,24 @@ tasmāt praśāntadoṣeṣu puṭapākakṣameṣu ca | - puṭapāka prayoktavyo netreṣu bhiṣajā - bhavet | + puṭapāka prayoktavyo netreṣu + bhiṣajā bhavet | - snehanolekhanaś cāpi tathā ropaṇa eva ca | + snehanolekhanaś cāpi tathā ropaṇa + eva ca | - trividhaḥ sahito rūkṣo snigdhaḥ snigdhe ca lekhanaḥ | + trividhaḥ sahito rūkṣo snigdhaḥ snigdhe ca + lekhanaḥ | dṛṣṭer balārtham itaraḥ pittāsṛgvraṇavātahā | - snehamāṃsavasāmajjāmedaḥsvādvauṣadhīkṛtaḥ || + snehamāṃsavasāmajjāmedaḥsvādvauṣadhīkṛtaḥ + || - snehārthaḥ puṭapākaḥ syād dhāryo dve - vākchate tu saḥ || + snehārthaḥ puṭapākaḥ syād + dhāryo dve vākchate tu saḥ || - jāṃgalānāṃ yakṛtmānsai lekhanaiś - cāpi sambhṛtaḥ + jāṃgalānāṃ yakṛtmānsai lekhanaiś cāpi sambhṛtaḥ lehano vākchataṃ tasya hitaṃ dhāraṇam iṣyate | @@ -2363,7 +2488,8 @@ svedadhūmau ca vitared dvayor hitvā tu ropaṇaṃ | - ekāhaṃ vā dvyaham vāpi tryaha vāpy avacāraṇaṃ | + ekāhaṃ vā dvyaham vāpi tryaha vāpy avacāraṇaṃ + | yantraṇā tu kriyākālā dviguṇaṃ kālam iṣyate | @@ -2384,7 +2510,8 @@ vanaspatyuruvūkānāṃ pāṭalyāḥ kakubhasya vā | - kāṣṭhai syur gomayair vāpi paktir veṣṭanakarmasu | + kāṣṭhai syur gomayair vāpi paktir + veṣṭanakarmasu | kāśmarīkumudairaṇḍapadminīkadalacchadaiḥ | @@ -2482,8 +2609,8 @@ rasāñjanasya mātrā tu piṣṭvā varttimitā matā | - dvis triś catuḥ śalākāś ca cūrṇṇasyāpy - anupūrvaśaḥ | + dvis triś catuḥ śalākāś ca + cūrṇṇasyāpy anupūrvaśaḥ | teṣān tulyaguṇāny eva vidadhyād bhājanān api | @@ -2512,7 +2639,8 @@ doṣapratinivṛttas tu hanyād dṛṣṭer balan tathā | - adhāvanād bahis tiṣṭhaṃ bhūyaḥ sañjanayed bhayaṃ | + adhāvanād bahis tiṣṭhaṃ bhūyaḥ sañjanayed + bhayaṃ | śramodāvarttaruditamadyakrodhabhayajvaraiḥ | @@ -2537,13 +2665,15 @@ tasmāt pariharan doṣān añjanaṃ sādhu yojayet | - vyāpadaś ca jayed etāḥ sekāś cyotanalekhanaiḥ | + vyāpadaś ca jayed etāḥ sekāś cyotanalekhanaiḥ + | yathāsvan dhūmakavaḍair nasyaiś cyāpi samucchritāḥ | viṣadaṃ laghv anāsrāvi kriyāpaṭu sunirmalaṃ | - praśāntadoṣan nayanaṃ viriktaṃ samyag ādiśet | + praśāntadoṣan nayanaṃ viriktaṃ samyag ādiśet + | jihmaṃ dāruṇadurvarṇaṃ srastarūkṣam atīva ca | @@ -2560,8 +2690,7 @@ snehavarṇṇabalopetaṃ prasannan doṣavarjitaṃ | - jñeyaṃ prasādanaṃ samyag upayukte kṣi - nirvṛtaṃ | + jñeyaṃ prasādanaṃ samyag upayukte kṣi nirvṛtaṃ | kiñcid dhīnavikāraḥ syāt tarpaṇād vikṛtād api | @@ -2589,11 +2718,13 @@ yuñjyād yathārtham etāni pṛthak pṛthag athāpi vā | - dṛṣṭer balavivṛdhyarthaṃ pāpmarogakṣayāya ca | + dṛṣṭer balavivṛdhyarthaṃ pāpmarogakṣayāya ca + | nṛpārhāṇy añjanāgrāṇi nibodhemānyataḥ paraṃ | - bhāgān aṣṭāv añjana-sya nīlotpalasugandhinaḥ | + bhāgān aṣṭāv añjana-sya nīlotpalasugandhinaḥ + | tāmraṃ suvarṇṇañ ca bhaved rajatañ ca samāṃśataḥ | @@ -2648,7 +2779,8 @@ etad bhadrodayaṃ nāma sadā vārhati bhūpatiḥ | - vakrañ ca maricañ caiva māṃsī śaileyam eva ca | + vakrañ ca maricañ caiva māṃsī śaileyam eva ca + | tulyāṃśāni samagrais taiḥ samā cātra manaḥśilā | @@ -2658,8 +2790,8 @@ manaḥśilā devakāṣṭhaṃ rajane triphaloṣaṇaṃ | - drākṣāmadhukamañjiṣṭhāḥ saindhavelāḥ - sagairikāḥ | + drākṣāmadhukamañjiṣṭhāḥ + saindhavelāḥ sagairikāḥ | lodhraṃ śāvarakaṃ cūrṇṇam āyasaṃ tāmrajan tathā | @@ -2708,13 +2840,15 @@ dṛṣṭiprasādajananais tam upakrameta nasyāsyalepapariṣevanatarpaṇādyaṃ || - uktaṃ purā kṣatajapittajaśūlapathyaṃ dṛṣṭiprasādajananaṃ vidhim - āśu kuryāt | + uktaṃ purā kṣatajapittajaśūlapathyaṃ + dṛṣṭiprasādajananaṃ vidhim āśu kuryāt | - snigdhair himaiś ca madhuraiś ca tathā prayogaiḥ - svedāgnidhūmabhayaśokarujābhitāpaiḥ | + snigdhair himaiś ca madhuraiś ca tathā + prayogaiḥ svedāgnidhūmabhayaśokarujābhitāpaiḥ | - abhyāhatām api tathā ca bhiṣak cikitse|d vaiśeṣikaś ca pariṣecanalepavasti | + abhyāhatām api tathā ca bhiṣak + cikitse|d vaiśeṣikaś ca + pariṣecanalepavasti | mastiṣkam ūrdhapariṣecanatarpanādyaiḥ | @@ -2729,67 +2863,71 @@ - ṣaṭsaptatir nayanajā ya ime pradiṣṭāḥ | rogā bhavanty amahatām mahatāñ ca - netre | + ṣaṭsaptatir nayanajā ya ime pradiṣṭāḥ | rogā bhavanty amahatām + mahatāñ ca netre | stanyapradoṣajanitaḥ kapharaktadoṣād | bālākṣivartmabhaya eva kukūṇako nyas - tenākṣikaṇḍūr atha mardati cākṣikūṭo | nāsālalāṭam api - cātha śiśuḥ sa nityaṃ + tenākṣikaṇḍūr atha mardati cākṣikūṭo | nāsālalāṭam api cātha śiśuḥ sa nityaṃ - sūryaprabhān na sahate muhur āśravec ca | tasyāhate rudhiram - āśu vinirlikhed vā + sūryaprabhān na sahate muhur āśravec ca | tasyāhate + rudhiram āśu vinirlikhed vā - kṣaudrāyutaiś ca kaṭakaiḥ pratisārayītaḥ | mātuḥ śiśor abhihatañ - ca vidhim vidadhyāt | + kṣaudrāyutaiś ca kaṭakaiḥ pratisārayītaḥ | mātuḥ śiśor + abhihatañ ca vidhim vidadhyāt | - taṃ vāmayen madhukamākṣikasaṃyutaiś ca pītam payaḥ saha - phalaiḥ kharamañjarotthaiḥ || + taṃ vāmayen madhukamākṣikasaṃyutaiś ca pītam + payaḥ saha phalaiḥ kharamañjarotthaiḥ || - syāt pippalīlavaṇamākṣikasaṃyutair vā toyair vameta - madhumāgadhikāyutair vā | naivaṃ vamantam atha vāmayituṃ yateta | + syāt pippalīlavaṇamākṣikasaṃyutair vā + toyair vameta madhumāgadhikāyutair vā | naivaṃ vamantam atha vāmayituṃ yateta | - datvā vacāmadanadugdhabhuji prayojya pūrvan tataḥ phalayutaṃ vamanaṃ vidhijñaiḥ | + datvā vacāmadanadugdhabhuji prayojya pūrvan tataḥ phalayutaṃ vamanaṃ vidhijñaiḥ + | - jambvāmradhātrīvaruṇeṣu ca dhāvanārthaṃ kāryaṃ - kaṣāyam atha sevanam eva cāpi | + jambvāmradhātrīvaruṇeṣu ca dhāvanārthaṃ kāryaṃ kaṣāyam atha sevanam eva cāpi | - āścyotane pi ca ghṛtaṃ hy amṛtaṃ vipakvam iṣṭaṃ tathāhur api vā triphalāvipakvaṃ | + āścyotane pi ca ghṛtaṃ hy amṛtaṃ vipakvam iṣṭaṃ + tathāhur api vā triphalāvipakvaṃ | - nepāliśaṃkhamaricāni rasāñjanañ ca sindhuprasūtaguḍamākṣikasaṃyutāni | + nepāliśaṃkhamaricāni rasāñjanañ ca + sindhuprasūtaguḍamākṣikasaṃyutāni | - syād añjanaṃ madhurasāmadhutāmrakair vā kṛṣṇāyasaṃ madhurase tv - atha vāpi ghṛṣṭaṃ | + syād añjanaṃ madhurasāmadhutāmrakair vā kṛṣṇāyasaṃ + madhurase tv atha vāpi ghṛṣṭaṃ | - vyoṣam palāṇḍu madhukaṃ lavaṇottamañ ca lākṣāñ ca - gairikayutāṃ guḍikāñjanam vā | + vyoṣam palāṇḍu madhukaṃ lavaṇottamañ ca + lākṣāñ ca gairikayutāṃ guḍikāñjanam vā | - nimbacchadaṃ madhukadārvy atha tāmralodhram icchanti cātra bhiṣajo ñjanam aṅśatulyaṃ | + nimbacchadaṃ madhukadārvy atha tāmralodhram icchanti cātra bhiṣajo ñjanam + aṅśatulyaṃ | - srotojaśaṃkhadadhisaindhavamardhapakṣam ābhāvitaṃ tu śiśuśukratadañjanan tu - | + srotojaśaṃkhadadhisaindhavamardhapakṣam ābhāvitaṃ tu śiśuśukratadañjanan tu | - syande kaphād abhihitaṃ kramam ācarec ca bālasya yogakuśalaḥ - kukuṇaṃ jighāṃsuḥ || + syande kaphād abhihitaṃ kramam ācarec ca bālasya + yogakuśalaḥ kukuṇaṃ jighāṃsuḥ || - samudram iva gambhīraṃ naiva śakyaṃ cikitsituṃ | + samudram iva gambhīraṃ naiva śakyaṃ + cikitsituṃ | vaktun niravaśeṣeṇa ślokānāṃm ayutair api | - sahasrair api vā py uktam artham alpamatir naraḥ | + sahasrair api vā py uktam artham alpamatir + naraḥ | tarkagranthārtharahito naiva gṛhṇāty apaṇḍitaḥ | - yad idaṃ bahugūḍhārthaṃ cikitsābījam īritaṃ | + yad idaṃ bahugūḍhārthaṃ cikitsābījam īritaṃ + | kuśalenābhipannan tad bahudhābhiprarohati | tasmān matimatā nityaṃ nānāśāstrārthadarśinā | - sarvam ūhyam agūḍhārthaṃ śāstram āgamabuddhineti - || + sarvam ūhyam agūḍhārthaṃ śāstram + āgamabuddhineti ||

śālākye || 18 || ❈ ||

@@ -2826,57 +2964,62 @@ ete karṇṇagatā rogā viṃśad aṣṭau ca kīrttitāḥ |
- samīraṇaḥ srotagato nyathācaran samantataḥ śūlam atīva karṇṇayoḥ | + samīraṇaḥ srotagato nyathācaran samantataḥ śūlam atīva + karṇṇayoḥ | - karoti doṣaiś ca yathāsvam āvṛtaḥ sa - karṇṇaśūlaḥ kathito durāsadaḥ | + karoti doṣaiś ca yathāsvam + āvṛtaḥ sa karṇṇaśūlaḥ kathito durāsadaḥ | - yadā ca tiṣṭhet tu vimārgam āgataḥ sametya nāḍīṃ sahaśabdavāhinīṃ | + yadā ca tiṣṭhet tu vimārgam āgataḥ sametya nāḍīṃ + sahaśabdavāhinīṃ | śṛṇoti śabdān vividhān tathā naraḥ praṇādam enaṃ kathayanti cāmayaṃ | - sa eva śabdābhivahāḥ sirā yadā kaphānuyāto vyanusṛtya tiṣṭhati | + sa eva + śabdābhivahāḥ sirā yadā kaphānuyāto vyanusṛtya tiṣṭhati | - tadā narasyāpratikārasevino bhaved dhi bādhiryam asaṃśayaṃ khaluḥ | + tadā narasyāpratikārasevino bhaved dhi bādhiryam asaṃśayaṃ khaluḥ + | śramāt klamād vāpi hi rūkṣabhojinaḥ samīraṇaḥ śabdapathe vyavasthitaḥ | - viriktamūrdhasya narasya dāruṇaṃ karoti hi kṣvelam atīva karṇṇayoḥ | + viriktamūrdhasya narasya dāruṇaṃ karoti hi kṣvelam atīva karṇṇayoḥ + | - śirobhighātād athavā nimajjato jale prapākād athavāpi - vidradheḥ | + śirobhighātād athavā nimajjato jale prapākād athavāpi vidradheḥ | sraved dhi pūyaṃ khalu yatra karṇṇataḥ sa karṇṇasaṃsrāva iti prakīrttitaḥ - kaphena kaṇḍūpacitena karṇṇayor bhṛśam bhavet srotasi - kaṇḍusaṃjñitaḥ | + kaphena kaṇḍūpacitena karṇṇayor bhṛśam bhavet + srotasi kaṇḍusaṃjñitaḥ | viśeṣite śleṣmaṇi pittatejasā dhruvaṃ bhavet srotasi karṇṇagūthakaḥ | - sa karṇṇagūtho dravatāṃ yadā gato vilāpito ghrāṇasukhaṃ prapadyate - | + sa karṇṇagūtho dravatāṃ yadā gato vilāpito ghrāṇasukhaṃ + prapadyate | tadā sa karṇṇapratināhasaṃjñito bhaved vikāraḥ śiraso nuvedakṛt | - yadā tu mūrcchanty athavāpi jantavaḥ sṛjanty apatyāny - athavāpi makṣikā | + yadā tu mūrcchanty athavāpi jantavaḥ sṛjanty apatyāny athavāpi makṣikā | tadañjanatvāc chravaṇo nirudhyate bhiṣagbhir ādyaiḥ krimikarṇṇa ity atha | - kṣatābhighātaprathitas tu vidradhi bhavet tathā - doṣakṛto paraḥ punaḥ | + kṣatābhighātaprathitas tu vidradhi bhavet + tathā doṣakṛto paraḥ punaḥ | saraktapītāruṇam asram āsravet pratodadhūmāyanadāhacoṣavān | - bhavet prapākaḥ khalu pittakopato vikothavikledakaras tu karṇṇayoḥ - | + bhavet prapākaḥ khalu pittakopato vikothavikledakaras tu + karṇṇayoḥ | srotasthite śleṣmaṇi pittatejasā vilīyamāne bhṛśasaṃpratāpite | - avedano vāpy athavā rujānvito ghaṇaṃ sravet pūtikapūtikarṇṇataḥ | + avedano vāpy athavā rujānvito ghaṇaṃ sravet + pūtikapūtikarṇṇataḥ | - pradiṣṭaliṅgāny arśāṃsi yatnatas tathaiva śophārbudaliṅgam īritam iti || + pradiṣṭaliṅgāny arśāṃsi yatnatas tathaiva śophārbudaliṅgam īritam + iti ||

śālākye 19 || ❈ ||

@@ -2895,7 +3038,7 @@ athātaḥ karṇagatarogapratiṣedhaṃ adhyāyaṃ - vyāvyākhyāsyāmaḥ || + vyāvyākhyāsyāmaḥ ||
@@ -2916,7 +3059,8 @@ - nakukkuṭalāvānām māṃsajaiḥ payasātha vā | + nakukkuṭalāvānām māṃsajaiḥ payasātha vā + | aśvatthapatravallīm vā vidhāya bahuputrikāṃ | @@ -2937,12 +3081,13 @@ kaṇṭhakārīmajākṣīre paktvā kṣīreṇa tena tu | - vipacet kukkuṭavasāṃ karṇṇayos tatra pūraṇaṃ | + vipacet kukkuṭavasāṃ karṇṇayos tatra pūraṇaṃ + | taṇḍulīyakamūlāni phalamaṅkoṭhajaṃ tathā | - ahiṃsāpecukāmūlāṃ saralan devadāru - ca | + ahiṃsāpecukāmūlāṃ saralan + devadāru ca | laśunaṃ śṛṅgaverañ ca tathā vaṃśāvalekhanaṃ | @@ -2956,8 +3101,8 @@ kṣaudrañ ca śṛṅgaverarañ ca saindhavaṃ tailam eva ca | - kaṭuṣṇaḥ karṇṇayor deyam etad vā - vedanāpahaṃ | + kaṭuṣṇaḥ karṇṇayor deyam etad + vā vedanāpahaṃ | vaṃśāvalekhasaṃyukteṃ mūtre vājāvike bhiṣak | @@ -3009,7 +3154,8 @@ - sarṣapeṃgudajāḥ snehaḥ sakaphe pūraṇaṃ hitaṃ | + sarṣapeṃgudajāḥ snehaḥ sakaphe pūraṇaṃ hitaṃ + | gavāṃ mūtreṇa bilvāni piṣṭvā tailaṃ vipācayet | @@ -3017,17 +3163,19 @@ sitāmadhukanimbaiś ca siddham vāje payasy atha | - uṣṇaṃ mathitvā niḥkvāthe belvaśītaṃ samuddhritaṃ | + uṣṇaṃ mathitvā niḥkvāthe belvaśītaṃ + samuddhritaṃ | punaḥ paced daśakṣīraṃ datvā madhukacandane | bilvāmblagāḍhaṃ tat tailaṃ bādhirye karṇṇapūraṇaṃ | - vakṣyate nyat_ pratiśyāye vidhiḥ so py - atra pūjitaḥ | + vakṣyate nyat_ pratiśyāye vidhiḥ + so py atra pūjitaḥ | - vātavyādhiṣu yaś cokto vistareṇa sukhāvahaḥ || + vātavyādhiṣu yaś cokto vistareṇa sukhāvahaḥ + || karṇṇāsrāve pūtikarṇṇe tathaiva krimikarṇṇake | @@ -3047,7 +3195,8 @@ sarjatvakcūrṇṇasaṃyuktaṃḥ karppāsīphalajo rasaḥ | - madhunā saṃśritaḥ sādhuḥ karṇṇāsrāve praśasyate | + madhunā saṃśritaḥ sādhuḥ karṇṇāsrāve + praśasyate | lākṣāsarjarasau vāpi cūrṇṇitau karṇṇapūraṇaṃ | @@ -3055,8 +3204,7 @@ kuliṃgakṣaudramāṇḍūkaiḥ siddhaṃ tailañ ca pūjitaṃ | - tindukānyatabhayā lodhraṃ - samaṅgāmalakaṃ tathā | + tindukānyatabhayā lodhraṃ samaṅgāmalakaṃ tathā | pūraṇañ cātra pathyāṃ syāt kapittharasam eva ca | @@ -3080,11 +3228,13 @@ pūraṇaṃ haritālena gavām mūtrayutena tu | - dhūpanaṃ karṇṇadaurgandhye gugguluḥ śreṣṭha ucyate | + dhūpanaṃ karṇṇadaurgandhye gugguluḥ śreṣṭha + ucyate | prarcchadanaṃ dhūmapānaṃ kavaḍasya ca dhāraṇaṃ | - karṇṇakṣveḍahitaṃ tailaṃ sārṣapam vāpi pūjita | + karṇṇakṣveḍahitaṃ tailaṃ sārṣapam vāpi + pūjita | vidradhau vāpi kurvīta vidradhyuktaṃ vidhiṃ bhiṣak | @@ -3104,8 +3254,8 @@ karṇṇacchidre vattamānaṃ kiṭūkledakaphādikaṃ | - śṛṅgeṇāpahared dvīpān athavāpi - śalākayā | + śṛṅgeṇāpahared dvīpān + athavāpi śalākayā | śeṣāṇān tu vikārāṇā prāk cikitsitam ītitaṃ || @@ -3115,9 +3265,11 @@ - kaphasyandaṃ raktasyandaṃ lekhyaṃ cchvedyaṃ ca pakṣmagaṃ | + kaphasyandaṃ raktasyandaṃ lekhyaṃ cchvedyaṃ ca pakṣmagaṃ + | - dṛṣṭikriyāvidhāṇañ ca netrāghatas tathaiva ca | + dṛṣṭikriyāvidhāṇañ ca netrāghatas + tathaiva ca | karṇṇarogaṃ pratīkāraṃ proktaṃ vai dvitīyo daśa || ❈ || 0 || @@ -3133,15 +3285,15 @@ - athāto ghrāṇagatarogavijñānīyaṃ - vyāvyākhyāsyāmaḥ || + athāto + ghrāṇagatarogavijñānīyaṃ vyāvyākhyāsyāmaḥ || apīnasaḥ pūtināsaṃ nāsāpākas tathaiva ca | - tathā śoṇitapitta ca pūyaśoṇitam eva ca - | + tathā śoṇitapitta ca + pūyaśoṇitam eva ca | kṣavathur bhraṃśathur dīptir nāsāhaḥ parisravaḥ | @@ -3149,7 +3301,8 @@ bhavec choṣeṇa sahitā daśaikaś ceritā gadāḥ | - catvāry arśāṃsi catvāraḥ śophāḥ saptārbudāni ca | + catvāry arśāṃsi catvāraḥ śophāḥ saptārbudāni + ca | pratiśyāyāś ca ye pañca vakṣyante sacikitsitāḥ | @@ -3169,14 +3322,17 @@ doṣair vidagdhair galatālumūle saṃdūṣito yasya samīraṇas tu | - nireti pūtir mukhanāsikābhyāṃ taṃ pūtināsaṃ pravadanti - rogaṃ | + nireti pūtir mukhanāsikābhyāṃ taṃ pūtināsaṃ + pravadanti rogaṃ | - ghrāṇāśritaṃ pittam arūṃṣi kuryād yasmin vipāke balavāṃś ca pākaḥ | + ghrāṇāśritaṃ pittam arūṃṣi kuryād yasmin vipāke balavāṃś ca pākaḥ + | - tan nāsikāpāka iti vyavasyed vikledakothāv atha vāpi yatra - v api yatra dṛṣṭauḥ | + tan nāsikāpāka iti vyavasyed vikledakothāv atha vāpi + yatra + v api yatra dṛṣṭauḥ + | caturvidhaṃ dviprabhavaṃ dvimārgaṃ vakṣye punaś copari raktapittaṃ | @@ -3187,28 +3343,32 @@ nāsā sravet pūyam asṛgvimiśraṃ taṃ pūyaraktaṃ pravadanti rogaṃ | - ghrāṇāśrito marmaṇi sampraduṣṭo yasyānilo nāsikayā nireti | + ghrāṇāśrito marmaṇi sampraduṣṭo yasyānilo nāsikayā + nireti | - kaphānuyāto bahuśo tiśabdas taṃ rogam āhuḥ kṣavathuṃ - vidhijñaḥ | + kaphānuyāto bahuśo tiśabdas taṃ rogam āhuḥ + kṣavathuṃ vidhijñaḥ | tīkṣṇopayogād atijighrato vā bhāvāt kaṭūn arkanirīkṣaṇād vā | - sūtrādibhir vā taruṇāsthimarmaṇy udgharṣite nyat | - kṣavathur nireti | + sūtrādibhir vā taruṇāsthimarmaṇy udgharṣite + nyat | kṣavathur nireti | - prabhraśyate nastukayor hi yasya sāndro vidagdho lavaṇaḥ kaphas tu | + prabhraśyate nastukayor hi yasya sāndro vidagdho lavaṇaḥ kaphas tu + | prāk sañcito mūrdhani samprataptas taṃ bhraṃśathuṃ rogam udāharanti | - ghrāṇaṃ bhṛśaṃ dāhi tu yasya jantvor vātaś ca dīpyann iva niścarec ca | + ghrāṇaṃ bhṛśaṃ dāhi tu yasya jantvor vātaś ca dīpyann iva niścarec + ca | - nāsā pradīpte nayanasya cāpi vyādhiṃ tu dīptiṃ tam udāharanti | + nāsā pradīpte nayanasya cāpi vyādhiṃ tu dīptiṃ tam + udāharanti | kaphāvṛto vāyur udārasaṃjño yadā svamārge viguṇas tu tiṣṭhet | @@ -3218,20 +3378,20 @@ ajasram acchaṃ salilaprakāśaṃ yasyāvivarṇṇaṃ śravatīha nāsā | - rātrau viśeṣeṇa ca tat tu rogaṃ nāsāpratisrāva iti - vyavasyet | + rātrau viśeṣeṇa ca tat tu rogaṃ + nāsāpratisrāva iti vyavasyet | ghrāṇāśrite srotasi mārutena gāḍhaṃ pradīpte pariśoṣite ca | - kṛcchrāc chvased ūrdhvam adhaś ca jantur yasmiṃ sa - nāsāpariśoṣa uktaḥ | + kṛcchrāc chvased ūrdhvam adhaś ca jantur + yasmiṃ sa nāsāpariśoṣa uktaḥ | dośaiḥ samastaiḥ pṛthag ekaśaś ca brūyād yathārśāṃsi tathaiva śophāṃ | - svaśāstrasiddhāntam avekṣya cāpi sarvātmakaṃ saptavidhārbudaṃ syāt - | + svaśāstrasiddhāntam avekṣya cāpi sarvātmakaṃ + saptavidhārbudaṃ syāt | rogapratiśyāya itīha yat tu taṃ vakṣyate pañcavidhaṃ purastāt | @@ -3260,24 +3420,26 @@ - athāto ghrāṇagatapratiṣedhaṃ vyāvyākhyāsyāmaḥ || + athāto ghrāṇagatapratiṣedhaṃ + vyāvyākhyāsyāmaḥ || - apīnase pūtināse ca jantoḥ snehāsvedau ccharddanaṃ sraṃsanañ ca | + apīnase pūtināse ca jantoḥ snehāsvedau ccharddanaṃ + sraṃsanañ ca | hitaṃ bhavel laghu tīkṣṇañ ca bhaktam uṣṇā an toyaṃ dhūmapānañ ca kāryaṃ || - kaliṃgakaṃ - maricaṃ hiṃgu lākṣā śephālikā surasā kaṭphalañ ca | + kaliṃgakaṃ maricaṃ hiṃgu lākṣā śephālikā surasā kaṭphalañ ca | - vacā kuṣṭhaṃ tikṣṇagandhā viḍaṃgahitaṃ nityaṃ cāvapīḍe kaṇā ca | + vacā kuṣṭhaṃ tikṣṇagandhā viḍaṃgahitaṃ nityaṃ cāvapīḍe kaṇā ca + | - ebhir dravyaiḥ sārṣapaṃ cāpi tailaṃ paced dhīmānn asya - hetoḥ samūtraṃ | + ebhir dravyaiḥ sārṣapaṃ cāpi tailaṃ paced + dhīmānn asya hetoḥ samūtraṃ | nāsāpāke pittaharaṃ vidhāṇaṃ kāryaṃ sarvam bāhyam abhyantarañ ca | @@ -3285,36 +3447,42 @@ hared raktaṃ kṣīravṛkṣatvacañ ca yojyāḥ seke saghṛtāś ca pradehāḥ | - vakṣyāmy ūrdhvaṃ raktapittopaśāntiṃ nāḍīvatsyāt pūyaraktacikitsyaṃ | + vakṣyāmy ūrdhvaṃ raktapittopaśāntiṃ nāḍīvatsyāt pūyaraktacikitsyaṃ + | - vānte samyak cāvapīḍāś ca yojyās tīkṣṇā dhūmāḥ sodhanaṃ cātra nasyaṃ | + vānte samyak cāvapīḍāś ca yojyās tīkṣṇā dhūmāḥ sodhanaṃ cātra + nasyaṃ | - vairecanaṃ prathame nastatas tu nāḍyā cūrṇṇaṃ kṣavathau bhraṃśathau ca | + vairecanaṃ prathame nastatas tu nāḍyā cūrṇṇaṃ kṣavathau + bhraṃśathau ca | - kuryāt svedāñ chirasaś cānilaghnāṃ dadyā dhūmān anyad anyad dhitañ - ca | + kuryāt svedāñ chirasaś cānilaghnāṃ dadyā dhūmān anyad + anyad dhitañ ca | dīpte roge paittikañ ca vidhiṃ kuryān madhuraṃ śītalañ ca | - nāsānāhe snehapānaṃ pradhāṇaṃ snigdhāṃ dhūmāṃ mūrdhni bastiś ca - nityaṃ | + nāsānāhe snehapānaṃ pradhāṇaṃ snigdhāṃ dhūmāṃ mūrdhni + bastiś ca nityaṃ | - balātailaṃ sarvathā copayojyam vātavyādhāv uktam anyac ca ya syāt | + balātailaṃ sarvathā copayojyam vātavyādhāv uktam anyac ca ya syāt + | - nāsāsrāve ghrāṇataś cūrṇṇam uktan nāḍyā deyaṃ ye - vapīḍāś ca pathyā | + nāsāsrāve ghrāṇataś cūrṇṇam uktan nāḍyā deyaṃ + ye vapīḍāś ca pathyā | tīkṣṇān dhūmān devadārvyārdrakāṇāṃ māṃsañ cājaṃ hitamātrādiśanti | - nāsāśoṣe kṣīrasarpiḥ pradhānaṃ siddhaṃ tailaṃ cānukalpena nasyaṃ | + nāsāśoṣe kṣīrasarpiḥ pradhānaṃ siddhaṃ tailaṃ + cānukalpena nasyaṃ | - sarpiḥpānaṃ bhojanaṃ jāṅgalaiś ca snehe svedau snehikaś cātra dhūmaḥ | + sarpiḥpānaṃ bhojanaṃ jāṅgalaiś ca snehe svedau snehikaś cātra + dhūmaḥ | śeṣāṃ rogāṃ ghrāṇajāṃ sanniyacched yathā teṣāṃ kīrttitaṃ @@ -3345,7 +3513,8 @@ - śiro rujāni martyānām vātapittakaphaistribhiḥ | + śiro rujāni martyānām vātapittakaphaistribhiḥ + | sannipātena raktena kṣayeṇa krimibhis tathā | @@ -3353,21 +3522,23 @@ daśaprakārāvasthāsya lakṣaṇaṃ sampravakṣyate | - yasyānimittaṃ śiraso rujās tu bhavanti tīvrā nivitātimātraṃ | + yasyānimittaṃ śiraso rujās tu bhavanti tīvrā + nivitātimātraṃ | vandhopatāpaiś ca bhavedbhiśeṣaḥ śirobhighātaḥ sa samīraṇena | - yasyoṣṇamaṅgāranibhaṃ yathaiva dahyec chiro dhūpyati - mātraṃ | + yasyoṣṇamaṅgāranibhaṃ yathaiva dahyec chiro + dhūpyati mātraṃ | śītena rātrau ca bhavedviśeṣaḥ śirobhitāpaḥ sa tu pittakopāt | - śiro bhavet yasya kaphopadigdhaṃ guru pratistavamatho - himañ ca | + śiro bhavet yasya kaphopadigdhaṃ guru + pratistavamatho himañ ca | śūnākṣikūṭāṃ vadanañ ca yasya śirābhighātaḥ sakaprakopāt | - śirobhighāte tritayapravṛtta rvāṇi liṅgāni muhurbhavanti | + śirobhighāte tritayapravṛtta rvāṇi liṅgāni muhurbhavanti + | raktātmakaṃ pittasamānaliṅgaṃ sparśāsahatvaṃ śiraso bhavec ca | @@ -3379,13 +3550,13 @@ nistudyate yasya śirotimātraṃ sabhakṣamāṇaṃ sphuratīva cāpi | - grāṇāc ca gacchet salilaṃ saraktaṃ śirobhighātaḥ - krimibhiḥ sa ghoraḥ | + grāṇāc ca gacchet salilaṃ saraktaṃ + śirobhighātaḥ krimibhiḥ sa ghoraḥ | sūryodaye yā mandam akṣibhruvaṃ vedanayātigāḍhaṃ | - vivardhate cāṃśumatā sahaiva sūryāpavṛttau vinivartate - ca | + vivardhate cāṃśumatā sahaiva sūryāpavṛttau + vinivartate ca | śītena śāntiṃ labhate kadācid uṣṇena jantuḥ sukham āpnuyād vā | @@ -3402,11 +3573,13 @@ yasyokta sārthāgaṃmatīva jantāḥ saṃbhedatodabhrumamohaśūlaiḥ | - pakṣād daśāhād athavā kadācit tasyāvabhedaṃ tritayāhyavasyet | + pakṣād daśāhād athavā kadācit tasyāvabhedaṃ + tritayāhyavasyet | śaṃkhāśrito vāyur udīrṇṇavegaḥ kṛtānuyātraḥ kapharaktapittaiḥ | - rujā sutīvrāṃ pratanātiśīrṣa viśeṣatañ cāpi hi saṃkhayās tu | + rujā sutīvrāṃ pratanātiśīrṣa viśeṣatañ cāpi hi saṃkhayās + tu | sukaṣṭametaṃ khaluśaṃkhasaṃjñāṃ maharṣayo vedavidaḥ purāṇāḥ | @@ -3437,7 +3610,8 @@ payonupānaṃ seveta ghṛtan tailam athāpi vā | - mudgān māṣāṃ kulaṃtthāmś ca khādedvāniśi kevalāṃ | + mudgān māṣāṃ kulaṃtthāmś ca khādedvāniśi + kevalāṃ | kaṭvāṣṇāṃ samasarpiṣkān uṣṇaṃ cānupivet payaḥ | @@ -3450,7 +3624,8 @@ svinnair vā matsyāpiśitaiḥ kṛśarair vā sasaindhavaiḥ | - candanotpalakuṣṭhair vā snigdhairmmārgadhivāyutaiḥ || + candanotpalakuṣṭhair vā + snigdhairmmārgadhivāyutaiḥ || svinnasya nasya tailasyāt kulīrarasasādhitaṃ | @@ -3460,7 +3635,8 @@ kṣīrāvasiṣṭan tacchītaṃmathitvāsāramudvaret | - tad vā madhurakaiḥ siddhaṃ nasyataḥ pūjitaṃ haviḥ | + tad vā madhurakaiḥ siddhaṃ nasyataḥ pūjitaṃ + haviḥ | asmiṃ vipakvaṃ kṣīre ca peyaṃ sarpiḥ saśarkaraṃ | @@ -3488,7 +3664,8 @@ āsthāpanairvirekaiś ca patthaiś ca snehavastibhiḥ | - kṣīrasarpirhitannasyaṃ vasā vā jāṅgalāḥ śubhāḥ | + kṣīrasarpirhitannasyaṃ vasā vā jāṅgalāḥ + śubhāḥ | utpalādivipakvena kṣīreṇāsthāpanaṃ tathā | @@ -3506,7 +3683,8 @@ - madhukasāreṇā śiraḥ snigdhaṃ cāsya virecayet | + madhukasāreṇā śiraḥ snigdhaṃ cāsya + virecayet | iṅgudasya dhavatvagni meṣaśṛṅgasya vāyunaḥ | @@ -3514,7 +3692,8 @@ kaphaghnāṃ vamanāñjātra jighrac cūrṇṇañ ca kaṭphalaṃ | - saralākāṣṭhaśārṅgaṣṭhādevakāṣṭhaiḥ sarohiṣaiḥ | + saralākāṣṭhaśārṅgaṣṭhādevakāṣṭhaiḥ sarohiṣaiḥ + | kṣārapiṣṭaiḥ salavaṇaiḥ sukhoṣṇairllepayec chiraḥ | @@ -3534,8 +3713,8 @@ krimibhir bhakṣamānasya vakṣate śirasaḥ kriyā | - śoṇitaṃ nasyato dadyāt tena mūrcchanti jantavaḥ - | + śoṇitaṃ nasyato dadyāt tena + mūrcchanti jantavaḥ | mattāḥ śoṇitagandhena samayānti tatastutaḥ | @@ -3543,7 +3722,8 @@ hrasvaśigrukavījaiś ca kāṃsanīlasamāyutaiḥ | - kṛmighnairavapīḍaiś ca mūtrapiṣṭair upācaret | + kṛmighnairavapīḍaiś ca mūtrapiṣṭair upācaret + | pūtimatsyakṛtāṃ dhūmāṃ krimighnāñś ca prayojayet | @@ -3554,8 +3734,8 @@ - tathā bhaved deha vyādhau prāptamanyac ca yad bhavet - | + tathā bhaved deha vyādhau prāptamanyac ca + yad bhavet | śirīṣamūlakaphalair avapīḍanayor hitaḥ || @@ -3591,7 +3771,8 @@ mahāsugandham athavā pālindīñ cāmlapeṣitāṃ | - śītāṃ śvā pi parīṣekāṃ pradehāṃś cātrāvatārayet | + śītāṃ śvā pi parīṣekāṃ pradehāṃś + cātrāvatārayet | sūryāvartāpahaś cāsmin navapīḍaṃ prayojayet | @@ -3611,9 +3792,9 @@ iti havistaraṇaḥ proktāḥ salakṣaṇā cikitsitāḥ | - saṃhitāyāmabhihitāḥ pañcaṣaṣṭimukhāmayāḥ | etāvanto yathāsthūlam - uttam āṅgagatā gadāḥ || asmiṃchāstras tu nipatitāḥ saṃkhyārūpacikitsitair iti - || + saṃhitāyāmabhihitāḥ pañcaṣaṣṭimukhāmayāḥ | etāvanto + yathāsthūlam uttam āṅgagatā gadāḥ || asmiṃchāstras tu nipatitāḥ + saṃkhyārūpacikitsitair iti ||

śālākye || || ❈ ||

@@ -3649,42 +3830,48 @@ trastāṃ bhītāṃ Uptotritāñstarjitān vā pūjāhetorhisyurete kumārāṃ |
- aiśvaryasthāste na śakyam viśanto deaṃ draṣṭuṃ mānuṣair - viśvarūpā | + aiśvaryasthāste na śakyam viśanto deaṃ + draṣṭuṃ mānuṣair viśvarūpā | āptaṃ vākyaṃ samyagīkṣyābhidhāsye liṅgānyeṣāṃ yāni deheṣu tāni | - stabdhākṣaḥ kṣatavasagandhikaḥ stanadviḍ vakrāsyo - hatacaraṇekapatranetraḥ | + stabdhākṣaḥ kṣatavasagandhikaḥ stanadviḍ + vakrāsyo hatacaraṇekapatranetraḥ | - udvignaḥ salulitacakṣuralparogī skandārtto bhavati ca gāḍhamuṣṭivardhā | + udvignaḥ salulitacakṣuralparogī skandārtto bhavati ca + gāḍhamuṣṭivardhā | - niḥsaṃjña bhavati punarlabhet ca sañjñaṃ saṃrabdhaḥ karacaraṇaiś ca - nṛtyatīva | + niḥsaṃjña bhavati punarlabhet ca sañjñaṃ saṃrabdhaḥ + karacaraṇaiś ca nṛtyatīva | - viṇmūtrasṛjati vinadya jṛmbhamāṇaṃ phenāñś ca sṛjati ca tatsakhābhipannaḥ || + viṇmūtrasṛjati vinadya jṛmbhamāṇaṃ phenāñś ca sṛjati ca + tatsakhābhipannaḥ || - srastāṃgo bhayacakito vihaṃgagandhā sā srāvavraṇaparipīḍitaḥ samantāt | + srastāṃgo bhayacakito vihaṃgagandhā sā + srāvavraṇaparipīḍitaḥ samantāt | - sphoṭaiś ca pracitatanuḥ sadāhapākair niḥsaṃjño bhavati śiśuḥ kṣataḥ śakunyā || + sphoṭaiś ca pracitatanuḥ sadāhapākair niḥsaṃjño bhavati śiśuḥ kṣataḥ śakunyā + || - raktāsyo haritamalobhipāṇḍudehaḥ śyāvo vā jvaramukhapākavedanārttaḥ | + raktāsyo haritamalobhipāṇḍudehaḥ śyāvo vā + jvaramukhapākavedanārttaḥ | mṛdrīte vyāthitatanuś ca karṇanāsāṃ revatyā bhṛśamatipīḍitaḥ kumāraḥ || - srastāṅgaḥ svapiti sukhaṃ di na rātrau vinnāṃ - sṛjati ca kākatulyagandhiḥ | + srastāṅgaḥ svapiti sukhaṃ di na rātrau + vinnāṃ sṛjati ca kākatulyagandhiḥ | - chardyārto hṛṣitatanūruhaḥ kumāras tṛṣṇālur bhavati ca pūtanāgṛhītaḥ || + chardyārto hṛṣitatanūruhaḥ kumāras tṛṣṇālur bhavati ca + pūtanāgṛhītaḥ || - yo dveṣṭi stanam atisārakāsahikkāc charddirvā - jvarasahitābhir ardyamānaḥ | + yo dveṣṭi stanam atisārakāsahikkāc charddirvā jvarasahitābhir ardyamānaḥ | - durvarṇāḥ satatam athāpi cāmlagandhītaṃ yād upahatamandhapūtanāyāḥ | + durvarṇāḥ satatam athāpi cāmlagandhītaṃ yād upahatamandhapūtanāyāḥ + | - ākrandatyati cakitas tu vepamānaḥ saṃlīnaḥ svapiti ca - yasya cāntra kūjāḥ | + ākrandatyati cakitas tu vepamānaḥ saṃlīnaḥ + svapiti ca yasya cāntra kūjāḥ | srastāṅgo bhuśamatisāryate yaḥ syāttaṃ kuryād bhiṣagathaśītapūtanārtaḥ | @@ -3696,8 +3883,7 @@ yaḥ phenām vamati vināmyate ca madhye sodvego vihasati cordhvamīkṣamānaḥ | - jvaryec ca pratatamatho vasāśragandhī - sajñeyo bhavati hi naigameṣadaṣṭaḥ || + jvaryec ca pratatamatho vasāśragandhī sajñeyo bhavati hi naigameṣadaṣṭaḥ || dhātrīstanadvidviṣṭava āviṣṭo muhyate muhuḥ | @@ -3707,16 +3893,19 @@ gṛhaṃ purāṇahaviṣābhyajya vālaṃ śucau śuciḥ | - sarṣapā prakiret tatra tailadīpañ ca kārayet | + sarṣapā prakiret tatra tailadīpañ ca kārayet + | sadā sannihitañ cātra juhuyāddhvyavāhanaṃ | - sarvaranauṣadhīn vījāgandhapuṣpair alaṅkṛtāṃ | + sarvaranauṣadhīn vījāgandhapuṣpair alaṅkṛtāṃ + | agnaye kṛttikābhyaś ca svāhā svāheti saṃtataṃ | - namas skandāya devāya grahādhipataye namaḥ | śirasā tv - ābhivande haṃ pratigṛṇhīṣva me valiṃ | nīrujānirvvikāraś ca śiśurvāś ca jayatām iti || + namas skandāya devāya grahādhipataye namaḥ | + śirasā tv ābhivande haṃ pratigṛṇhīṣva me valiṃ | nīrujānirvvikāraś ca śiśurvāś + ca jayatām iti ||

kumāre || 1 || 0 ||

@@ -3754,11 +3943,13 @@ mṛgādanyāś ca mūlāni grathikānyapi dhārayet |
- raktāni mālyāni tathā patākaṃ raktāṃś ca gandhāṃ vividhāṃś ca bhakṣyāṃ | + raktāni mālyāni tathā patākaṃ raktāṃś ca gandhāṃ + vividhāṃś ca bhakṣyāṃ | ghaṇṭā ca devāya valinnivedya sakukkuṭāḥ skandahate hitāya | - snānas trirātran niśi catvare ca kuryāt paraṃśāliyavair nivedya | + snānas trirātran niśi catvare ca kuryāt paraṃśāliyavair + nivedya | gāyatri pūtānibhir ayobhir agnim prajvālayed āhrtibhiś ca dhīmān | @@ -3826,8 +4017,7 @@ bhūtodano nivedyaś ca skandāpasmāraṇo vato | - catuṣpathe ca kartavyāḥ snānam asya - yatātmanā + catuṣpathe ca kartavyāḥ snānam asya yatātmanā skandāpasmārasaṃjño yaḥ skandasya dayitaḥ sakhā | @@ -3862,7 +4052,8 @@ - vraṇeṣūktāni cūrpathyāni vidhadhīta ca | + vraṇeṣūktāni cūrpathyāni vidhadhīta + ca | skandagrahadhūpanāni pathyānīha bhavanti ca | @@ -3876,7 +4067,7 @@ tilataṇḍulakaṃ malyāṃ haritālam manaḥśīlā | - valireṣakarañjais tu nivedyo niyatātmanā | + valir eṣa karañjais tu nivedyo niyatātmanā | niḥkuṭo ca prayoktavyam snānam asya yathāvidhiṃ || @@ -3908,8 +4099,7 @@ - athāto revatīpratiṣedhaṃ vyā - vyākhyāsyāmaḥ || + athāto revatīpratiṣedhaṃ vyākhyāsyāmaḥ || @@ -5060,7 +5250,7 @@ - + @@ -5069,23 +5259,34 @@ acirajvaritasyāpi tasya dadyād virecanaᳵ | - + + lālāprasekahṛllāsatamakāśuddharocakāḥ | - - tandrālasyāvipākāsya vairasyāṅgurugātratā || + + + + tandrālasyāvipākāsya vairasyāṅgurugātratā || kṣunnāśo vahumūtratvaṃ stavdhatā valavāṃjvaraḥ | - + + + + āmajvarasya liṅgāni na dadyāt tatra bheṣajaṃ - + + + + bheṣajaṃ hy āmadoṣasya bhūyo jvalayati jvaraṃ | - - śodhanaṃ śamanīyañ ca karoti viṣamajvaraᳵ | - - pakvo hy anirhṛto doṣo dehe tiṣṭham mahātyayaᳵ | - - - + + + + + śodhanaṃ śamanīyañ ca karoti viṣamajvaraᳵ | + + + + pakvo hy anirhṛto doṣo dehe tiṣṭham mahātyayaᳵ | viṣam amvājvaraṅ kuryāt malavyāpadam eva vā | @@ -6224,7 +6425,7 @@ - athātotīsārapratiṣedham adhyāyaṃ vyā + athāto 'tīsārapratiṣedham adhyāyaṃ vyā vyākhyāsyāmaḥ || @@ -7772,17 +7973,13 @@ ceti || kāyaci kāyacikitsā || || + + + + + +
- - - - - - - - - -
athāto raktapittapratiṣedhaṃ vyā || @@ -7808,7 +8005,8 @@ ūrdhvaṃ sādhyamadhoyāpyamasādhyaṃ yugapad gataṃ | - yakṛn plīhāsyām ichanti kecid raktagatiṃ jānāḥ || + yakṛn plīhāsyām ichanti kecid raktagatiṃ + jānāḥ || sadanaṃ śītakāmitvaṃ kaṇṭhadhūmāyanam vamī | @@ -7824,19 +8022,22 @@ dveṣo bhakte vipāko viratir api bhaved raktapittopasargāt || - māṃsaprakṣālanābhaṃ kvathitam api yakṛtkardamāñbhonibham vā + māṃsaprakṣālanābhaṃ kvathitam api yakṛtkardamāñbhonibham + vā medaḥ pūyāstikalpaṃ yakṛd iva yadi vā pakvajambūphalābham | yat kṛṣṇaṃ yac ca nīlaṃ bhṛśam atikuṇapaṃ yatra coktā vikārāḥ - tad varjyaṃ raktapittaṃ surapatidhanuṣā yac ca tulyaṃ vibhāti || + tad varjyaṃ raktapittaṃ surapatidhanuṣā yac ca tulyaṃ vibhāti + || nodṛktam ādau saṃgrāhyaṃ valino bhiṣaja sadā | hṛt pāṇḍugrahaṇīrogaplīhagulmajvarāvahaṃ | - adhaḥ pravṛttaṃ vamanair ūrdhvagan tu virecanaiḥ | + adhaḥ pravṛttaṃ vamanair ūrdhvagan tu + virecanaiḥ | jayed anyataraṃ cāpi kṣīṇasya śamanair asṛk | @@ -7850,25 +8051,25 @@ payāṃsi śītāni rasāś ca jāṅgalāḥ satīnamūdgāyavaśāliṣaṣṭikā | - jīvanti śailūsuniṣaṇṇayūthikāṃs tathātimuktāṃ kurarajāḥ - | + jīvanti śailūsuniṣaṇṇayūthikāṃs tathātimuktāṃ kurarajāḥ | - śākaṃ hitaṃ sarpiṣisaṃskṛtaṃ sadā pathyāñ ca dhātrīphaladāḍimānvitaṃ | + śākaṃ hitaṃ sarpiṣisaṃskṛtaṃ sadā pathyāñ ca + dhātrīphaladāḍimānvitaṃ | rasāś ca pārāvatahaṃsakurmajapeyā peyās tathā cāpi ghṛtāntarā hitāḥ | - santānikāś cotpalapūrvakeṣu ghṛteṣu siddhāḥ payasaḥ - sitāhvā | + santānikāś cotpalapūrvakeṣu ghṛteṣu siddhāḥ + payasaḥ sitāhvā | himāḥ pradehā madhurā gaṇāś ca ghṛtāni pathyāni ca raktapitte | - madhūkaśobhāñjanakodirajaiḥ priyaṃgukānāṃ kusumaiś ca - cūrṇanitaḥ | + madhūkaśobhāñjanakodirajaiḥ priyaṃgukānāṃ + kusumaiś ca cūrṇanitaḥ | bhiṣag vidadhyāc caturaḥ samākṣikāṃ hitāya lehānasṛjāḥ praśāntaye | - lihyāc ca dugdhadrumajan navāṃkurāṃ madhudvitīyāṃ - sitakarṇikasya | + lihyāc ca dugdhadrumajan navāṃkurāṃ + madhudvitīyāṃ sitakarṇikasya | pathyāñ ca kharjūraphalaṃ samākṣikaṃ phalāni cānyānyapitaṇguṇānyatha || @@ -7878,7 +8079,8 @@ śuddhekṣugaṇḍamāpoṣya nave kumbhe hitāṃbhasā | - yojayitvā sthitaṃ rātrāvākāśe sotpalaṃ tu tat | + yojayitvā sthitaṃ rātrāvākāśe sotpalaṃ tu tat + | prātaḥ śrutaṃ kṣaudrayutaṃ pivec choṇitaipittakaḥ | @@ -7886,7 +8088,8 @@ āmodumvaraniryāsaṃ pivet sakṣaudraśarkaraṃ | - trapuśīmūlakalkam vā sakṣaudraṃ taṇḍutālāmvunā | + trapuśīmūlakalkam vā sakṣaudraṃ taṇḍutālāmvunā + | pived akṣasamaṃ kalkaṃ madhukalpaivam eva vā | @@ -7898,7 +8101,8 @@ sukhoṣṇalavaṇaṃ vījaṃ karañjadadhimastunā | - pived vāpi tryahaṃ martyo raktapittābhipīḍitaḥ | + pived vāpi tryahaṃ martyo raktapittābhipīḍitaḥ + | raktapittaharāḥ śastāḥ ṣaḍete yogam uttamāḥ | @@ -7970,8 +8174,7 @@ kṣīreṇa cāsthāpanamagryamuktaṃ - hitaṃ ghtaṃ cāpy - anuvāsanārthaṃ || + hitaṃ ghtaṃ cāpy anuvāsanārthaṃ || mañjiṣṭharodhrāñjanagairikotpalaiḥ @@ -8053,39 +8256,43 @@ ta eva tasmād ābhyāṃ tu moho jāyedyatheritā | - tapdhāṅgadṛṣṭirasṛjā gūḍhocchvāsaś ca - mūrcchitaḥ | + tapdhāṅgadṛṣṭirasṛjā gūḍhocchvāsaś + ca mūrcchitaḥ | madyena vilapaṃ cchete niṣṭanaṃ bhrāntacetasaḥ | gātrāṇi vikṣipaṃ bhūyo yāvat paktiṃ na yāti tat | - vepathuḥ svapnatṛṣṇāsyu stambhaś ca viśamūrcchite | + vepathuḥ svapnatṛṣṇāsyu stambhaś ca + viśamūrcchite | veditavyaṃ tīvrataraṃ yathāsvaṃ viṣalakṣaṇaiḥ || - sekāvagāhau maṇayaḥ sahārāḥ śītāḥ pradehāḥ vyajanānilāś - ca | + sekāvagāhau maṇayaḥ sahārāḥ śītāḥ pradehāḥ + vyajanānilāś ca | śītāni pānāni ca gandhavanti sarvāsu mūrcchāsvanivāritāni | - śītena toyena tathā salehyāt | kṣaudreṇa kṛṣṇāṃ - sasitāṃ hitāya | + śītena toyena tathā salehyāt | kṣaudreṇa + kṛṣṇāṃ sasitāṃ hitāya | - kuryāc ca nāsāvadanāvarodhaṃ kṣīraṃ pibed vāpy atha mānuṣīṇāṃ | + kuryāc ca nāsāvadanāvarodhaṃ kṣīraṃ pibed vāpy atha + mānuṣīṇāṃ | - mūrcchāprasaktān tu śirovarekair jayed abhīkṣṇaṃ vamanaiś ca tīkṣṇaiḥ | + mūrcchāprasaktān tu śirovarekair jayed abhīkṣṇaṃ vamanaiś ca + tīkṣṇaiḥ | harītakīkvāthakṛtaṃ pibed vā dhātrīphalānāṃsvarase kṛtaṃ vā | drākṣāsitādāḍimalājavanti śītāni nīlotpalapadmavanti | - pibat kaṣāyāṇi ca gandhavanti | pittajvaraṃ yāti śaman na yanti | + pibat kaṣāyāṇi ca gandhavanti | pittajvaraṃ yāti śaman + na yanti | prabhūtadoṣas tama @@ -8113,11 +8320,13 @@ - madyam uṣṇan tathā tīkṣṇaṃ sūkṣmaṃ viśadam eva ca | + madyam uṣṇan tathā tīkṣṇaṃ sūkṣmaṃ viśadam + eva ca | rūkṣam āśukarañ caiva vyavāyi ca vikāśi ca | - auṣṇyāc chītopacārañ ca taikṣṇyād dhanti mano gatiṃ | + auṣṇyāc chītopacārañ ca taikṣṇyād dhanti mano gatiṃ + | puṃstvaṃ kaphañ ca sūkṣmatvād dhimatyavayavānvahṛt | @@ -8131,9 +8340,11 @@ tad amvlarasatas tūktaṃ laghudīpanam eva ca | - kecil lavaṇavarjyāṃs tu rasān atrādiśanti ha | + kecil lavaṇavarjyāṃs tu rasān atrādiśanti ha + | - snigdhais tad amvlair māṃsaiś ca bhakṣyaiś ca saha sevitaṃ | + snigdhais tad amvlair māṃsaiś ca bhakṣyaiś ca saha + sevitaṃ | bhaved āyuḥ prakarṣāya valāyopacayāya ca | @@ -8145,7 +8356,8 @@ kāyāgninā hy agnisamaṃ sametya kurute madaṃ | - madena karaṇānān tu bhāvānyatve kṛte sati | + madena karaṇānān tu bhāvānyatve kṛte sati + | nigūḍham api bhāvaṃ svaṃ prakāśīkurute vaśaḥ | @@ -8155,75 +8367,83 @@ - ślaiṣmikān alpapittāṃs tu snigdhāṃ mātropasevinaḥ | + ślaiṣmikān alpapittāṃs tu snigdhāṃ mātropasevinaḥ + | pānaṃ na vādhatety arthaṃ viparītāṃs tu bādhate || - vuddhismṛtiprītikaraḥ sukham ca pānānna - nidrārati ca vanam ca | + vuddhismṛtiprītikaraḥ sukham ca + pānānna nidrārati ca vanam ca | saṃpāṭhagītasvaravavanam ca proktautiramyaḥ prathamo mado hi || - avyaktavuddhismṛtivāgviceṣṭaḥ sonmattalīlākṛti ca praśāntaḥ | + avyaktavuddhismṛtivāgviceṣṭaḥ + sonmattalīlākṛti ca praśāntaḥ | - ālasyanidrābhihato muhuś ca madhyena mattaḥ - puruṣo madena || + ālasyanidrābhihato muhuś ca + madhyena mattaḥ puruṣo madena || - gacched agamyānna guruś ca manye - tvāded abhakṣyāṇi ca naṣṭasaṃjñaḥ | + gacched agamyānna guruś ca + manye tvāded abhakṣyāṇi ca naṣṭasaṃjñaḥ | - ālasyanidrābhihato muhuś ca madhyena mattaḥ - puruṣo madena || + ālasyanidrābhihato muhuś ca + madhyena mattaḥ puruṣo madena || - yāc ca - guhyāni hṛdi sthitāni made tṛtīye puruṣo svatantraḥ | + yāc ca guhyāni hṛdi sthitāni made tṛtīye puruṣo svatantraḥ | - caturthe tu madai mūḍho bhagnadārv iva - niḥkriyāḥ | + caturthe tu madai mūḍho + bhagnadārv iva niḥkriyāḥ | - kāryākāryā vibhāgajñāmṛtādadhyaparo mataḥ - | + kāryākāryā + vibhāgajñāmṛtādadhyaparo mataḥ | komṛtaṃ - niṣevyamāṇaṃ manujena nityaṃ | + niṣevyamāṇaṃ manujena + nityaṃ | - utpādayet kaṣṭatarāṃvikārānāpādayec cāpi śarīramedaṃ | + utpādayet kaṣṭatarāṃvikārānāpādayec cāpi + śarīramedaṃ | - kruddhena bhītena pipāsitena śokābhitaptena vubhukṣitena | + kruddhena bhītena pipāsitena śokābhitaptena + vubhukṣitena | - vyāyāmabhārādhvaparikṣatena vegāvarodhābhihatena cāpi | + vyāyāmabhārādhvaparikṣatena vegāvarodhābhihatena + cāpi | - atyamlabhakṣyāvatatodareṇa sājīrṇṇabhaktena tathāvalena | + atyamlabhakṣyāvatatodareṇa sājīrṇṇabhaktena tathāvalena + | - uṣṇābhitaptena ca sevyamānaṃ karoti madyaṃ vividhāṃ - vikārāṃ | + uṣṇābhitaptena ca sevyamānaṃ karoti madyaṃ + vividhāṃ vikārāṃ | pānātyayaṃ suparamaṃ pānājīrṇṇamathāpi ca | - pānavibhramamugrañ ca teṣāṃ vakṣyāmi lakṣaṇaṃ || + pānavibhramamugrañ ca teṣāṃ vakṣyāmi lakṣaṇaṃ + || - stambhāṅgamardahṛdayagrahatodakampā pānātyayenilakṛte śiraso - rujaś ca | + stambhāṅgamardahṛdayagrahatodakampā pānātyayenilakṛte + śiraso rujaś ca | svedapralāpamukhaśoṣaṇadāhamūrcchā pittātyaye vadanalohitapītatā ca | - śleṣmātyaye vamathuśītakaphaprasaktāḥ | sarvātmake bhavati - sarvavikārasampat | + śleṣmātyaye vamathuśītakaphaprasaktāḥ | sarvātmake + bhavati sarvavikārasampat | - tatandrāṃ śarīragurutāṃ virasānanatvaṃ śleṣmādhikatvam - arucin malamūtrasaṃgāṃ | + tatandrāṃ śarīragurutāṃ virasānanatvaṃ + śleṣmādhikatvam arucin malamūtrasaṃgāṃ | - liṃgaṃ madasya paramasya vadanti tajjñāstṛṣṇāṃ rujāṃ śirasi - sandhiṣu cāpi bhedaṃ | + liṃgaṃ madasya paramasya vadanti tajjñāstṛṣṇāṃ + rujāṃ śirasi sandhiṣu cāpi bhedaṃ | - ādhmānamudgiraṇamamvlaraso vidāhaḥ | pāne tvajīrṇṇam upagacchati - lakṣaṇāni | + ādhmānamudgiraṇamamvlaraso vidāhaḥ | pāne tvajīrṇṇam + upagacchati lakṣaṇāni | - hṛdgātratodavamathurjvarakaṇṭhadhūmamūrcchākaphasravaṇamūdhvarujo vidāhāḥ | + hṛdgātratodavamathurjvarakaṇṭhadhūmamūrcchākaphasravaṇamūdhvarujo + vidāhāḥ | dveṣaḥ surānna vikṛteṣu ca teṣu teṣu taṃ pānavibhramamuśantyakhilena dhīrāḥ | @@ -8231,40 +8451,41 @@ - hikkājvarau vamathu vepathu pārśvaśūlāḥ kāsabhramāv api ca - pānahatāṃ bhajante | + hikkājvarau vamathu vepathu pārśvaśūlāḥ kāsabhramāv api + ca pānahatāṃ bhajante | - teṣān nivāraṇavidhiṃ hi mayocyamānaṃ vyaktābhidhāṇam - akhilena vidhiṃ śṛṇuśva | + teṣān nivāraṇavidhiṃ hi mayocyamānaṃ + vyaktābhidhāṇam akhilena vidhiṃ śṛṇuśva | - madyan tu cukramaricārjakadīpyakāḍhyāṃ sauvarcalāyutamalaṃ - pavanasya śāntyai | + madyan tu cukramaricārjakadīpyakāḍhyāṃ + sauvarcalāyutamalaṃ pavanasya śāntyai | - pṛthvīkadīpyakamahauṣadhahiṃgubhir vā sauvarcalena ca yutaṃ - vitaret sukhāya | + pṛthvīkadīpyakamahauṣadhahiṃgubhir vā sauvarcalena + ca yutaṃ vitaret sukhāya | āmrātakāmraphaladāḍimamātuluṅgaiḥ | kuryāc chubhāṇyapi ca ṣāḍavapānakāni | - seveta vā phalarasopahitāmca hṛdyānānūpavargapiśitāni ca - gandhavanti || + seveta vā phalarasopahitāmca hṛdyānānūpavargapiśitāni + ca gandhavanti || pittātyaye madhuravargakaṣāyamiśraṃ madyaṃ hitāṃ samadhuśarkaramiṣṭagandhaṃ | - pītvā ca madyam api cekṣurasapragāḍhaṃ | - niḥśeṣataḥ kṣaṇamavasthitamullikhec ca | + pītvā ca madyam api + cekṣurasapragāḍhaṃ | niḥśeṣataḥ kṣaṇamavasthitamullikhec ca | - lāvaiṇatittirarasāṃś ca pivedanamvlāṃ - maudgaṃ saśarkaraghṛtāṃś ca hitāya yūṣān || + lāvaiṇatittirarasāṃś ca + pivedanamvlāṃ maudgaṃ saśarkaraghṛtāṃś ca hitāya yūṣān + || - pānātyaye kaphakṛte kaphamullikhec ca | madyena - vimvividulodakasaṃyutena | + pānātyaye kaphakṛte kaphamullikhec ca | + madyena vimvividulodakasaṃyutena | seveta tiktakaṭukāṃś ca rasānudārānyogāṃś ca tīktakaṭukopahitāṃ hitāya | - pathyāṃ yavāṃ na vikṛtāni ca jāṃgalāni | śleṣmaghnamanyadapi yac - ca niratyayaṃ syāt | + pathyāṃ yavāṃ na vikṛtāni ca jāṃgalāni | + śleṣmaghnamanyadapi yac ca niratyayaṃ syāt | @@ -8272,47 +8493,46 @@ tvaṅgāgapuṣpamagadhailamadhūkadhānyaiḥ ślakṣṇairajojimaricaiś ca suhvayāṃśaiḥ | - peyaṃ kapittharasavāriparūkāḍhyaṃ pānātyayeṣu - vidhivatsrutamamvarānte | + peyaṃ kapittharasavāriparūkāḍhyaṃ pānātyayeṣu vidhivatsrutamamvarānte | hrīverapadmaparipelavamustakāḍhyaiḥ puṣpairvilipyakaravīrajalodbhavaiś ca | - piṣṭaiḥ sapadmakayutair api sārivādyaiḥ | - sekaṃ jalaiś ca vitaredamalaiḥ suśītaiḥ | + piṣṭaiḥ sapadmakayutair api + sārivādyaiḥ | sekaṃ jalaiś ca vitaredamalaiḥ suśītaiḥ + | tvakpatracocamaricailabhujaṅgapuṣpaśleṣmātakaprasavakalkaguḍair upetaṃ | - drākṣāyutaṃ hṛtamalaṃ madirāmayārttai | stanpānakaṃ śuci - sugandhi narairniṣevyaṃ | + drākṣāyutaṃ hṛtamalaṃ madirāmayārttai | + stanpānakaṃ śuci sugandhi narairniṣevyaṃ | piṣṭaṃ pivec ca madhukaṃ kaṭurohiṇīṃ ca | mūlañ ca tulyamasakṛttrapuśī bhavaṃ yat | - rpāsimevamathanāgavalāṃ ca tulyāṃ pītvā sukhī bhavati - sādhu suvarcalāñ ca | + rpāsimevamathanāgavalāṃ ca tulyāṃ pītvā sukhī + bhavati sādhu suvarcalāñ ca | - kārśmaryadāruviḍapippalidāḍimeṣu drākṣānviteṣu - kṛtamāmvuni pānakaṃ yat | + kārśmaryadāruviḍapippalidāḍimeṣu + drākṣānviteṣu kṛtamāmvuni pānakaṃ yat | - tadvījapūrakarasāyutamāśu pītaṃ | śāntiṃ parāṃ madagadeṣv - acirātkaroti | + tadvījapūrakarasāyutamāśu pītaṃ | śāntiṃ parāṃ + madagadeṣv acirātkaroti | - drākṣāsitāmadhukajīrakadhānyakṛṣṇāsvevaṃ kṛtaṃ satṛvṛtāsu - pivedathāpi | + drākṣāsitāmadhukajīrakadhānyakṛṣṇāsvevaṃ kṛtaṃ + satṛvṛtāsu pivedathāpi | - sauvarcalāyutamudārarasāṃ phalāmvla | bhārgī śritena ca - jalena hitovasekaḥ | + sauvarcalāyutamudārarasāṃ phalāmvla | bhārgī + śritena ca jalena hitovasekaḥ | - ikṣvākudhāmārgavavṛkṣakāni kākāhvayodumvarikāṃ ca - dugdhe + ikṣvākudhāmārgavavṛkṣakāni kākāhvayodumvarikāṃ ca dugdhe - vipācya tasyāṃjalinā vameddhi madyaṃ piveccāhnigate tvajīrṇṇe - | + vipācya tasyāṃjalinā vameddhi madyaṃ piveccāhnigate + tvajīrṇṇe | - tvaṅnāgapuṣpaviḍajīrakahiṃgukṛṣṇāḥ | - seveta cāpi maricailayutaṃ phalāmvlaṃ | + tvaṅnāgapuṣpaviḍajīrakahiṃgukṛṣṇāḥ | seveta cāpi + maricailayutaṃ phalāmvlaṃ | uṣṇāmvu saindhavayutās tv athavā yathoktaṃ | cavyailahiṃgumagadhāphalamūlaśuṇṭhī | @@ -8323,53 +8543,54 @@ tatpānavibhramaharaṃ madhuśarkarāḍhyamāmrātakolarasapānakam eva cāpi | - kharjūravetrakaravīśaparuṣakeṣu drākṣātṛvṛtsu ca kṛtaṃ | - saghṛtaṃ hitaṃ vā | + kharjūravetrakaravīśaparuṣakeṣu drākṣātṛvṛtsu ca + kṛtaṃ | saghṛtaṃ hitaṃ vā | - śrīparṇṇiyuktamathavā tu pivedimāni yaṣṭīkasotpalahimāṃvu - vimiśritāni | + śrīparṇṇiyuktamathavā tu pivedimāni + yaṣṭīkasotpalahimāṃvu vimiśritāni | kṣīrīpravālavisajīrakanāgapuṣpapatrelavālusitasārivapadmakāni | āmrātabhavyakaramardakapitthakolavṛkṣāmvlavetrasitabījakadāḍimāni | seveta vā - maricajīrakanāgapuṣpatvakpatraśuṇṭhicavikailayutānrasāṃs tu - | + maricajīrakanāgapuṣpatvakpatraśuṇṭhicavikailayutānrasāṃs + tu | - sūkṣmāmvaraśrutahimāṃśusugandhigandhāṃ nodbhavāṃ - nudati saptagadānaśeṣān | + sūkṣmāmvaraśrutahimāṃśusugandhigandhāṃ + nodbhavāṃ nudati saptagadānaśeṣān | - pañcendriyārthavidhayo mṛdupānayogāḥ hṛdyāḥ sukhāś ca - manasaḥ satatanniṣevyā || + pañcendriyārthavidhayo mṛdupānayogāḥ hṛdyāḥ sukhāś + ca manasaḥ satatanniṣevyā || - pānātyayeraṣu navayauvanapīnagātryaḥ sevyāś ca - pañcaviṣayātiśayāyuvatyaḥ | + pānātyayeraṣu navayauvanapīnagātryaḥ sevyāś + ca pañcaviṣayātiśayāyuvatyaḥ | - pivedrasaṃ puṣpaphalodbhavam vā sitāmadhūkatrisugandhayuktaṃ - | + pivedrasaṃ puṣpaphalodbhavam vā + sitāmadhūkatrisugandhayuktaṃ | - sañcūrṇya saṃyojya ca nāgapuṣpairajājikṛṣṇāmaricaiś ca - tulyaiḥ | + sañcūrṇya saṃyojya ca + nāgapuṣpairajājikṛṣṇāmaricaiś ca tulyaiḥ | - varṣābhūyaṣṭyāhvamadhūkayuktāḥ śasyānyudārāṃkurajīrakāni | + varṣābhūyaṣṭyāhvamadhūkayuktāḥ + śasyānyudārāṃkurajīrakāni | - drākṣāmakṛṣṇāmadhukaṃ rasaṃ ca kṣīraṃ - samāloḍya pivetśrutantat | + drākṣāmakṛṣṇāmadhukaṃ rasaṃ ca + kṣīraṃ samāloḍya pivetśrutantat | bhavec ca madyena tu yena pātitaḥ | surāsavāmvāmadhunāthavānaraḥ| - tadeva tasmai vidhivat pradhāpayed viparyaye - bhraṃśam ato nyathārcchati + tadeva tasmai vidhivat pradhāpayed + viparyaye bhraṃśam ato nyathārcchati - yathā narendropahatasya kasyacidbhavetprasādastata eva nānyataḥ - | + yathā narendropahatasya kasyacidbhavetprasādastata eva + nānyataḥ | - dhruvaṃ tathā madyahatasya dehino bhavetprasādastata eva - nānyataḥ || + dhruvaṃ tathā madyahatasya dehino + bhavetprasādastata eva nānyataḥ || vicchinnamadyaḥ sahasā yas tu madyanniṣevate | @@ -8385,17 +8606,19 @@ sarpistailavasādugdhadadhibhṛṅgarasairyutaṃ | - kvāthena vilvayavayoḥ sarvagandhaiś ca peṣimaiḥ | + kvāthena vilvayavayoḥ sarvagandhaiś ca peṣimaiḥ + | - pakvamabhyañjane śreṣṭhaṃ seke kvāthaś ca - śītalaḥ| + pakvamabhyañjane śreṣṭhaṃ seke kvāthaś ca śītalaḥ| rasavanti ca bhojyāniyathāsvamavacārayet | - tvacaṃ prāptas tu pānoṣmā pittaraktātimūrcchitaḥ | + tvacaṃ prāptas tu pānoṣmā pittaraktātimūrcchitaḥ + | - dāhaṃ prakurute ghoraṃ pittavattattra bheṣajaṃ || + dāhaṃ prakurute ghoraṃ pittavattattra bheṣajaṃ + || śītaṃ vidhāṇamata ūrdhvamanukramiṣye dāhapraśāṃtikaramṛddhivatānnanarāṇāṃ | @@ -8403,11 +8626,11 @@ tatrādito malayajena hitaḥ pradehaścandrāṃśuhāratuhinodakaśītalena | - śītāmvaśītalataraiś ca śayānayenaṃ hārairmṛṇālavalayairavalāḥ - spṛśeyuḥ | + śītāmvaśītalataraiś ca śayānayenaṃ + hārairmṛṇālavalayairavalāḥ spṛśeyuḥ | - bhinnotpalojvalahime śayane śayīta | patreṣu vā - sajalavinduṣu padminīnāṃ | + bhinnotpalojvalahime śayane śayīta | patreṣu + vā sajalavinduṣu padminīnāṃ | samvījayetpavanamāhṛtamaṅganābhiḥ | kalhārapadmadalaśaivalasaṃcayebhyaḥ | @@ -8415,8 +8638,8 @@ śītairvanāntapavanair upavījyamānaḥ | prītaścaredbhavanakānanadīrghikāsu | - dāhābhibhūtamathavāpariṣecayet tu lāmajjakāmvuruhatoyamayaiḥ - suśītaiḥ || + dāhābhibhūtamathavāpariṣecayet tu + lāmajjakāmvuruhatoyamayaiḥ suśītaiḥ || visrāvitāṃ hṛtamalānnavavāripūrṇṇāṃ padmotpalākulajalāmadhivāsitodāṃ | @@ -8439,13 +8662,13 @@ punnāganāgakaravīrakṛtopakārai | tasmiṃgṛhe kamalareṇvaruṇe śayīta - yatnāhṛtāvikaṃpitapuṣpadāmni | + yatnāhṛtāvikaṃpitapuṣpadāmni | pāryātravindhyahimavanmalayācalānāṃ śītāmbhasāṃ sakadalīharitadrumāṇāṃ | udbhinnanīlanalināmvuruhāṃkurāṇāṃ - candrodayasya śṛṇuyāccakathāṃ manojñāṃ | + candrodayasya śṛṇuyāccakathāṃ manojñāṃ | mlānaṃ mudīnamanasaṃ manasonukūlāḥ | pīnastanorujaghanāstarusāradigdhāḥ || @@ -8455,11 +8678,13 @@ harṣayeyurnaraṃ nāryaḥ svaguṇairambhasi sthitāḥ | - hanyuḥśaityānvitāḥ pittaṃ harṣayeyurataḥ striyaḥ | + hanyuḥśaityānvitāḥ pittaṃ harṣayeyurataḥ striyaḥ + | raktapittastṛṣādāhe svayam eva vidhi smṛtaḥ | - sāmānyato viśeṣas tu śṛṇu dāheśvaśeṣataḥ | + sāmānyato viśeṣas tu śṛṇu dāheśvaśeṣataḥ + | kṛtsnadehānugaṃ raktamudvṛntaḥ pradahennaraṃ | @@ -8474,30 +8699,30 @@ śākhāśrayāṃ yathānyāyaṃ rohiṇyāṃ vedhayetśirāṃ | - pittajvaraharo yas tu vidhiḥsopyatra - pūjitaḥ | + pittajvaraharo yas tu vidhiḥsopyatra pūjitaḥ | tṛṣṇānirodhādabdhātau kṣīṇe tejaḥ samuddhataḥ | - sa bāhyābhyantaraṃ dehaṃ pradahetmandacetasaḥ || + sa bāhyābhyantaraṃ dehaṃ pradahetmandacetasaḥ + || sa śuṣkagalatālvauṣṭho jihvāṃ niḥkriṣya ceṣṭate | tejastatropaśamayed avdhātuś ca vivardhayet | - pāyayetkāmamambhaś ca śarkarānnaḥ payo pi vā - | + pāyayetkāmamambhaś ca śarkarānnaḥ + payo pi vā | - śītamikṣurasaṃ manthaṃ vitarecceritaṃ vidhiṃ - | + śītamikṣurasaṃ manthaṃ + vitarecceritaṃ vidhiṃ | aprāptam vā prārthayatā tathā cintayatopi vā | āhārasya virodhāc ca śarīram upanaśyate | - tataḥ kṣayamavāpnoti dāhaś cāsyopajāyate - | + tataḥ kṣayamavāpnoti dāhaś + cāsyopajāyate | pramohaś caś ca pralāpaś ca mūrcchāśītābhinandanaṃ | @@ -8505,45 +8730,49 @@ rujābhiḥ pīḍyatety arthaṃ janturdāhakṣayātmake | - iṣṭāḥ śabdādayas tatra pittaghnaś ca vidhiḥ - smṛtaḥ | + iṣṭāḥ śabdādayas tatra pittaghnaś + ca vidhiḥ smṛtaḥ | asṛjaḥ pūrṇṇakoṣṭhasya dāho bhavati dustaraḥ | vidhiḥ sadyo vraṇīyoktaṃ tasya lakṣaṇam eva ca | - dhātukṣayokto yo dāhas tena mūrcchātṛṣānvitaḥ | + dhātukṣayokto yo dāhas tena + mūrcchātṛṣānvitaḥ | kṣāmasvaraḥ kriyāhīnaḥ sīdate bhṛśapīḍitaḥ || - - - - tam iṣṭaviṣayopetaṃ suhṛdbhir abhisaṃvṛtaṃ | + - kṣīramāṃsarasāhāraṃ vidhinoktena sādhayet | - marmābhighātajo py asti sosādhyaḥ saptamo madaḥ | + tam iṣṭaviṣayopetaṃ suhṛdbhir abhisaṃvṛtaṃ | + + kṣīramāṃsarasāhāraṃ vidhinoktena sādhayet | - sarva eva tu varjyā syuḥ śītagātreṣu dehiṣu | + marmābhighātajo py asti sosādhyaḥ saptamo madaḥ | + + sarva eva tu varjyā syuḥ śītagātreṣu dehiṣu | praśāntopadravaś cāpi śodhaṇaṃ prāptam ācaret | - sajīrakaṇyārdrakaśṛṃgaverasauvarcalārnyavajalāplutāni | - - madyāni hṛdyāni ca gandhavanti pītāni sadyaḥ śamayanti - tṛṣṇāṃ || - - jalāplutaś candanabhūṣitāṃgaḥ sragvī sabhaktāṃ piśitopadaṃśāṃ - | + sajīrakaṇyārdrakaśṛṃgaverasauvarcalārnyavajalāplutāni | + + madyāni hṛdyāni ca gandhavanti pītāni sadyaḥ śamayanti tṛṣṇāṃ || - pivet surāṃ naiva labheta rogāṃ mano matighnañ ca madan na yātīti + jalāplutaś candanabhūṣitāṃgaḥ sragvī sabhaktāṃ + piśitopadaṃśāṃ | + + pivet surāṃ naiva labheta rogāṃ mano matighnañ ca madan na yātīti ||0|| -

kāyaci ||9

+ +

kāyaci ||9

+
+ +
@@ -8558,77 +8787,91 @@ bhayabhramābhyāṃ rasasaṃkṣayād vā ūrdhvaṃ citam pittavivavanaiś ca | - pittaṃ savātaṃ kupitaṃ narāṇāṃ tāluprapannaṃ janayet pipāsāṃ | + pittaṃ savātaṃ kupitaṃ narāṇāṃ tāluprapannaṃ janayet + pipāsāṃ | - srotaḥ svamvasvuṣudūṣiteṣu doṣais - tṛṣāṃ sambhavatīha jantoḥ | + srotaḥ svamvasvuṣudūṣiteṣu + doṣais tṛṣāṃ sambhavatīha jantoḥ | - tisraḥ smṛtā lohitajā caturthī kṣayāt tathānyām asamudbhavā ca | + tisraḥ smṛtā lohitajā caturthī kṣayāt tathānyām + asamudbhavā ca | - syāt saptamī bhaktasamudbhavā ca liṅgāni tāsāṃ śṛṇu sauṣadhāni || + syāt saptamī bhaktasamudbhavā ca liṅgāni tāsāṃ śṛṇu sauṣadhāni + || - śuṣkāmyatā mārutasambhavāyā todas tathā kaṇṭhaśirassu cāpi | + śuṣkāmyatā mārutasambhavāyā todas tathā kaṇṭhaśirassu cāpi + | - sroto nirodhā virasaś ca vaktraṃ sītābhir adbhiś ca vivṛddhimeti | + sroto nirodhā virasaś ca vaktraṃ sītābhir adbhiś ca vivṛddhimeti + | - mūrcchā pralāpo rucivaktraśoṣo raktekṣaṇatvaṃpratataś ca - doṣa | + mūrcchā pralāpo rucivaktraśoṣo raktekṣaṇatvaṃpratataś ca doṣa | sītābhikāṃkṣā mukhatiktatā ca pittātmikāyāṃ paridhūpaṇañ ca | - bāṣpāvarodhaḥ kaphasambhṛtegnau tṛṣṇā balāsena bhavet tathā tu | + bāṣpāvarodhaḥ kaphasambhṛtegnau tṛṣṇā balāsena bhavet + tathā tu | - nidrāgurutvaṃ madhurāsyatā ca bhayārditaḥ śuṣyati cātimātraṃ | + nidrāgurutvaṃ madhurāsyatā ca bhayārditaḥ śuṣyati + cātimātraṃ | - kṣatasya rukchoṇitanirgamābhyāṃ tṛṣṇā caturthī kṣatajā - bhavet sā | + kṣatasya rukchoṇitanirgamābhyāṃ tṛṣṇā caturthī + kṣatajā bhavet sā | - raktakṣayādyā kṣayajā matāsau tayārditaḥ śuṣyati dahyate ca | + raktakṣayādyā kṣayajā matāsau tayārditaḥ śuṣyati dahyate + ca | abhyarthamākāṃkṣati cāpi toyaṃ tāṃ sannipātāditi kecidāhuḥ | - raktakṣayoktāni ca lakṣaṇāni tasyāmaśeṣeṇa bhiṣagvyavasyet | + raktakṣayoktāni ca lakṣaṇāni tasyāmaśeṣeṇa + bhiṣagvyavasyet | tridoṣaliṅgāmasamudbhavā tu hṛcchūlaniṣṭhīvanasaṃprayuktā | - snigdhaṃ tathāmlaṃ lavaṇañ ca bhuktaṃ gurvannamevāpi tṛṣāṃ karoti | + snigdhaṃ tathāmlaṃ lavaṇañ ca bhuktaṃ gurvannamevāpi + tṛṣāṃ karoti | - tṛṣṇābhivṛddhāvudare ca pūrṇṇe taṃ vāmayet māgadhikodakena | + tṛṣṇābhivṛddhāvudare ca pūrṇṇe taṃ vāmayet + māgadhikodakena | vilekhanañcātra hitaṃ vadanti syāddāḍi māmrātakamātuluṃgaiḥ | - tṛṣṇāprayogaiḥ prativāraṇīyā śītaiś ca samyagrasavīryajātaiḥ | + tṛṣṇāprayogaiḥ prativāraṇīyā śītaiś ca + samyagrasavīryajātaiḥ | gaṇḍūṣamamlair virase ca vaktre kuryāc chubhair āmalakasya cūrṇṇaiḥ | - suvarṇṇarūpyādibhir agnitaptair loṣṭraiḥ kṛtair - vā sikatāsu cāpi | + suvarṇṇarūpyādibhir agnitaptair + loṣṭraiḥ kṛtair vā sikatāsu cāpi | jalaiḥ sukhoṣṇaiḥ śamayet tu tṛṣṇāṃ saśarkaraiḥ kṣaudrayutaṃ hitam vā || - pañcāṃgikāḥ pañcagaṇā ya uktās teṣv ambusiddhaṃ prathame - gaṇe vā | + pañcāṃgikāḥ pañcagaṇā ya uktās teṣv + ambusiddhaṃ prathame gaṇe vā | pibaṃ sukhoṣṇaṃ manujo cireṇa tṛṣo vimucyeta hi vātajāyāḥ || - pittotthitāṃ pittaharair vipakvaṃ nihanti toyaṃ paya - eva vāpi || + pittotthitāṃ pittaharair vipakvaṃ nihanti + toyaṃ paya eva vāpi || - bilvāḍhakīkanyasipañcamūlaṃ darbheṣu siddhaṃ kaphajaṃ nihanti | + bilvāḍhakīkanyasipañcamūlaṃ darbheṣu siddhaṃ kaphajaṃ + nihanti | hitam bhavec chardanam eva cātra taptenanimbaprasavodakena | - sarvāsu tṛṣṇāsvathavāpi paittṃ kuryād vidhiṃ tena śamaṃvrajanti | + sarvāsu tṛṣṇāsvathavāpi paittṃ kuryād vidhiṃ tena + śamaṃvrajanti | prayāgatodumbarajorasas tu saśarkarāstvakkvathitodakam vā | - vargasya siddhasya ca śārivādeḥ peyaṃ jalaṃ syāt tu tṛṣābhibhūte | + vargasya siddhasya ca śārivādeḥ peyaṃ jalaṃ syāt tu + tṛṣābhibhūte | kaśeruśṛṃgāṭakapadmakaiś ca viśeṣu siddhaṃ tvathavā pibeta @@ -8636,12 +8879,12 @@ taduttaman toyamudāragandhi sitāyutaṃ kṣaudrayutaṃ ca peyaṃ | - drākṣāpragāḍhañ ca hitāya vaidyas tṛṣṇārditebhyo vitaren - narebhyaḥ | + drākṣāpragāḍhañ ca hitāya vaidyas tṛṣṇārditebhyo vitaren narebhyaḥ | saśārivādau tṛṇapañcamūlī tathotpalādau prathame gaṇe ca | - kuryāt kaṣāyāṇi yathaitaduktaṃ madhūkapuṣpādiṣu cāpareṣu | + kuryāt kaṣāyāṇi yathaitaduktaṃ madhūkapuṣpādiṣu cāpareṣu + | rājādanakṣīrikapītaneṣu ṣaṭpānakānyatra hitāni ca syuḥ || @@ -8655,8 +8898,8 @@ āmotthitāṃ bilvavacāyutānāṃ jāyet kaṣāyairatha dīpanānāṃ | - gurvannadāmullikhanair jayec ca kṣayādṛte sarvakṛtāś ca - tṛṣṇāḥ | + gurvannadāmullikhanair jayec ca kṣayādṛte + sarvakṛtāś ca tṛṣṇāḥ | @@ -8666,7 +8909,8 @@ lepāvagāhau pariṣecanāni kuryāt tathā śītagṛhāṇi cāpi | - saṃśodhanaṃ kṣīrarasāghṛtāni sarvāsu lehā madhurāṃ himāṃś ceti || ❈ || + saṃśodhanaṃ kṣīrarasāghṛtāni sarvāsu lehā madhurāṃ himāṃś ceti || + ❈ || jvarotisāraḥ śoṣaś ca gulmahṛtpāṇḍulohitaḥ @@ -8688,11 +8932,13 @@ - cchādayannānanaṃ vegair ardayann aṃgabhañjanaiḥ | + cchādayannānanaṃ vegair ardayann aṃgabhañjanaiḥ + | nirucyate cchardir iti doṣo vaktrāt pradhāvitaḥ | - īrayañcchleṣmapittau tu udāno vyāpadaṃ gataḥ | + īrayañcchleṣmapittau tu udāno vyāpadaṃ gataḥ + | ūrdhvam āgacchati bhṛśaṃ viruddhāhārasevinaḥ | @@ -8700,12 +8946,13 @@ pūrvarūpāṃ mataṃ cchardyā yathāsvaṃ cāpi nirdiśet || - yaḥ phenilaṃ cchardayate lpamalpaṃ śūlārditobhyarditapārśvapṛṣṭhaḥ | + yaḥ phenilaṃ cchardayate lpamalpaṃ + śūlārditobhyarditapārśvapṛṣṭhaḥ | - śrāntaḥ saṇoṣaṃ bahuśaḥ salīnaṃ sāvātakopaprabhavātu cchardiḥ | + śrāntaḥ saṇoṣaṃ bahuśaḥ salīnaṃ sāvātakopaprabhavātu + cchardiḥ | - vyomvlaṃ bhṛśaṃ vā kaṭutiktavaktraḥpītaṃ - saraktaṃ haritaṃ vamedvā | + vyomvlaṃ bhṛśaṃ vā kaṭutiktavaktraḥpītaṃ saraktaṃ haritaṃ vamedvā | sadāhatodajvaravaktraśoṣaṃ sāpittakopaprabhavā matā tu | @@ -8714,11 +8961,13 @@ abhaktaruggauravasādayuktaṃ vamedvamī sā kaphakopajā tu || - sarvāṇi liṅgāni bhavanti yasyāḥ sā sarvadoṣaprabhavā matā tu || + sarvāṇi liṅgāni bhavanti + yasyāḥ sā sarvadoṣaprabhavā matā tu || bībhatsajā dauhṛdajanmajātva sātmyaprakopāt krimijā ca yā hi | - sā pañcamī tāñ ca vibhāvayīta doṣocchrayeṇaiva yathoktamādau || + sā pañcamī tāñ ca vibhāvayīta doṣocchrayeṇaiva yathoktamādau + || śūlahṛllāsabahulā krimijā tu viśeṣataḥ | @@ -8740,8 +8989,7 @@ yathāsvañ ca kaṣāyāṇi jvaraghnāni prayojayet | - hanyāt kṣīrodakaṃ pītaṃ cchardiṃ pavanasaṃbha vāṃ - | + hanyāt kṣīrodakaṃ pītaṃ cchardiṃ pavanasaṃbha vāṃ | mudgāmalakayūṣo vā sasarpiṣkaḥ sasaindhavaḥ | @@ -8765,7 +9013,8 @@ tisṛṣv api bhavet pathyaṃ mākṣikeṇa samāyutaṃ | - bībhatsajāṃ hṛdyatamairdohyadī kāṃkṣitaiḥ phalaiḥ | + bībhatsajāṃ hṛdyatamairdohyadī kāṃkṣitaiḥ + phalaiḥ | laṃghanair vamanaiś cāsāṃ sātmyair vā sātmyakopajāṃ | @@ -8789,12 +9038,12 @@ taṇḍulāmbuyutaṃ khādet kapitthaṃ tryūṣaṇena vā | - sitā candanamadhvaktāṃ lihyādvā makṣikāśakṛt | + sitā candanamadhvaktāṃ lihyādvā makṣikāśakṛt + | sarpikṣaudrasitā lājā śaktuṃ lihyāt tathāpi vā | - dhātrīrasaiścandanam vā - śritāṃ mudgadalāmbunā | + dhātrīrasaiścandanam vā śritāṃ mudgadalāmbunā | kolāmalakamajjāno lihed vāpi trivarṇṇakaṃ | @@ -8825,8 +9074,8 @@ hikkāśvāsaś ca kāsaś ca nṛṇāṃ samupajāyate | - muhurmuhur vāyurudeti sasvano yakṛtplihāntrāṇi mukhe - samutkṣipan | + muhurmuhur vāyurudeti sasvano yakṛtplihāntrāṇi + mukhe samutkṣipan | sa ghoṣavānāsu hina @@ -8836,13 +9085,15 @@ - vāyurannair avasttīrṇaḥ kaṭukair ardito bhṛśaṃ | + vāyurannair avasttīrṇaḥ kaṭukair ardito bhṛśaṃ + | hikkayatyūrdhvago bhūtvā tāṃ vidyād annajāṃ bhiṣak | cireṇa yamalair vegair yā hikkā sampravarttate | - kampayantī śirogrīvaṃ yamalāṃ tāṃ vinirdiśet || + kampayantī śirogrīvaṃ yamalāṃ tāṃ vinirdiśet + || vikṛṣṭakālairyā vegair mahadbhiḥ sampravarttate | @@ -8856,19 +9107,18 @@ mahāhikketi sā jñeyā sarvagātravikampanī || - āyamyate hikkamānasya dehe dṛṣṭiścordhvaṃ nāmyate yasya - cāpi | + āyamyate hikkamānasya dehe dṛṣṭiścordhvaṃ + nāmyate yasya cāpi | kṣīṇonnadvidvikṣipaṃ yaś ca dehaṃ tau dvau cāntyau varjayet klāmyamānau | - prāṇāyāmodvejanotrāsanāni pipīlikair dāśanañ cātra - śastaṃ | + prāṇāyāmodvejanotrāsanāni pipīlikair dāśanañ + cātra śastaṃ | - saśarkaram madhukañcāvapīḍet kṣaudrānvitāmāgadhikās - tathaiva | + saśarkaram madhukañcāvapīḍet kṣaudrānvitāmāgadhikās tathaiva | - īkṣorasāḥ kṣīramuṣṇaṃ jalam vā | balānvite cchardanam vā praśastaṃ - | + īkṣorasāḥ kṣīramuṣṇaṃ jalam vā | balānvite cchardanam vā + praśastaṃ | dhūmaṃ pibet sarjarasyasya cāpi nepālyam vā goviṣāṇodbhavastā | @@ -8876,57 +9126,58 @@ - sarpiḥ snigdhaṃ carmabālaiḥ hṛtam vā hikkāsthāne svedanaṃ vāpi - kāryaṃ | + sarpiḥ snigdhaṃ carmabālaiḥ hṛtam vā hikkāsthāne svedanaṃ + vāpi kāryaṃ | - kṣaudrāplutaṃ gairikaṃ kāñcanākhyaṃ lihyād - bhasmagrāmyasatvāsthijam vā | + kṣaudrāplutaṃ gairikaṃ kāñcanākhyaṃ lihyād bhasmagrāmyasatvāsthijam vā | - romṇāṃ bhasmaśvāvidhāṃ śalyakānāṃ saṃhṛtya vavastagobhyāṃ yathāvat - | + romṇāṃ bhasmaśvāvidhāṃ śalyakānāṃ saṃhṛtya + vavastagobhyāṃ yathāvat | - sarpirmadhubhyāṃ śigvipatrajam vā bhasmollihet pippalicūrṇṇayuktaṃ - | + sarpirmadhubhyāṃ śigvipatrajam vā bhasmollihet + pippalicūrṇṇayuktaṃ | - dagdhvā phaletindukodumbarābhyām evaṃ lihedvāpi gadaṃ jighāṃsuḥ - | + dagdhvā phaletindukodumbarābhyām evaṃ lihedvāpi gadaṃ + jighāṃsuḥ | - suvarcikā bījapūrṇṇādrasena kṣaudropetāṃ hanti līḍhvāśu - hikkāṃ | + suvarcikā bījapūrṇṇādrasena kṣaudropetāṃ hanti + līḍhvāśu hikkāṃ | - caturguṇeṣv adhmu pibet susiddhaṃ sanāgaraṃ - gauḍikadugdhamājaṃ | + caturguṇeṣv adhmu pibet susiddhaṃ + sanāgaraṃ gauḍikadugdhamājaṃ | - sarpiḥ snigdhā ghnanti hikkāṃ sukhoṣṇā grāsāyavāgvaḥ payasaḥ - sukhoṣṇāḥ || + sarpiḥ snigdhā ghnanti hikkāṃ sukhoṣṇā grāsāyavāgvaḥ + payasaḥ sukhoṣṇāḥ || - yāvat tṛptiṃcobhayaṃ sevyamānaṃ ghoraṃ hikkāṃ hanti - mūtraṃ tvajānāṃ | + yāvat tṛptiṃcobhayaṃ sevyamānaṃ ghoraṃ hikkāṃ + hanti mūtraṃ tvajānāṃ | - pūtiḥ kīṭāṃ laśunaṃ hiṃgumatsyāṃ tvacañ ca samcūrṇṇa subhāvitantat - | + pūtiḥ kīṭāṃ laśunaṃ hiṃgumatsyāṃ tvacañ ca samcūrṇṇa + subhāvitantat | - kṣaudraṃ sitāṃ nāṃgapuṣpañca tulyaṃ pibedrasenekṣumadhūkajena | + kṣaudraṃ sitāṃ nāṃgapuṣpañca tulyaṃ pibedrasenekṣumadhūkajena + | - pibet palaṃ vā lavaṇaottamasya dvābhyāṃ palābhyāṃ haviṣaḥ samagraṃ - | + pibet palaṃ vā lavaṇaottamasya dvābhyāṃ palābhyāṃ haviṣaḥ + samagraṃ | - kapotapārāvataśalyakodbhavāṃ kravyādagodhāvṛṣadaṃśajāmrasāṃ || + kapotapārāvataśalyakodbhavāṃ + kravyādagodhāvṛṣadaṃśajāmrasāṃ || - pibed phalāmvlā na hi mānsasaindhavāṃ snigdhāṃsthāraṇyamṛgadvijodbhavāṃ - | + pibed phalāmvlā na hi mānsasaindhavāṃ + snigdhāṃsthāraṇyamṛgadvijodbhavāṃ | - harītakīñcoṣṇajalānupānaṃ pibetghṛtaṃ kṣārarajovakīrṇṇaṃ | + harītakīñcoṣṇajalānupānaṃ pibetghṛtaṃ + kṣārarajovakīrṇṇaṃ | - rasaṃ kapitthāt madhupippalīñ ca pāṇipramāṇaṃ prapibet - sukhāya | + rasaṃ kapitthāt madhupippalīñ ca pāṇipramāṇaṃ prapibet sukhāya | - kṛṣṇāṃ sitām āmalakañ ca lihyāt sa śṛṅgaveraṃ madhunāthavāpi | + kṛṣṇāṃ sitām āmalakañ ca lihyāt sa śṛṅgaveraṃ + madhunāthavāpi | - lājāñjanekam alam adhyañ ca tulyaṃ hikkā - hanyāt puṣparasena līḍhaṃ || + lājāñjanekam alam adhyañ ca tulyaṃ hikkā hanyāt puṣparasena līḍhaṃ || phalaṃ puṣpañca pāṭalyāḥ gairikaṃ kaṭurohiṇīṃ | @@ -8963,7 +9214,8 @@ śvāsayatyūrdhvago bhūtvā taṃ śvāsaṃ paricakṣate | - kṣudrakastamakaschinno mahānūrdhvaś ca pañcadhā | + kṣudrakastamakaschinno mahānūrdhvaś ca pañcadhā + | bhidyate sa mahāvyādhiḥ śvasaḥ kopa viśeṣataḥ | @@ -8971,13 +9223,15 @@ ānāho vaktravairasyaṃ śaṃkhanistodam eva ca | - kiñcidārabhataḥ karma yasya śvāsaḥ pravarttate | + kiñcidārabhataḥ karma yasya śvāsaḥ pravarttate + | niṣaṇṇasyaitiśāntiñ ca sakṣudra iti saṃjñitaḥ | tṛṭsvedavamathuprāyaḥ kaṇṭhe ghuraghurānvitaḥ | - ghoṣeṇa mahatā tāmyaṃ sakāsaṃ sakaphan naraḥ | + ghoṣeṇa mahatā tāmyaṃ sakāsaṃ sakaphan naraḥ + | ānāho vaktravairasyaṃ śaṃkhanistoda eva ca | @@ -9001,7 +9255,8 @@ traya śvāsā na sidhyanti tamako durbalasya ca | - snehabastikramaṃ kecid ūrdhvaś cādhaś ca śodhaṇaṃ | + snehabastikramaṃ kecid ūrdhvaś cādhaś ca + śodhaṇaṃ | mṛduḥ prāṇavatāṃ śreṣṭhaṃ śvāsinām ādiśanti ha | @@ -9011,12 +9266,12 @@ pippalyādi pratīvāpaṃ siddham vā prathame gaṇe | - sapañcalavaṇaṃ sarpiḥ śvāsakāsau - vyapohati || + sapañcalavaṇaṃ sarpiḥ śvāsakāsau vyapohati || hiṃsrāviṃḍaṃgapūtīkatriphalāvyoṣacitrakaiḥ | - dvikṣīraṃ sarpiṣaḥ prasthañcaturguṇajalānvitaṃ | + dvikṣīraṃ sarpiṣaḥ prasthañcaturguṇajalānvitaṃ + | kolamātraiḥ pacedebhiḥ śvāsakāsau vyapohati | @@ -9026,26 +9281,30 @@ tanmūlakusamāvāpaṃ śītaṃ kṣaudreṇa yojayet || - karkaṭāhvaṃ sitāṃ sustāṃ bhārgīṃ śūṇṭhīm madhūlikāṃ || + karkaṭāhvaṃ sitāṃ sustāṃ bhārgīṃ + śūṇṭhīm madhūlikāṃ || - rasāñjanaṃ samadhukaṃ samānyā vāpya - yogataḥ | + rasāñjanaṃ samadhukaṃ samānyā + vāpya yogataḥ | ghṛtaprasthaṃ paceddhīmāṃ śītatoye caturguṇe || - suvahāṃ kālikāṃ bhārgīśukākhyāṃ naiculaṃ phalaṃ | + suvahāṃ kālikāṃ bhārgīśukākhyāṃ naiculaṃ + phalaṃ | kākādanīṃ śṛṃgaveraṃ varṣābhūbṛhatīdvayaṃ | kolamātrair ghṛtaprasthaṃ pacedetair jaladvikaṃ || - sauvarcalayavakṣārakaṭukāvyoṣasaindhavaiḥ | + sauvarcalayavakṣārakaṭukāvyoṣasaindhavaiḥ + | vacābhayāviḍaṅgaiś ca paced vā vidhivadghṛtaṃ || gopavalyudake siddhaṃ syādanya dviguṇe ghṛtaṃ - pañcaitāni havīṃṣy āhur bhiṣajaḥ śvāsakāsayoḥ || + pañcaitāni havīṃṣy āhur bhiṣajaḥ śvāsakāsayoḥ + || @@ -9059,12 +9318,12 @@ eṇādīnāṃ śirobhir vā sakulatthāḥ sasaindhavāḥ | - hanyuḥ śvāsañ ca kāsaś ca saṃskṛtāni payāṃsi ca || + hanyuḥ śvāsañ ca kāsaś ca saṃskṛtāni payāṃsi + ca || timirasya ca bījāni karkaṭākhyā ca cūrṇṇitāḥ | - durālabhāthapippalyaḥ kaṭukhya - harītakī | + durālabhāthapippalyaḥ kaṭukhya harītakī | śvāviḍmayūraromāṇi kolapippalitaṇḍulāḥ | @@ -9076,7 +9335,8 @@ sarpirmadhubhyāṃ saṃlehā śvāsakāsārditairniraiḥ | - saptacchadasya puṣpāṇi pippalyaś cāpi mastunā | + saptacchadasya puṣpāṇi pippalyaś cāpi mastunā + | pibet sampiṣya madhunā dhānām vāpy atha bhakṣayet | @@ -9090,7 +9350,8 @@ drākṣāṃ harītakī kṛṣṇaāṃ karkaṭākhyān durālabhāṃ - sarpirmadhubhyāṃ vilihaṃ cchvāsāṃ hanti sudustarāṃ | + sarpirmadhubhyāṃ vilihaṃ cchvāsāṃ hanti sudustarāṃ + | kolimajjā tālumūlaṃ piṣṭvā carmamaśintathā | @@ -9110,7 +9371,8 @@ taṭakolasya bījāni paced utkārikāṃ śubhāṃ | - sevyamānā nihanty eṣā śvāsānāśu sudurjayām iti || + sevyamānā nihanty eṣā śvāsānāśu sudurjayām iti + || @@ -9147,7 +9409,8 @@ - yair eva kāraṇair hikkā śvāsaś caivopajāyate | + yair eva kāraṇair hikkā śvāsaś caivopajāyate + | tair eva kāraṇair nṛṇāṃ kāsaḥ samupajāyate | @@ -9156,37 +9419,43 @@ nireti vaktrāt sahasā saghoṣaḥ kāsaḥ sa vidvadbhir udāhṛtas tu | - sa vātapittaprabhavaḥ kaphāc ca kṣatāttathānyaḥ - kṣayajoparaś ca | + sa vātapittaprabhavaḥ kaphāc ca + kṣatāttathānyaḥ kṣayajoparaś ca | - pañcaprakāraḥ paṭhito bhiṣagbhir viśeṣato lakṣaṇataḥ purā || + pañcaprakāraḥ paṭhito bhiṣagbhir viśeṣato lakṣaṇataḥ purā || - hṛcśaṃkhamūrddhodarapārśvaśūlī kṣāmānanaḥ kṣīṇavalaḥ kṣataujā | + hṛcśaṃkhamūrddhodarapārśvaśūlī kṣāmānanaḥ kṣīṇavalaḥ + kṣataujā | - prasaktamantaḥ kaphaam īraṇena bhinnasvaraḥ kāsati - śuṣkam eva | + prasaktamantaḥ kaphaam īraṇena bhinnasvaraḥ + kāsati śuṣkam eva | - urovidāhajvaravaktraśoṣair abhyarditastiktamukhastṛṣārtaḥ | + urovidāhajvaravaktraśoṣair abhyarditastiktamukhastṛṣārtaḥ + | pittena pītāni vamet kaṭūni kāseta pāṇḍuḥ paridahya mānaḥ | - pralipyamānena mukhena sīdan śirorujārtaḥ kaphapūrṇṇadehaḥ | + pralipyamānena mukhena sīdan śirorujārtaḥ + kaphapūrṇṇadehaḥ | abhaktaruggauravapāṇḍuyuktaḥ kāsedbhṛśaṃ sāndrakaphaḥ kaphena | - vakṣotimātraṃ vihataṃ tu yasya vyāyāmabhārādhyayanābhighātaiḥ + vakṣotimātraṃ vihataṃ tu yasya + vyāyāmabhārādhyayanābhighātaiḥ - viśliṣṭavakṣāḥ sa naraḥ saraktaṃ ṣṭhīvatyabhīkṣṇaṃ kṣatajaṃ tam āhuḥ | + viśliṣṭavakṣāḥ sa naraḥ saraktaṃ ṣṭhīvatyabhīkṣṇaṃ kṣatajaṃ tam + āhuḥ | - sa gātraśū|lajvaradāhamohaṃ - prāṇakṣayaṃ copalabheta kāsāt | + sa + gātraśū|lajvaradāhamohaṃ prāṇakṣayaṃ + copalabheta kāsāt | śuṣyan viniṣṭhīvati durbbalas tu prakṣīṇamāṃso rudhiraṃ sapūyaṃ || - taṃ sarvaliṅgaṃ bhṛśaduścikitsyaṃ cikitsitajñe - kṣayakāsam āhuḥ || + taṃ sarvaliṅgaṃ bhṛśaduścikitsyaṃ + cikitsitajñe kṣayakāsam āhuḥ || @@ -9198,27 +9467,31 @@ sarpir madhubhyāṃ viliheddhi kāsī sasaindhavaṃ coṣṇajalena kṛṣṇāṃ | - pibed guḍaṃ pippaliśṛṃgaveraṃ drākṣāñ ca sarppirmadhunā lihec ca | + pibed guḍaṃ pippaliśṛṃgaveraṃ drākṣāñ ca sarppirmadhunā + lihec ca | - drākṣāṃ sitāṃ māgadhikāñ ca tulyāṃ saśṛṃgaveraṃ madhukaṃ tugāñ ca || + drākṣāṃ sitāṃ māgadhikāñ ca tulyāṃ saśṛṃgaveraṃ madhukaṃ tugāñ ca + || - sarpimadhubhyāṃ vilihet samāṃśāṃ kṣaudreṇa tulyaṃ maricaṃ sitāñ ca - | + sarpimadhubhyāṃ vilihet samāṃśāṃ kṣaudreṇa tulyaṃ maricaṃ + sitāñ ca | - saṃcūrṇṇya maṇḍena pibec ca da dhnoḥ hareṇa vaḥ pippalikāñ ca tulyāṃ || + saṃcūrṇṇya maṇḍena pibec ca da dhnoḥ hareṇa vaḥ pippalikāñ ca + tulyāṃ || dadhnā lihet kāsakaragnim agraḥ ubhe haridre suradāruśuṇṭhī | gāyatrisārañ ca pibet samāṃśaṃ - vastasya mūtreṇa sukhāmvunā vā dantīdravantī ca satilvakānāṃ + vastasya mūtreṇa sukhāmvunā vā dantīdravantī ca + satilvakānāṃ bhṛṣṭāni sarpīḥ ṣvatha bādarāṇi || khādet palāṃśāni sasaindhavāni - hiṅgoḥ pibet kolasamaṃ hitāśī |sauvīrakeṇāmlarasena vāpi | + hiṅgoḥ pibet kolasamaṃ hitāśī |sauvīrakeṇāmlarasena vāpi + | - kṣaudreṇa lihyātmaricāni cā | bhārgīvacāhiṃgukṛtā ca - vartiḥ + kṣaudreṇa lihyātmaricāni cā | bhārgīvacāhiṃgukṛtā ca vartiḥ dhūme praśastā ghṛtasaṃprayuktā | @@ -9231,98 +9504,102 @@ utkārikāṃ sarpiṣi nāgarāḍhyāṃ | - yat plīhni sarpirvihitaṃ ṣaḍaṅgaṃ tadvātakāsaṃ jayati - prasahyaṃ | + yat plīhni sarpirvihitaṃ ṣaḍaṅgaṃ + tadvātakāsaṃ jayati prasahyaṃ | vidārigandhādigaṇaśritaṃ vā rasena vā yatkhalukaṇṭhakāryāḥ | - virecanaṃ snaihikam atra coktam āthāpanaṃ cāpi vadanti - pathyaṃ | + virecanaṃ snaihikam atra coktam āthāpanaṃ + cāpi vadanti pathyaṃ | - dhūmam pibet snaihikamapramattaḥ pibet sukhoṣṇaṃ ghṛtam eva cātra || + dhūmam pibet snaihikamapramattaḥ pibet sukhoṣṇaṃ ghṛtam eva cātra + || - hitā yavāgvaś ca raseṣu siddhāḥ payāṃsi lehyāḥ saghṛtās tathaiva - || + hitā yavāgvaś ca raseṣu siddhāḥ payāṃsi lehyāḥ saghṛtās + tathaiva || prachardanaṃ kāyaśirovirekās tathaiva dhūmāḥ kavaḍagrahāś ca | - uṣṇāmla lehyāḥ kaṭukāś ca hanyuḥ kapham viśeṣeṇa - viśoṣaṇañ ca | + uṣṇāmla lehyāḥ kaṭukāś ca hanyuḥ kapham + viśeṣeṇa viśoṣaṇañ ca | - kaṭutrikañ cāpi vadanti mukhyaṃ ghṛtaṃ krighnasvarase vipakvaṃ | + kaṭutrikañ cāpi vadanti mukhyaṃ ghṛtaṃ krighnasvarase + vipakvaṃ | - nirguṇḍipatrasvarasena siddhaṃ sarpiḥ kaphottham vinihanti kāsaṃ | + nirguṇḍipatrasvarasena siddhaṃ sarpiḥ kaphottham + vinihanti kāsaṃ | - vidārigandhotpalasārivādī niḥkvāthya vargam madhurañ ca - kṛtsnaṃ | + vidārigandhotpalasārivādī niḥkvāthya vargam + madhurañ ca kṛtsnaṃ | - ghṛtam pibed ikṣurasāmbudugdhaiḥ kākolivargañ ca saśarkañ tat | + ghṛtam pibed ikṣurasāmbudugdhaiḥ kākolivargañ ca + saśarkañ tat | prātaḥ pibet pittakṛte tu kāse kṣato hito yaḥ kṣatajaś ca kāsaḥ | - kharjūramustāmadhukaṃ piyālaṃ madhūlikā - pippalibhārgicūrṇaṃ || + kharjūramustāmadhukaṃ piyālaṃ + madhūlikā pippalibhārgicūrṇaṃ || sarpiḥ sitā mākṣisaṃprayuktaṃ trīṃ hanti kāsānupayujyamānaṃ | - mañjiṣṭhamūrvājanavahnipāthāṃ kṛṣṇāṃ haridrāñ ca tathā vicūrṇya - || + mañjiṣṭhamūrvājanavahnipāthāṃ kṛṣṇāṃ haridrāñ ca tathā + vicūrṇya || - kṣaudreṇa kāse kṣatajo kṣayotthe pibed ghṛtaṃ - cekṣurase vipakvaṃ | + kṣaudreṇa kāse kṣatajo kṣayotthe pibed + ghṛtaṃ cekṣurase vipakvaṃ | - guḍodakaṃ vā kvathitaṃ pibeta kṣaudreṇa śītaṃ maricopadaṃśaṃ - || + guḍodakaṃ vā kvathitaṃ pibeta kṣaudreṇa śītaṃ + maricopadaṃśaṃ || - cūrṇaṃ pibed āmalakasya cāpi kṣīre vipakvaṃ saghṛtaṃ - hitāya || + cūrṇaṃ pibed āmalakasya cāpi kṣīre vipakvaṃ + saghṛtaṃ hitāya || cūrṇāni godhūma yathodbhavāni kākolivargañ ca kṛtaḥ | - ṣu peyastṛṣu kāsavadbhiḥ kṣaudreṇa dugdhena - ghṛtena vāpi | + ṣu peyastṛṣu kāsavadbhiḥ kṣaudreṇa + dugdhena ghṛtena vāpi | - kulīraśuktīś caṭakaiṇa lāvānniḥ kvāthya vargam madhurais - tathānyaiḥ | + kulīraśuktīś caṭakaiṇa lāvānniḥ kvāthya vargam + madhurais tathānyaiḥ | pibed ghṛtaṃ tan tu niṣevyamānaṃ hanyāt kṣayotthaṃ kṣatajañ ca kāsaṃ || śatāvarīnāgavalāvipakvaṃ ghṛtaṃ vidadhyāc ca hitāya tasya || - jantughnadārutriphaloṣaṇatrayaṃ sapadmakaṃ saṃbhṛtam - ekatastataḥ | + jantughnadārutriphaloṣaṇatrayaṃ sapadmakaṃ + saṃbhṛtam ekatastataḥ | - sitāsamāṃśair avalihyamāno ḥ sakāsānudati - prasahyaṃ || + sitāsamāṃśair avalihyamāno ḥ sakāsānudati prasahyaṃ || - śaṭīpalāgranthikapuṣkarāgni cavyātmaguptākharaśaṃkhapuṣpī | + śaṭīpalāgranthikapuṣkarāgni + cavyātmaguptākharaśaṃkhapuṣpī | - dvipañcamūlī ca paladvibhāge bhāgena sambhṛtya - vipācayīta | + dvipañcamūlī ca paladvibhāge bhāgena + sambhṛtya vipācayīta | - yavāḍhakañ cāpy abhayā śatañ ca vāryāḍhakaiḥ pañcabhir aṃ - hri śeṣaṃ | + yavāḍhakañ cāpy abhayā śatañ ca vāryāḍhakaiḥ pañcabhir + aṃ hri śeṣaṃ | kvātham pacec chauṇṭhikatailabhāge sarpīṃ ṣidatvā kuḍavonmitāni | guḍasya bhāgārddhaśataṃ vipakvaṃ śītaṃ | - palānya madhunas tatra datvā tvagelaśuṇṭhī - maricañ ca yuñjyāt | + palānya madhunas tatra datvā + tvagelaśuṇṭhī maricañ ca yuñjyāt | - dve dve cādyād avalihyāc ca lehāṃ pathye pathyāśī sarvakāsān - jñghāṃsuḥ || + dve dve cādyād avalihyāc ca lehāṃ pathye pathyāśī + sarvakāsān jñghāṃsuḥ || - śvāsaṃ hikkāṃ svarabhedaṃ kṣayañ ca kārṣyaṃ chardiṃ vātarktaṃ - jvarañ ca || + śvāsaṃ hikkāṃ svarabhedaṃ kṣayañ ca kārṣyaṃ chardiṃ + vātarktaṃ jvarañ ca || - hṛtpāṇḍurogaṃ śvayathuṃkāmalāṃ mūrcchāṃ doṣmūtrakṛcchrārta va ca - | + hṛtpāṇḍurogaṃ śvayathuṃkāmalāṃ mūrcchāṃ + doṣmūtrakṛcchrārta va ca | - hanyād agastyena niṣevito yaṃ lehārujāṃ vai nudati - prasahyam iti || + hanyād agastyena niṣevito yaṃ lehārujāṃ vai + nudati prasahyam iti || @@ -9354,35 +9631,40 @@ - atyuc caśabdakaraṇyadhyayanābhighātasandūṣaṇaiḥ - prakupitāḥ paṭhanādayas tu | + atyuc + caśabdakaraṇyadhyayanābhighātasandūṣaṇaiḥ prakupitāḥ + paṭhanādayas tu | - te śabdavāhīṣu sirāsugatāḥ pratiṣṭhaṃ hanyuḥ svaraṃ bhavati cāpi hi ṣaḍvidhaḥ saḥ | + te śabdavāhīṣu sirāsugatāḥ pratiṣṭhaṃ hanyuḥ svaraṃ bhavati cāpi hi ṣaḍvidhaḥ + saḥ | - vātena kṛṣṇanayanānanamūtravarcā bhinnasvaraṃ vadati gardabhavat - kharañ ca | + vātena kṛṣṇanayanānanamūtravarcā bhinnasvaraṃ vadati + gardabhavat kharañ ca | pittena pītanayanānanamūtravarcā brūyāt galaina sa ca dāhasamanvitena | - brūyāt kaphena satataṃ kapharuddhakaṇṭhau mandaṃ śanairvadati cāpi divā viśeṣāt | + brūyāt kaphena satataṃ kapharuddhakaṇṭhau mandaṃ śanairvadati cāpi divā viśeṣāt + | - sarvātmake bhavati sarvavikārasaṃpat | tañ cāpy asādhyam ṛṣyaḥ - svarabhedam āhuḥ | + sarvātmake bhavati sarvavikārasaṃpat | tañ cāpy asādhyam + ṛṣyaḥ svarabhedam āhuḥ | - dhūmāyati kṣatakṛte kṣayamāpnuyāc ca | vāgeṣa cāpi hatavāk - parivarjanīyaḥ | + dhūmāyati kṣatakṛte kṣayamāpnuyāc ca | vāgeṣa cāpi + hatavāk parivarjanīyaḥ | - antargatasvaram alakṣyam avākpravīṇaṃ medocchrayād vadati digdhagalastṛṣāluḥ | + antargatasvaram alakṣyam avākpravīṇaṃ medocchrayād vadati + digdhagalastṛṣāluḥ | snigdhāṃ svarāturanarān avabaddhadoṣāṃ nyāyena cchardanavirecanabastibhiś tu | - nasyāvapīḍamukhaśodhanadhūmalehaiḥ saṃpādayeta vividhaiḥ kavaḑagrahaiś ca | + nasyāvapīḍamukhaśodhanadhūmalehaiḥ saṃpādayeta vividhaiḥ + kavaḑagrahaiś ca | - yaḥ śvāsakāsavidhirādita eva coktaṃ śtam - cāpy aśeṣam avatārayituṃ yateta || + yaḥ śvāsakāsavidhirādita eva coktaṃ + śtam cāpy aśeṣam avatārayituṃ yateta || svaropaghāte nilaje bhaktopari ghṛtaṃ pibet | @@ -9401,12 +9683,13 @@ aśnuyāc ca sasarpiṣkaṃ yaṣṭīmadhukapāyasaṃ | - lihet madhurakāṇyaṃ vā cūrṇṇaṃ madhusamāyutaṃ | + lihet madhurakāṇyaṃ vā cūrṇṇaṃ + madhusamāyutaṃ | śatāvarīcūrṇayogaṃ balācūrṇṇam athāpi vā | - pibet kaṭūni mūtreṇa kaphaje - svarasaṃ kṣaye | + pibet kaṭūni + mūtreṇa kaphaje svarasaṃ kṣaye | lihedvā madhutailābhyāṃ bhuktvā khādet kaṭūni vā || @@ -9416,13 +9699,13 @@ raktaje kṣayaje vāpi pratyākhyāyācaret kriyā | - sarvaje kṣataje tadvat - bhiṣag vidyād vicakṣaṇaḥ || + sarvaje kṣataje + tadvat bhiṣag vidyād vicakṣaṇaḥ || śarkarāmadhumiśrāṇi śritāni madhuraiḥ saha | - pibet payāṃsi yasyo ccairvadato - bhihatasvara iti || + pibet payāṃsi yasyo + ccairvadato bhihatasvara iti ||

kāyaci kitsā || @@ -9443,7 +9726,7 @@ - bhojīmadhūrāmvlanityodravapriyaḥ + bhojīmadhūrāmvlanityodravapriyaḥ piṣtaguḍopayoktā| vyāyāmajātāni @@ -9474,10 +9757,10 @@ - śūlāṭopaśakṛdbhedapaktinā śakarāś ca te | + śūlāṭopaśakṛdbhedapaktinā śakarāś + ca te | - da - pralūtāś cipiṭās tathā | + da pralūtāś cipiṭās tathā | pipīlikā kāraruhā vijñeyāḥ kaphasaṃbhavāḥ | @@ -9535,14 +9818,15 @@ palāśabījasya rasaṃ pibedvā kśaudra saṃyutaṃ| - pṛthagvā surasādīnāṃ patturasyāthavārasaṃ | + pṛthagvā surasādīnāṃ + patturasyāthavārasaṃ | lihedaś ca śakṛccūrṇṇaṃ vaiḍaṃgaṃ vā samikṣikam | patrair mūṣikaparṇyā vā saṃpiṣṭaiḥ piṣṭamiśritaiḥ | - khādet pūpalikāṃ pakvā dhānyāmvlañ ca - pibed anu | + khādet pūpalikāṃ pakvā + dhānyāmvlañ ca pibed anu | surasādyair gaṇaiḥ pakvaṃ tailan tat pānam iṣyate | @@ -9552,8 +9836,7 @@ śvāvidhaḥ sakṛtaś cūrṇṇaṃ saptakṛtvaḥ subhāvitaḥ | - viḍaṃgānāṃ kaṣāyeṇa traiphalena rasena - ca | + viḍaṃgānāṃ kaṣāyeṇa traiphalena rasena ca | kṣaudreṇa līḍhvānupibed rasamām alakaṃ śubhaṃ | @@ -9569,11 +9852,10 @@ śirohṛt karṇṇanāsākṣisaṃśritāṃś ca pṛthak pṛthak | - viśeṣatoñjanaivarjamānādi - vāsayānālaḍate krimīrnasyaira va - pīḍaiś ca sādhayet | + viśeṣatoñjanaivarjamānādi vāsayānālaḍate krimīrnasyaira va pīḍaiś ca sādhayet | - sakṛdrasaṃ śāraṅgasya śoṣyantumau vibhāvayet | + sakṛdrasaṃ śāraṅgasya śoṣyantumau + vibhāvayet | niḥkvāthena viḍaṃgānāṃ cūrṇṇaṃ pradhamanan tu tat | @@ -9583,7 +9865,8 @@ indraluptevidhiś cāpi vidheyo romarājiṣu | - dantājānāṃ samuddiṣṭaṃ vidhānaṃ mukharaugike | + dantājānāṃ samuddiṣṭaṃ vidhānaṃ + mukharaugike | raktajānāṃ pratīkāraṃ kuryāt kuṣṭhacikitsitāt | @@ -9593,12 +9876,14 @@ kulatharasasaṃyuktaṃ kṣārapānañ ca pūjitaṃ | - kṣīrāṇi māṃsāni ghṛtāni caiva dadhīni śākāni ca parṇavanti | + kṣīrāṇi māṃsāni ghṛtāni caiva dadhīni śākāni ca + parṇavanti | māṣāna tomvlāṃ madhūrāṃ rasāṃś ca krmīṃ jighāṃsuḥ parivarjayīta |

kāyaci - kitsā || ||

+ kitsā || + ||

@@ -9625,7 +9910,7 @@ Special Notes: --> athāta udāvarttapratiṣedhaṃ - vyāvyākhyāsyāmaḥ || + vyāvyākhyāsyāmaḥ ||
@@ -9633,8 +9918,8 @@ Special Notes: na vegān dhārayet prājño vātādīnāñ jijīviṣuḥ | - vātaāviḍmūtrajṛmbhāṇām asruṇaḥ kṣavathor - api | + vātaāviḍmūtrajṛmbhāṇām asruṇaḥ + kṣavathor api | udgārasya tathā rcchadyā retasaś cāpi dhāraṇāt || @@ -9647,17 +9932,18 @@ Special Notes: trayodaśavidhasyāsya bhinnasyetais tu kāraṇaiḥ | - ādhmānaśūlo hṛdayo parodhaṃ śirorujaṃ śvāsam atīva - hikkāṃ | + ādhmānaśūlo hṛdayo parodhaṃ śirorujaṃ śvāsam + atīva hikkāṃ | kāsapratiśyāyagalagrahatvād valāsapittaprasarañ ca ghoraṃ | - kuryād apāno bhihataḥ svamārge hanyāt purīśaṃ mukhataḥ - kṣiped vā | + kuryād apāno bhihataḥ svamārge hanyāt purīśaṃ + mukhataḥ kṣiped vā | āṭopaśūlau parivarttanañ ca saṃgaḥ purīśasya tathordhvavātaḥ | - purīśamāsyād api vā nireti purīśavege bhihite narasya | + purīśamāsyād api vā nireti purīśavege bhihite + narasya | mūtrasya vege bhih i @@ -9680,25 +9966,33 @@ Special Notes: śirogurutvaṃ nayanāmayāś ca bhavanti tīvrāḥ saha pīnasena - bhavanti gāḍhaṃ kṣavathor vighātāc chirokṣināsāśravaṇeṣu rogāḥ | + bhavanti gāḍhaṃ kṣavathor vighātāc chirokṣināsāśravaṇeṣu + rogāḥ | - kaṇṭhasya pūrṇṇatvam atīva todaḥ kukṣau tu vāyor ubhayoḥ pravṛttiḥ | + kaṇṭhasya pūrṇṇatvam atīva todaḥ kukṣau tu vāyor ubhayoḥ pravṛttiḥ + | - udgāravege bhihate bhavanti jantor vikārāḥ pavanaprasūtāḥ | + udgāravege bhihate bhavanti jantor vikārāḥ + pavanaprasūtāḥ | - chardyābhighātena bhavec ca kuṣṭhaṃ yenaiva doṣeṇa vidagdham annaṃ | + chardyābhighātena bhavec ca kuṣṭhaṃ yenaiva doṣeṇa vidagdham annaṃ + | - mūtrāyaṇe pāyuni muṣkayoś ca śotho rujā mūtravinigrahaś ca | + mūtrāyaṇe pāyuni muṣkayoś ca śotho rujā mūtravinigrahaś + ca | śukrāśmarī tatsravaṇaṃ bhaved vā te te vikārābhihate tu śukre | - tandrāṅgamardāvaruci śramaś ca kṣudhor vikārā kṛśatā ca dṛṣṭā | + tandrāṅgamardāvaruci śramaś ca kṣudhor vikārā kṛśatā ca + dṛṣṭā | kaṇṭhāsyaśoṣaḥ śravaṇāvarodhas tṛṣṇābhighātād dhṛdayavyathā ca | - śrāntasya niśvāsavinigraheṇa hṛdrogamohāv atha vāpi gulmaḥ | + śrāntasya niśvāsavinigraheṇa hṛdrogamohāv atha vāpi + gulmaḥ | - jṛmbho ṅgamardo ṅgaśirotha jāḍyaṃ nidrābhighātād athavāpi tandrī || + jṛmbho ṅgamardo ṅgaśirotha jāḍyaṃ + nidrābhighātād athavāpi tandrī || tṛṣṇārdditaṃ parikliṣṭaṃ kṣīṇaṃ śūlair abhidrutaṃ | @@ -9708,13 +10002,11 @@ Special Notes: vāyoḥ kriyā vidhātavyā svamārgapratipattaye | - sāmānyataḥ pṛthaktvena - kriyāṃ bhūyo nibodha me | + sāmānyataḥ pṛthaktvena kriyāṃ bhūyo nibodha me | āsthāpanaṃ mārutaje snigdhasvinnam viśeṣataḥ - purīśaje tu karttavyo vidhir ānāhikas tu - yaḥ | + purīśaje tu karttavyo vidhir ānāhikas tu yaḥ | sauvarcalāḍhyāṃ madirāṃ mūtre tv abhihate pibet | @@ -9726,7 +10018,8 @@ Special Notes: māṃsopadanśaṃ madyan tu mukhyaṃ seveta yogavit | - bhadradāru ghaṇaṃ mūrvāṃ haridrāṃ madhukan tathā | + bhadradāru ghaṇaṃ mūrvāṃ haridrāṃ madhukan + tathā | kolapramāṇāni piben māṣakvāthena yogavit | @@ -9742,12 +10035,12 @@ Special Notes: bhūyo vakṣyāmi yogāṃś ca mūtrāghātopaśāntaye | - snehasvedair udāvarttaṃ jṛmbhajaṃ samupācaret | + snehasvedair udāvarttaṃ jṛmbhajaṃ samupācaret + | aśrumokṣāsruje kāryaḥ snigdhasvinnasya dehinaḥ | - tīkṣṇāṃjanāvapīḍābhyāṃ - tīkṣṇagandhopajighraṇaiḥ | + tīkṣṇāṃjanāvapīḍābhyāṃ tīkṣṇagandhopajighraṇaiḥ | varttiprayogair atha vā kṣavasaktiṃ pravarttayet | @@ -9773,7 +10066,8 @@ Special Notes: yac ca yatra bhavet prāptaṃ tac ca tasmiṃ prayojayet | - vāyuḥ koṣṭhānugo rūkṣaiḥ kaṣāyakaṭutiktakaiḥ | + vāyuḥ koṣṭhānugo rūkṣaiḥ kaṣāyakaṭutiktakaiḥ + | bhojanaiḥ kupitaḥ sadya udāvarttaṃ karoti ha | @@ -9793,11 +10087,13 @@ Special Notes: tat tailalavaṇābhyaktaṃ snigdhaṃ svinnaṃ nirūhayet | - doṣato bhinnavarcāṃsi bhuktaṃ cāpy anuvāsayet | + doṣato bhinnavarcāṃsi bhuktaṃ cāpy anuvāsayet + | bhavec chāntim vrajaty evam udāvarttas tu dāruṇaḥ | - athainaṃ bahuśaḥ svinnaṃ yuñjyāt snehavirecanaiḥ | + athainaṃ bahuśaḥ svinnaṃ yuñjyāt + snehavirecanaiḥ | pāyayed vā tṛvṛtpīluyavāgvām amblapānakaiḥ || @@ -9806,7 +10102,8 @@ Special Notes: yogāv etāv udāvarttaṃ śūlaṃ cātibalaṃ jeyet | devadārvyagnikau - kuṣṭhaṃ śuṇṭhīṃ pathyāṃ palaṃkaśāṃ | + kuṣṭhaṃ śuṇṭhīṃ pathyāṃ + palaṃkaśāṃ | pauṣkarasya ca mūlāni toyasyārdhāḍhake pacet | @@ -9821,8 +10118,8 @@ Special Notes: vacām ativiṣam pāṭhāṃ yavakṣāraṃ harītakīṃ | - kṛṣṇān nirdahanīñ caiva pibed uṣṇena vāriṇā - | + kṛṣṇān nirdahanīñ caiva pibed + uṣṇena vāriṇā | ikṣvākumūlaṃ madanaṃ viśalyātiviṣe vacāṃ | @@ -9840,7 +10137,8 @@ Special Notes: cūrṇṇaṃ nnikumbhakampilyaśyāmektvākvagnikodbhavaṃ | - kṛtavedhanasya kṛṣṇāyā lavaṇānāñ ca sādhayet | + kṛtavedhanasya kṛṣṇāyā lavaṇānāñ ca sādhayet + | gavāṃ mūtreṇa tā vartyaḥ kārayeta gudaṃgamāḥ | @@ -9857,8 +10155,8 @@ Special Notes: - athāto viṣūcikāpratiṣedhaṃ vyāvyākhyāsyāmaḥ - || + athāto viṣūcikāpratiṣedhaṃ + vyāvyākhyāsyāmaḥ || @@ -9872,36 +10170,41 @@ Special Notes: na tām parimitāhārā labhante viditāgamāḥ | - mūḍhās tām ajitātmāno labhante|| || śanalolupāḥ || + mūḍhās tām ajitātmāno labhante|| || + śanalolupāḥ || mūrcchātisārau vamathuḥ pipāsā śūlabhramodveṣṭanajṛmbhadāhāḥ | - vaivarṇṇyakampau hṛdaye rujaś ca bhavanti tasyāṃ śirasaś ca bhedaḥ | + vaivarṇṇyakampau hṛdaye rujaś ca bhavanti tasyāṃ śirasaś ca bhedaḥ + | kukṣir ānahyate tyarthaṃ tāmyate parikūjiati | niruddho mārutaś caiva kukṣāv upari dhāvati | - vātavarco nirodhaś ca kukṣau yasya bhṛśam bhavet | + vātavarco nirodhaś ca kukṣau yasya bhṛśam + bhavet | tasyālasakam ācaṣṭe tṛṣṇodgārau ca yasya tu | - tuṣṭan tu bhukta.m kaphamārutābhyāṃ pravarttate nordhvam adhaś ca - yasya | + tuṣṭan tu bhukta.m kaphamārutābhyāṃ pravarttate nordhvam + adhaś ca yasya | viḍambikāṃ tasya suduścitsām ācakṣate śāstravidaḥ purāṇāḥ | - yatrastham āmaṃ hi rujārttam eva deśaṃ viśeṣeṇa vikārajātaiḥ | + yatrastham āmaṃ hi rujārttam eva deśaṃ viśeṣeṇa + vikārajātaiḥ | doṣeṇa yenānugataṃ ca gāḍhaṃ taṃ lakṣaṇair āmasamudbhavaiś ca | - yaḥ syāvadantauṣṭhanakho lpasaṃjñaḥ cchardyardito bhyantarayātanetraḥ + yaḥ syāvadantauṣṭhanakho lpasaṃjñaḥ cchardyardito + bhyantarayātanetraḥ kṣāmasvaraḥ | sarvavimuktasandhir yāyān naro so 'punar āgamāya | - sādhyasya pārṣṇyor dahanaṃ praśastam agnipratāpo vamanañ ca - tīkṣṇaṃ | + sādhyasya pārṣṇyor dahanaṃ praśastam agnipratāpo vamanañ + ca tīkṣṇaṃ | pakve tato nne tu vilaṃghanaṃ syāt sampācanam vāpi virecanam vā | @@ -9909,90 +10212,100 @@ Special Notes: āsthāpanañ cāpi hitam vadanti sarvāsu yogān aparān nibodha || - pathyā vacā hiṃgu viḍaṃ vicūrṇṇyasukhāmbunāsātiviṣaṃ - niṣevet | + pathyā vacā hiṃgu viḍaṃ vicūrṇṇyasukhāmbunāsātiviṣaṃ niṣevet | - kṣārāgadam vā lavaṇaṃ viḍam vā guḍapragāḍhān atha sarṣapam vā | + kṣārāgadam vā lavaṇaṃ viḍam vā guḍapragāḍhān atha + sarṣapam vā | - amlena vā saindhavahiṃguyuktau sabījapūrṇṇau sukṛtau trivargau | + amlena vā saindhavahiṃguyuktau sabījapūrṇṇau sukṛtau trivargau + | - kaṭutrikam vā lavaṇair upetaṃ pibet snuhīkṣīravimiśritam vā | + kaṭutrikam vā lavaṇair upetaṃ pibet snuhīkṣīravimiśritam + vā | kṛṣṇājamodākṣasamāgnikāni tulyapibed vā magadhānikumbhau | - uṣṇābhir adbhir magadhodbhavānāṃ kalkam pibed vāpy atha nāgadantyā - | + uṣṇābhir adbhir magadhodbhavānāṃ kalkam pibed vāpy atha + nāgadantyā | - vyoṣaṃ karañjasya phalaṃ haridrāṃ mūlaṃ samaṃ vāpy atha mātuluṅgyāḥ | + vyoṣaṃ karañjasya phalaṃ haridrāṃ mūlaṃ samaṃ vāpy atha + mātuluṅgyāḥ | - cchāyāviśuṣkā guḍikā kṛtās tāḥ hanyur visūciṃ nayanāñjanena - | + cchāyāviśuṣkā guḍikā kṛtās tāḥ hanyur visūciṃ + nayanāñjanena | suvāmitaṃ sādhu virecitaṃ vā sulaṅghitam vā manujaṃ viditvā | - peyādibhir dīpanapācanīyaiḥ samyakkṣudhārttaṃ samupakrameta || + peyādibhir dīpanapācanīyaiḥ samyakkṣudhārttaṃ + samupakrameta || āmaṃ śakṛd vā nici bhūyo vibaddhaṃ viguṇānilena | - pravarttamānaṃ na yathāstam etad vikāram ānāham udāharanti | + pravarttamānaṃ na yathāstam etad vikāram ānāham + udāharanti | tasmiṃ bhavaty āmasamudbhave tu bhramapratiśyāyaśirovidāhāḥ | - āmāśaye śūlam atho gurutvaṃ hṛtstambham udgāravighātanañ ca | + āmāśaye śūlam atho gurutvaṃ hṛtstambham udgāravighātanañ + ca | - stambhaḥ kaṭīpṛṣṭhapurīśamūtre śūlo tha mūrcchā sa śakṛd vamec ca | + stambhaḥ kaṭīpṛṣṭhapurīśamūtre śūlo tha mūrcchā sa śakṛd vamec ca + | - śvāsaś ca pakvāśayaje bhavanti liṅgāni cātrālasakodbhavāni | + śvāsaś ca pakvāśayaje bhavanti liṅgāni + cātrālasakodbhavāni | āmodbhave vāntam upakrameta saṃsaktabhakta kramadīpanīyaiḥ | - athetaraṃ yo na śakṛd vameta taṃ sādhayet svinnam imaiḥ prayogaiḥ - | + athetaraṃ yo na śakṛd vameta taṃ sādhayet svinnam imaiḥ + prayogaiḥ | viṣūcikāyāṃ parikīrttitāni dravyāṇi vairecanikāni yāni | - saṃcūrṇṇya varttim vitared vidhijño mahiṣyajāvyuṣṭragavāṃś ca - mūtraiḥ | + saṃcūrṇṇya varttim vitared vidhijño + mahiṣyajāvyuṣṭragavāṃś ca mūtraiḥ | - svinnasya pāyau viniveśya tāś ca cūrṇṇāni caiṣāṃ pradhamet tu nāḍyā | + svinnasya pāyau viniveśya tāś ca cūrṇṇāni caiṣāṃ pradhamet tu + nāḍyā | - mūtreṇa vā sādhya yathāvidhāṇaṃ dravyāni yāny ūrdhvam adhaś ca - yānti | + mūtreṇa vā sādhya yathāvidhāṇaṃ dravyāni yāny ūrdhvam + adhaś ca yānti | kvāthena tenāśu nirūhayīta mātrārdhayuktena samākṣikeṇa | - tribhaṇḍipiṣṭaṃ lavaṇaprakuñcaṃ datvā viriktaṃ kramam ādiśec ca | + tribhaṇḍipiṣṭaṃ lavaṇaprakuñcaṃ datvā viriktaṃ kramam + ādiśec ca | - eteṣv eva ca tailena sādhitena sukhāmbunā | prāptaṃ yadi na ca syād vā - bhāgeṣv eṣv anuvāsanam iti || + eteṣv eva ca tailena sādhitena sukhāmbunā | prāptaṃ yadi na ca syād + vā bhāgeṣv eṣv anuvāsanam iti ||

kāyaci || 19 || 0 ||

- - + +
- + - + athāto rocakapratiṣedhaṃ vyākhyāsyāmaḥ || - doṣaiḥ pṛthak trividhasokasamucchrayāc ca bhaktāyaneṣu hṛdi - cāvatate pragāḍhaṃ | + doṣaiḥ pṛthak trividhasokasamucchrayāc ca bhaktāyaneṣu + hṛdi cāvatate pragāḍhaṃ | - nānne rucir bhavati taṃ bhiṣajo vikāraṃ bhaktopaghātam iha pañcavidhaṃ vadanti | - | + nānne rucir bhavati taṃ bhiṣajo vikāraṃ bhaktopaghātam iha pañcavidhaṃ + vadanti | | - hṛcchūlaśoṣavamathuḥ svarasaṃkṣayāc ca vātā - sadāhamadatṛḍ vamane ca pittaṃ | + hṛcchūlaśoṣavamathuḥ svarasaṃkṣayāc ca + vātā sadāhamadatṛḍ vamane ca pittaṃ | pittāt kaphena hṛdaye gurutāvilepaḥ śleṣmaprasekavamathuḥ śiraso rujañ ca | @@ -10000,80 +10313,83 @@ Special Notes: śokopaghātajam athānilalakṣaṇais tu | - vātātmake virasam āsyam arocake tu pittena tiktakaṭukaṃ madhuraṃ kaphena | + vātātmake virasam āsyam arocake tu pittena tiktakaṭukaṃ madhuraṃ + kaphena | - sarvair upetam upadhārayasannipāte | dainyaṃ bhṛśam bhavati - śokasamudbhave tu | + sarvair upetam upadhārayasannipāte | dainyaṃ bhṛśam + bhavati śokasamudbhave tu | - vāṃtovacādir anile vidhivat pibec ca snehoṣṇatoyamadirānyatamena cūrṇṇaṃ | + vāṃtovacādir anile vidhivat pibec ca snehoṣṇatoyamadirānyatamena + cūrṇṇaṃ | - kṛṣṇāviḍaṃgayavabhasmahareṇubhārgīrāsnailahiṃgulavaṇottamanāgarāṇāṃ | + + kṛṣṇāviḍaṃgayavabhasmahareṇubhārgīrāsnailahiṃgulavaṇottamanāgarāṇāṃ | - pitte guḍāmbumadhurair vamanaṃ praśastaṃ lehaś ca saindhavasitāmadhusarpiriṣṭaḥ | + pitte guḍāmbumadhurair vamanaṃ praśastaṃ lehaś ca + saindhavasitāmadhusarpiriṣṭaḥ | - nimbāmbuccharditavataḥ kaphaje - nupānaṃ rājadrumāmbu madhunā tu sadīpyakāḍhyaṃ | + nimbāmbuccharditavataḥ kaphaje nupānaṃ rājadrumāmbu madhunā tu sadīpyakāḍhyaṃ + | cūrṇṇaṃ yad uktam atha vā tilaje tad eva sarvaiś ca sarvakṛtam evam upakrameta | - drākṣāpaṭolaviḍavetrakarīranimbamūrvābhayākṣabadarāgalakendravṛkṣāḥ - | + + drākṣāpaṭolaviḍavetrakarīranimbamūrvābhayākṣabadarāgalakendravṛkṣāḥ | - bījaiḥ karañjanṛpavṛkṣabhavaiś ca piṣṭai lehaṃ pacet surabhimūtrayutaṃ - yathāvat | + bījaiḥ karañjanṛpavṛkṣabhavaiś ca piṣṭai lehaṃ pacet + surabhimūtrayutaṃ yathāvat | mustāvacākaṭukarohiṇinirdahanyas tulyātha vāpi rajanābhayasaṃprayuktā | - mūtre vike dviradamūtrayutāḥ paced vā pāṭhāsamām - ativiṣāṃ rajanāñ ca mukhyāṃ | + mūtre vike dviradamūtrayutāḥ paced vā + pāṭhāsamām ativiṣāṃ rajanāñ ca mukhyāṃ | - maṇḍūkim arkam amṛtāṃ raśalāṃgalākhyāṃ mūtre paceta mahiṣasya - vidhāṇavidvān | + maṇḍūkim arkam amṛtāṃ raśalāṃgalākhyāṃ mūtre paceta + mahiṣasya vidhāṇavidvān | - etān na santi caturo bhyasatas tu lehān gulmāruciś ca śikhisādahṛdāmayāś ca - | + etān na santi caturo bhyasatas tu lehān gulmāruciś ca śikhisādahṛdāmayāś ca | sātmyāsvadeśacaritāṃ vividhāṃś ca bhakṣyāṃ pānāni mūlaphalaṣāḍavarogayogāṃ | - seved rasāṃś ca vividhāṃ vividhaiḥ - prakārair bhuñjīta vāpi laghurūkṣamanaḥsukhāni | + seved rasāṃś ca vividhāṃ + vividhaiḥ prakārair bhuñjīta vāpi laghurūkṣamanaḥsukhāni | - āsthāpanaṃ vividham atra virecanañ ca kuryān mṛdūni - śirasaś ca virecanāni | + āsthāpanaṃ vividham atra virecanañ ca kuryān + mṛdūni śirasaś ca virecanāni | trīṇy ūṣaṇāni triphalāṃ rajanīdvayañ ca cūrṇṇīkṛtāni yavaśūkavimiśritāni | - kṣaudrāyutāni vitaren mukhadhāvanārthaṃm anyāni - tiktakaṭukāni ca bheṣajāni | + kṣaudrāyutāni vitaren mukhadhāvanārthaṃm + anyāni tiktakaṭukāni ca bheṣajāni | - mustādirājaphalavargadaśāṃgasiddhaḥ kvāthair jayen madhuyutair vividhaiś ca - lehaiḥ || + mustādirājaphalavargadaśāṃgasiddhaḥ kvāthair jayen madhuyutair + vividhaiś ca lehaiḥ || - mūtrāsavair guḍakṛtaiś ca tathāpy ariṣṭaiḥ kṣārāsavaiś ca - madhumādhavatulyagandhaiḥ | + mūtrāsavair guḍakṛtaiś ca tathāpy ariṣṭaiḥ kṣārāsavaiś + ca madhumādhavatulyagandhaiḥ | - syād eṣa eva kaphavātaharo vidhiś ca | śātiṃ gate hutabhuji praśamāya tasya - | + syād eṣa eva kaphavātaharo vidhiś ca | śātiṃ gate hutabhuji + praśamāya tasya | - icchāvināśabhayajeṣu ca bādhakeṣu | bhāvād bhavāya vitaret khalu - śalyatāpān | + icchāvināśabhayajeṣu ca bādhakeṣu | bhāvād bhavāya + vitaret khalu śalyatāpān | - artheṣu cātipatiteṣu punarbhavāya paurāṇikaśrutimukhair avamānayeta iti || kāyaci || 20 - || 0 || + artheṣu cātipatiteṣu punarbhavāya paurāṇikaśrutimukhair avamānayeta iti || + kāyaci || 20 || 0 || cchardi hikkā śvāsakāsaḥ svaraghātam athāparaṃ | pratiśyāyaḥ krimiś caiva sodāvarttā visūcikā | - arocakena ca tathā pūryate dvitīyo daśaḥ || - ❈ || + arocakena ca tathā pūryate dvitīyo + daśaḥ || ❈ || - +
@@ -10082,12 +10398,12 @@ Special Notes:
- + - + athāto mūtradoṣapratiṣedham - vyāvyākhyāsyāmaḥ || + vyāvyākhyāsyāmaḥ || @@ -10113,15 +10429,17 @@ Special Notes: mūtram āvadhyaviguṇo bhramaty ākuṇḍalīkṛtaḥ | - mūtram alpālpam atha vā sarujaṃ saṃpravarttate || + mūtram alpālpam atha vā sarujaṃ saṃpravarttate + || vātakuṇḍalikāṃ taṃ tu vyādhim vidyāt sudāruṇaṃ || - śakṛnmārgasya basteś ca vāyur antaram - āśritaḥ | + śakṛnmārgasya basteś ca vāyur + antaram āśritaḥ | - aṣṭhīlāvadghāanaṃ granthiṃ karotiy acalam unnataṃ | + aṣṭhīlāvadghāanaṃ granthiṃ + karotiy acalam unnataṃ | vinmūtranilasaṃgaś ca tatrādhmānañ ca jāyate | @@ -10137,7 +10455,8 @@ Special Notes: vātabastiḥ sa vijñeyo vyādhiḥ kṛcchraprasādhanaḥ || - sandhārya vegaṃ mūtrasya bhūyo yaḥ sraṣṭum icchati | + sandhārya vegaṃ mūtrasya bhūyo yaḥ sraṣṭum + icchati | tasya nābhyeti yadi vā kathaṃ cit saṃpravarttate | @@ -10151,8 +10470,8 @@ Special Notes: apānaḥ kupito vāyur udara pūrayed bhṛṣaṃ | - nābher adhastād ādhmānaṃ janayet - tīvravedanaṃ | + nābher adhastād ādhmānaṃ + janayet tīvravedanaṃ | taṃ mūtrajaṭharam vidyād adho bastinirodhaṇaṃ || @@ -10175,7 +10494,8 @@ Special Notes: mūtraṃ hāridram atha vā saraktaṃ raktam eva vā | - kṛcchrāt punaḥ punar jantor uṣṇavātaṃ vadanti taṃ || + kṛcchrāt punaḥ punar jantor uṣṇavātaṃ + vadanti taṃ || abhyantare bastimukhe vṛtto lpasthiram eva ca | @@ -10189,7 +10509,8 @@ Special Notes: tasya mūtrayuto retaḥ sahasā saṃpravarttate | - purastād vāpi mūtrasya paścād vāpi kadā canaḥ || + purastād vāpi mūtrasya paścād vāpi kadā canaḥ + || bhasmodakapratīkāśaṃ mūtraśukraṃ tad ucyate || @@ -10201,24 +10522,26 @@ Special Notes: picchilaṃ saṃhataṃ śvetaṃ tathā kṛcchraṃ pravarttate | - śuṣkam bhavati yac cāpi śaṃkhacūrṇṇaprapāṇḍuraṃ | + śuṣkam bhavati yac cāpi + śaṃkhacūrṇṇaprapāṇḍuraṃ | mūtraukasādaṃ taṃ vidyād rogaṃ dvādaśakaṃ kaphāt || - kaṣāyacūrṇṇasarpīṃṣi kalkāṃ lehāṃ payāṃsi ca | + kaṣāyacūrṇṇasarpīṃṣi kalkāṃ lehāṃ payāṃsi ca + | kṣāramadyāsavasvedaṃ bastiṃ cottarasaṃjñitāṃ | vidadhyān matimān tatra samīkṣyāśmarisādhanaṃ | - mūtrodāvarttakayogāṃś ca - kārtsnyenehopayojayet | + mūtrodāvarttakayogāṃś ca kārtsnyenehopayojayet | kalkam ervārubījānām akṣamātraṃ sasaindhavaṃ | dhānyāmblayuktaṃ pītvaiva mūtrakṛcchrāt pramucyate | - surāṃ sauvarcalavatīṃ mūtrakṛcchrī pibet naraḥ | + surāṃ sauvarcalavatīṃ mūtrakṛcchrī pibet + naraḥ | madhuṃ māṃsopadaṃśam vā pibed vāpy atha gauḍikaṃ | @@ -10237,11 +10560,13 @@ Special Notes: ardhaprasthena toyasya pacet kṣīrañ caturguṇaṃ | - kṣīrāvaśiṣṭaṃn tatpūtaṃ sarpiṣā saha yojitaṃ | + kṣīrāvaśiṣṭaṃn tatpūtaṃ sarpiṣā saha yojitaṃ + | pibet kṣīran tatas tan tu mūtrakṛcchraharan naraḥ | - śakṛt kharasya sampīḍya śakṛd vāpy atha vājinaḥ | + śakṛt kharasya + sampīḍya śakṛd vāpy atha vājinaḥ | rasasya tasya kuḍavaṃ piben mūtrarujāpahaṃ | @@ -10269,12 +10594,13 @@ Special Notes: tasyālābhe suśītena svetataṇḍulavāriṇā | - tālasya taruṇam mūlaṃ trapusasya - rasaṃ tathā | + tālasya taruṇam mūlaṃ + trapusasya rasaṃ tathā | svetakarkaṭakaś caiva prātas tu payasā pibet | - sritam vā madhuraiḥ kṣīraṃ sarpirmiśram piben naraḥ | + sritam vā madhuraiḥ kṣīraṃ sarpirmiśram piben + naraḥ | mūtradoṣaviśudhyarthaṃ śukradoṣaharaṃ śivaṃ | @@ -10344,27 +10670,28 @@ Special Notes:

kāyaci || 21 || ❈ ||

- + - +
- - - + + +
- + - + athāto mūtrāghātapratiṣedhaṃ - vyāvyākhyāsyāmaḥ || + vyāvyākhyāsyāmaḥ || yadā mūtrayato jantoḥ mūtravego vihanyate | mūtrāghātaṃ vadanty etam aṣṭadhā sa tu vakṣyate | - vātena pittena kaphena sarvais tathābhighātaiḥ śakṛdaśmaribhyāṃ | + vātena pittena kaphena sarvais tathābhighātaiḥ + śakṛdaśmaribhyāṃ | tathāparaḥ śarkarayā sukaṣṭo mūtropaghātaḥ paṭhito ṣṭamas tu | @@ -10376,7 +10703,8 @@ Special Notes: agnineva ca dahṛmbhiḥ pittāghātena mehate || - samunnaddhodaraḥ kṛcchrān muṣkamehanabastibhiḥ | + samunnaddhodaraḥ kṛcchrān muṣkamehanabastibhiḥ + | saṃhṛṣṭaromā gurubhiḥ śleṣmāghātena mehate || @@ -10392,7 +10720,8 @@ Special Notes: śakṛtas tu pratīghātād vāyur viguṇatāṃ gataḥ | - sādhmānañ ca samūlañ ca mūtrasaṅgaṃ karoti ca || + sādhmānañ ca samūlañ ca mūtrasaṅgaṃ karoti ca + || aśmarīsambhavasyoktaṃ mūtraghātasya lakṣaṇaṃ || @@ -10403,18 +10732,20 @@ Special Notes: pacyamānaṃ tu pittena śoṣyamānan tu vāyunā | śleṣmaṇā veṣṭitaṃ cūrṇṇaṃ śarkarety - abhisañjñitaṃ || + abhisañjñitaṃ || hṛtpīḍā vepathuḥ śūlaḥ kukṣāv agniś ca durbalaḥ | tābhir bhavati mūrcchā ca mūtrāghātaś ca dāruṇaḥ | - ataḥ paraṃ pravakṣyāmi mūtrāghātacikitsitaṃ | + ataḥ paraṃ pravakṣyāmi mūtrāghātacikitsitaṃ + | kāryaṃ bhaved yathā yac ca śṛṇu kīrttayato mama || - kaṣāyāny tha kalkāś ca lehāḥ svedās tathaiva ca | + kaṣāyāny tha kalkāś ca lehāḥ svedās + tathaiva ca | hitā syur mūtraghāteṣu tathaivottarabastayaḥ | @@ -10426,11 +10757,13 @@ Special Notes: jīrṇṇabhuktaḥ sadā bhuñjaṃ saguḍaṃ śāntim arcchati | - madhūdakena saṃloḍya karṣaṃ kuṃkumakasya vā | + madhūdakena saṃloḍya karṣaṃ kuṃkumakasya vā + | rātrau paryuṣitam pūtaṃ piben mūtrarujāpahaṃ | - dāḍimāṃmblayutaṃ madyaṃ śuṇṭhījīrakasaṃyutaṃ | + dāḍimāṃmblayutaṃ madyaṃ + śuṇṭhījīrakasaṃyutaṃ | pītvā surāṃ salavaṇāṃ mūtrakṛcchrāt pramucyate | @@ -10442,11 +10775,13 @@ Special Notes: śītīkṛtaṃ pibed enaṃ mūtrakṛcchraharan naraḥ | - gardasya śakṛd vāpi vājināṃ vā gavāṃ tathā | + gardasya śakṛd vāpi vājināṃ vā gavāṃ tathā + | rasasya tasya kuḍavaṃ piben mūtrarujāpahaṃ | - haridrāṃ madhukaṃ mūrvāṃ mustakaṃ devadāru ca | + haridrāṃ madhukaṃ mūrvāṃ mustakaṃ devadāru + ca | pibed akṣasamāṃ kalkāṃ payasā mūtrapīḍitaḥ | @@ -10456,11 +10791,12 @@ Special Notes: drākṣārasasya kuḍavaṃ piben mūtrarujāharaṃ | - nidigdhikāyāḥ svarasaṃ pūtaṃ kuḍavasammitaṃ || + nidigdhikāyāḥ svarasaṃ pūtaṃ + kuḍavasammitaṃ || - mūtradoṣaharam pītvā naraḥ sampadyate - sukhī || + mūtradoṣaharam pītvā naraḥ + sampadyate sukhī || prapīḍyāmalakānām vā rasaṃ kuḍavasammitaṃ | @@ -10470,12 +10806,13 @@ Special Notes: pānālābhe hitam vāpi svetataṇḍudhāvanaṃ | - elāhiṃguyutaṃ kṣīraṃ sarpirmiśram piben naraḥ | + elāhiṃguyutaṃ kṣīraṃ sarpirmiśram piben + naraḥ | mūtradoṣo viśudhyarthaṃ śukradoṣaharañ ca tat | - palāśakṣāram āhṛtya - saptakṛtvāpariśrutaṃ | + palāśakṣāram + āhṛtya saptakṛtvāpariśrutaṃ | pāyayet tailasaṃsṛṣṭaṃ mūtradoṣeṇa pīḍitaṃ || @@ -10492,11 +10829,13 @@ Special Notes: varāṃgamūṣakāṇy elā ślakṣṇaṃ dṛśadi pīṣayet | - ekatraitat samāloḍya pibec charkarayā saha | + ekatraitat samāloḍya pibec charkarayā saha + | eteṣv eva pacet sarpis taṃ lihen madhunā saha | - saguḍakṣārasaṃyuktaṃ mūtrakṛcchrāt pramucyate || + saguḍakṣārasaṃyuktaṃ mūtrakṛcchrāt + pramucyate || etat sarvaṃ prayoktavyaṃ mūtrāghāte vijānatā || @@ -10525,7 +10864,8 @@ Special Notes: utpalaṃ tṛṇakākolīnyagrodhādīgaṇe kṛtaṃ | - pītaṃ ghṛtaṃ pittakṛcchraṃ nāśayet kṣīram eva vā | + pītaṃ ghṛtaṃ pittakṛcchraṃ nāśayet kṣīram eva + vā | ebhir eva kṛtaṃ snehaṃ trividheṣv eva bastiṣu | @@ -10535,7 +10875,8 @@ Special Notes: tailaṃ tathā yavāgvādi kaphāghāte praśasyate | - yathādoṣocchrayaṃ kuryād etām eva ca sarvaje | + yathādoṣocchrayaṃ kuryād etām eva ca sarvaje + | phalguvṛścikadarbhāśmasāracūrṇṇaṃ ca vāriṇā | @@ -10547,17 +10888,17 @@ Special Notes: svedāvagāhāvabhyaṃgaḥ basticūrṇṇakriyās tathā | - sakṛjje tathānyau tu - muddhiṣṭau kriyāvidhīti || + sakṛjje tathānyau + tu muddhiṣṭau kriyāvidhīti ||

kāyaci || 22 || 0 ||

- +
- - + +
- + - + athātonmādapratiṣedhaṃ vyā kyāsyāmaḥ || @@ -11041,26 +11406,27 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> yasya syur acireṇaivā unmādaṃ so dhigacchati || - āsphoṭāyatyaṭati gāyati nṛttaśīlo vikrośati bhramati cāpy - anilaprakopāt | + āsphoṭāyatyaṭati gāyati nṛttaśīlo vikrośati bhramati + cāpy anilaprakopāt | - tīkṣṇā himāmbuni caye pi sa vahniśaṃkī pittārdito nabhasi - paśyati tārakāṃś ca | + tīkṣṇā himāmbuni caye pi sa vahniśaṃkī pittārdito + nabhasi paśyati tārakāṃś ca | - nidrāparo lpakathato lpabhuguṣṇasevī rātrau bhṛśaṃ bhavati - cāpi kaphaprakopāt | + nidrāparo lpakathato lpabhuguṣṇasevī rātrau + bhṛśaṃ bhavati cāpi kaphaprakopāt | - sarvātmake tribhir api vyatimiśritāni rūpāṇi vātakaphapittakṛtāni vidyāt | + sarvātmake tribhir api vyatimiśritāni rūpāṇi + vātakaphapittakṛtāni vidyāt | cauraiḥ sarājaḥ puruṣair aribhi yathā vā vitrāsitasya dhanabāndhavasaṃkṣayād vā || - gāḍhaṃ kṣate manasi ca priyayā riraṃsor yeta cotkaṭātaro manaso - vikāraḥ | + gāḍhaṃ kṣate manasi ca priyayā riraṃsor yeta cotkaṭātaro + manaso vikāraḥ | citraṃ bravīti ca manonugataṃ visaṃjño gāyatyatho hasati rodati cāpi mūḍhaḥ | @@ -11085,7 +11451,8 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> - ayaḥ pāśāvabaddhaś ca rajjuvyāḍāyudhādibhiḥ | + ayaḥ pāśāvabaddhaś ca + rajjuvyāḍāyudhādibhiḥ | trāsayed rakṣañ ca taṃ prasupta tṛ || @@ -11143,7 +11510,8 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> avapīḍe ñjane bhyaṅgo nasye dhūpe tathaiva ca | - uropāṃgalalāṭoṣu sirāṃś cāsya vimokṣayet | + uropāṃgalalāṭoṣu + sirāṃś cāsya vimokṣayet | apasmārakriyāñ cāpi grahoddiṣṭāñ ca kārayet | @@ -11163,7 +11531,7 @@ iii) 19ef is placed after 18ab -->
- + @@ -11180,8 +11548,8 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> triṣaṣṭirasabhedāṃs tu vīkṣya tatra prayojayet | - ekaikasyānugamanaṃ bhāgaśo - yadudīritaḥ | + ekaikasyānugamanaṃ + bhāgaśo yadudīritaḥ | doṣāṇyaṃ tatra matimāṃ triṣaṣṭīnāṃ prayojayet | @@ -11196,64 +11564,68 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> tiktaḥ kaṣāyamanveti te dvikā daśa pañca ca || - tadyathā | madhurāmvlau | madhuralavaṇau | madhurakaṭukau | - madhuratiktau | madhurakaṣāyau | ete pañcānukrāntā madhureṇa || amvlalavaṇaḥ | - amvlakaṭukaḥ | amvlatiktaḥ | amvlakaṣāyaḥ | - te catvāro nukrāntā amvlena | lavaṇakaṭuḥ | - lavaṇatiktaḥ | lavaṇakaṣāyaḥ | ete nukrāntās trayo lavaṇaina || kaṭutiktaḥ | kaṭukaṣāyaḥ - | dvāv anukrāntau kaṭukena || tiktakaṣāyaḥ | eka evānukrāntas tiktaina || ete - pañcadaśa dvikasaṃyogāḥ vyākhyātāḥ || + tadyathā | madhurāmvlau | madhuralavaṇau | madhurakaṭukau + | madhuratiktau | madhurakaṣāyau | ete pañcānukrāntā madhureṇa || + amvlalavaṇaḥ | amvlakaṭukaḥ | amvlatiktaḥ | amvlakaṣāyaḥ | + te catvāro nukrāntā amvlena | + lavaṇakaṭuḥ | lavaṇatiktaḥ | lavaṇakaṣāyaḥ | ete nukrāntās trayo lavaṇaina || + kaṭutiktaḥ | kaṭukaṣāyaḥ | dvāv anukrāntau kaṭukena || tiktakaṣāyaḥ | eka + evānukrāntas tiktaina || ete pañcadaśa dvikasaṃyogāḥ vyākhyātāḥ || - trikāna ta ūdhvaṃ vakṣyāmaḥ | ādau prayujyamānas tu - madhuro daśa gacchati | + trikāna ta ūdhvaṃ vakṣyāmaḥ | ādau + prayujyamānas tu madhuro daśa gacchati | ṣaḍamvlo lavaṇas tasmād adham ekaṃ rasaḥ kaṭuḥ || - madhurāmvlakaṭuḥ | madhurāmvlatiktaḥ | madhurāmvlalavaṇakaṭuḥ - | madhurāmvlalavaṇatiktaḥ | madhurāmvlalavaṇakaṣāyaḥ | madhurakaṭutiktaḥ | - madhurakaṭutiktaḥ | madhurakaṭukaṣāyaḥ || madhuratiktakaṣāyaḥ | evam eteṣān daśānāṃ - trikaśaṃyogānāṃ mādau madhuraḥ prayujyate || - amvlalavaṇakaṭuḥ | amvlalavaṇatiktaḥ | amvlalavaṇakaṣāyaḥ | amvlakaṭutiktaḥ | - amvlakaṭukaṣāyaḥ | amvlatiktakaṣāyaḥ |evam eṣāṃ - ṣaṇṇyamādāv amvlaḥ prayujyate || lavaṇakaṭutiktaḥ | lavaṇakaṭukaṣāyaḥ | - lavaṇatiktakaṣāyaḥ | evam eteṣāṃ trayāṇāmādau lavaṇaḥ prayujyate || - kaṭutiktakaṣāyaḥ | evam eṣa eka evādau kaṭukaḥ | evam ete trikasaṃyogā - viṃśatir vyākhyātāḥ || + madhurāmvlakaṭuḥ | madhurāmvlatiktaḥ | + madhurāmvlalavaṇakaṭuḥ | madhurāmvlalavaṇatiktaḥ | madhurāmvlalavaṇakaṣāyaḥ | + madhurakaṭutiktaḥ | madhurakaṭutiktaḥ | madhurakaṭukaṣāyaḥ || + madhuratiktakaṣāyaḥ | evam eteṣān daśānāṃ trikaśaṃyogānāṃ + mādau madhuraḥ prayujyate || amvlalavaṇakaṭuḥ | amvlalavaṇatiktaḥ | + amvlalavaṇakaṣāyaḥ | amvlakaṭutiktaḥ | amvlakaṭukaṣāyaḥ | + amvlatiktakaṣāyaḥ |evam eṣāṃ ṣaṇṇyamādāv + amvlaḥ prayujyate || lavaṇakaṭutiktaḥ | lavaṇakaṭukaṣāyaḥ | + lavaṇatiktakaṣāyaḥ | evam eteṣāṃ trayāṇāmādau lavaṇaḥ + prayujyate || kaṭutiktakaṣāyaḥ | evam eṣa eka evādau kaṭukaḥ | evam + ete trikasaṃyogā viṃśatir vyākhyātāḥ || catuṣkānata ūrdhvaṃ vakṣyāmaḥ | catuṣkarasasaṃyoge madhuro daśa gacchati | - amvlacaturo yāti lavaṇastveka - eva tu || + amvlacaturo yāti + lavaṇastveka eva tu || madhurāmvlalavaṇakaṭukaḥ | madhurāmlalavaṇatiktaḥ | madhurāmvlalavaṇakaṣāyaḥ | madhurāmvlakaṭutiktaḥ | madhurāmvlakaṭukaṣāyaḥ | madhurāmvlatiktakaṣāya | - madhuralavaṇakaṭutiktaḥ | madhuralavaṇakaṭukaṣāyaḥ | madhuralavaṇatiktakaṣāyaḥ | - madhuralavaṇatiktakaṣāyaḥ | madhurakaṭutiktakaṣāyaḥ | evam eṣāṃ daśānāṃ + madhuralavaṇakaṭutiktaḥ | madhuralavaṇakaṭukaṣāyaḥ | madhuralavaṇatiktakaṣāyaḥ + | madhuralavaṇatiktakaṣāyaḥ | madhurakaṭutiktakaṣāyaḥ | evam eṣāṃ daśānāṃ catuṣkasaṃyogānāmādau madhuraḥ prayujyate || amvlalavaṇakaṭutiktaḥ | - amvlalavaṇakaṭukaṣāyaḥ | amvlalavaṇatiktakaṣāyaḥ | amvlakaṭutiktakaṣāyaḥ | m eṣāṃ cartuṇṇāmādāvamvlaḥ | - lavaṇakaṭutiktakaṣāyaḥ | evam eṣa eka evādau lavaṇaḥ | evam ete pañcadaśa - catuṣkasaṃyogāḥ | pañcadaśa vyākhyātāḥ | + amvlalavaṇakaṭukaṣāyaḥ | amvlalavaṇatiktakaṣāyaḥ | amvlakaṭutiktakaṣāyaḥ | + m eṣāṃ + cartuṇṇāmādāvamvlaḥ | lavaṇakaṭutiktakaṣāyaḥ | evam eṣa eka evādau lavaṇaḥ | + evam ete pañcadaśa catuṣkasaṃyogāḥ | pañcadaśa vyākhyātāḥ | pañcakānata ūrdhvaṃ vakṣyāmaḥ || pañcakāṃ pañca madhuraḥ ṣaṭkamamvlas tu gacchati | - madhurāmvlalavaṇakaṭutiktaḥ | madhurāmvlalavaṇakaṭukaṣāyaḥ | - + madhurāmvlalavaṇakaṭutiktaḥ | + madhurāmvlalavaṇakaṭukaṣāyaḥ | madhurāmvlalavaṇatiktakaṣāyaḥ | madhurāmlakaṭutiktakaṣāyaḥ | madhuralavaṇakaṭutiktakaṣāyaḥ | evam eṣāṃ - madhurāmvlakaṭutiktakaṣāyaḥ || madhuralavaṅakaṭutiktakaṣāya iti || evam eṣāṃ - pañcānāṃ pañcakasaṃyogānāmādau madhuraḥ prayujyate || amvlalavaṇakaṭutiktakaṣāyaḥ | evam - ekasyādāv amvlaḥ | evam ete ṣaṭ pañcakāḥ vyākhyātāḥ || + madhurāmvlakaṭutiktakaṣāyaḥ || madhuralavaṅakaṭutiktakaṣāya iti || evam + eṣāṃ pañcānāṃ pañcakasaṃyogānāmādau madhuraḥ prayujyate || + amvlalavaṇakaṭutiktakaṣāyaḥ | evam ekasyādāv amvlaḥ | evam ete ṣaṭ + pañcakāḥ vyākhyātāḥ || - ṣaṭkam ekam ata ūrdhvaṃ vakṣyāmaḥ || madhurāmvlalavaṇakaṭutiktakaṣāyaḥ | - ekas tu evam ekaḥ ṣaṭkasaṃyogāḥ | + ṣaṭkam ekam ata ūrdhvaṃ vakṣyāmaḥ || + madhurāmvlalavaṇakaṭutiktakaṣāyaḥ | ekas tu evam ekaḥ + ṣaṭkasaṃyogāḥ | - ekaikaśaś ca ṣad rasā bhavanti | prākāśyena | madhuraḥ | amvlaḥ | - lavaṇaḥ | kaṭukaḥ | tiktaḥ | kaṣāyaḥ | + ekaikaśaś ca ṣad rasā bhavanti | prākāśyena | madhuraḥ | + amvlaḥ | lavaṇaḥ | kaṭukaḥ | tiktaḥ | kaṣāyaḥ | evam ete triṣaṣṭirasayogāḥ vyākhyātāḥ | @@ -11262,8 +11634,8 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> kitsā || ||

- - + +
samadoṣaḥ samāgniś ca samadhātumalakriyaḥ | - prasannātmendriyamanā svastha ity atidhīyate | + prasannātmendriyamanā svastha ity + atidhīyate | - tasya tad drakṣaṇaṃ vatśa - cikitsāyāḥ paraṃ hitaṃ | + tasya tad drakṣaṇaṃ + vatśa cikitsāyāḥ paraṃ hitaṃ | - tasya yad vṛttam uktaṃ hi rakṣaṇañ ca mayāditaḥ - || + tasya yad vṛttam uktaṃ hi rakṣaṇañ ca + mayāditaḥ || tasminn arthāṃ samāsoktaṃ vistareṇaiha vakṣyate | @@ -11401,8 +11774,8 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> mandegnau kopam āyānti saṃharṣāt mārutādayaḥ | - tasmāt kledaviśuddhyathaṃ doṣasaṃdhāraṇaya - ca | + tasmāt kledaviśuddhyathaṃ + doṣasaṃdhāraṇaya ca | kaṣāyatiktakaṭukai rasaiḥ saṃyuktamadravaṃ || @@ -11421,8 +11794,8 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> nātiśīte purāṇyas tu yavagodhūmaśālayaḥ | - ṣaiḥ mūpaiś ca kaṭubhir - bhojyair hṛdyaiś ca jāṅgalaiḥ | + ṣaiḥ mūpaiś ca + kaṭubhir bhojyair hṛdyaiś ca jāṅgalaiḥ | mādhvīkaṃśīdhumalpam vā māhendram atha sārasaṃ | @@ -11430,10 +11803,12 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> pūrvānilaṃ gharmasevāmudamanthaṃ sarijjalaṃ | - divāśvapnamavaśyāyaṃ varjayec cātra maithunaṃ | + divāśvapnamavaśyāyaṃ varjayec cātra + maithunaṃ | - praghairṣādvarttanasnānagandhasragdhṛmasevinā | + praghairṣādvarttanasnānagandhasragdhṛmasevinā + | bhūmyuṣmaparihārārthaṃ svapetmadhyaemaveśmani | @@ -11451,13 +11826,15 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> vyomniprasannadiṅgarggaladdha prasarabhāskare | - śkrāśtraladdhasandarśa jāyamānoddhate tataḥ | + śkrāśtraladdhasandarśa + jāyamānoddhate tataḥ | ākrāmati raverlakṣmīs tiraskṛtya ghanaṃ ghanaṃ | varṣāsu sañcitam pittamauṣṇyāc charadi kupyati | - tasmāt pittaghnaṃ seveta sarva eva ghanātyaye || + tasmāt pittaghnaṃ seveta sarva eva + ghanātyaye || śītaṃ kaṣāya madhuramīṣallaghu satiktakam || @@ -11466,16 +11843,18 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> hariṇyaṃ pṛṣatāṃ lāvāñc chaśāneṇyan kapiñjalāṃ || mudgāñc chālīnyavāñ - jīrṇṇāṃ seven nātivyavāyavān | + jīrṇṇāṃ seven nātivyavāyavān | - vidā hi kṣāratīkṣṇoṣṇadivāśvapnagurūṇyatha | + vidā hi + kṣāratīkṣṇoṣṇadivāśvapnagurūṇyatha | śākaṃ guru ca yat māṃsamavaśyāyañ ca varjayet | - sevyaḥ śaradi yat tanavidhireṣa vijānatā - | drākṣakvukṣīrasevī ca bhavet tatra narādhipa | + sevyaḥ śaradi yat tanavidhireṣa + vijānatā | drākṣakvukṣīrasevī ca bhavet tatra narādhipa | - varṣāsu sañcitam pittaṃ nirharec ca virecanaiḥ | + varṣāsu sañcitam pittaṃ nirharec ca + virecanaiḥ | tiktaḥ sarpiḥ prayogair vā sirāṇyañ cāpi mokṣaṇaiḥ | @@ -11487,10 +11866,10 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> śaratsupavanañ caivakamālautpalaśāliṣu | - candanaṃ vāsakarpūraṃ vāsaś cāmalinaṃ laghuḥ | + candanaṃ vāsakarpūraṃ vāsaś cāmalinaṃ + laghuḥ | - bhajec ca śāradaṃ mālyaṃ sīḥ pānañ - ca yuktitaḥ | + bhajec ca śāradaṃ mālyaṃ sīḥ pānañ ca yuktitaḥ | candrapādāḥ sahṛdvargaḥ sukhāni madhurāgiraḥ | @@ -11514,8 +11893,8 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> kāmatas tan niṣeveta puṣṭim icchan himāgame | - tailai koṣṇe sukheṣṇe vā praśastamavagāhanaṃ - | + tailai koṣṇe sukheṣṇe vā + praśastamavagāhanaṃ | saśiraskaṃ tathābhyaṃgaṃ vyāyāmañ cācared bhṛśaṃ | @@ -11525,27 +11904,30 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> - aurṇṇākauseyasamvītaśayane kuthakāstṛte | + aurṇṇākauseyasamvītaśayane + kuthakāstṛte | - kuṃkumāgurudigdhāṃge nivāte - gṛhagahvare | + kuṃkumāgurudigdhāṃge + nivāte gṛhagahvare | - śayītaśayane cāpi suvistīrṇṇe manorame | + śayītaśayane cāpi suvistīrṇṇe + manorame | sevyamāno mṛduśparśair nirdayair upagūhanaiḥ | - tatrāpanītahārāṃś tu - priyānāyaḥ śvalaṃkṛtāṃ | + tatrāpanītahārāṃś + tu priyānāyaḥ śvalaṃkṛtāṃ | - rāmayeyuyathākālaṃ balād api madotkaṭyaḥ | + rāmayeyuyathākālaṃ balād api + madotkaṭyaḥ | - eṣa eva vidhiḥ kāyaḥ śiśire samudāhṛtaḥ | + eṣa eva vidhiḥ kāyaḥ śiśire + samudāhṛtaḥ | hemanta śeṣaḥ śiśiraḥ kecidicchanti vaidyakāḥ | - meghamārutajaṃ - śītaṃ raukṣyaṃ cādānajaṃ yataḥ | + meghamārutajaṃ śītaṃ raukṣyaṃ cādānajaṃ yataḥ | bhajejjijīviṣus tatra soṣṇasnigdhataranvidhiṃ | @@ -11568,8 +11950,7 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> prakupyanti yathoddiṣṭaṃ sisṛkṣati gadātkaphaḥ | - hemante nicitaḥ śleṣmā śaityāc - chītaḥ śarīriṇyaṃ | + hemante nicitaḥ śleṣmā śaityāc chītaḥ śarīriṇyaṃ | auṣṇyādvasante viṣyaṇṇa kurute vividhān gadān | @@ -11577,28 +11958,33 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> varjjayed vamanādīni kaṇy api ca kārayet | - ṣaṣṭikānanavāñ chālīn nīvārān mudga kodravān | + ṣaṣṭikānanavāñ + chālīn nīvārān mudga kodravān | lāvādiviṣkirarasaiś cādyādyūṣañ ca yuktibhiḥ | - paṭolanimbavetrāgratiktaiś cānyair - himātyaye | + paṭolanimbavetrāgratiktaiś + cānyair himātyaye | - sevenmadhvāsavāriṣṭāṃ dhuṃ mādhvīkam eva ca | + sevenmadhvāsavāriṣṭāṃ dhuṃ mādhvīkam + eva ca | - vyāyāmam añjanan dhūmaṃ tīkṣṇañ ca kavaḍagrahaṃ | uṣṇāmbunā ca - sarvārthān seveta kusumāgame | + vyāyāmam añjanan dhūmaṃ tīkṣṇañ ca kavaḍagrahaṃ | + + uṣṇāmbunā ca sarvārthān seveta kusumāgame | yavamudgamadhuprāyaṃ vasante bhojanaṃ hitaṃ | - vyāyāmo vyadhikaś cātra sarva eva prasasyate | + vyāyāmo vyadhikaś cātra sarva eva prasasyate + | śirovirekair vamanaiḥ kaṣāyaiḥ kavaḍagrahaiḥ | nirharedapramattaś ca hemantopacitakaphaṃ | - śuciḥ śuklāmbaradharaś candanāgurubhūṣitaḥ | + śuciḥ śuklāmbaradharaś + candanāgurubhūṣitaḥ | pīnastanorujaṃ ghānāṃ rūpayauvaśālinīṃ | @@ -11615,8 +12001,8 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> yauvanotsavanibhargnavanitāyām iva kṣitau | - bibhratyāṃ durbhagaṃ rūkṣaṃ reñcaṅgārāruṇaṃ - vapuḥ | + bibhratyāṃ durbhagaṃ rūkṣaṃ + reñcaṅgārāruṇaṃ vapuḥ | vātacakrasamuddhūtaśuṣkaparṇṇaśvanānvitaḥ | @@ -11626,20 +12012,20 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> vyāyāmamuṣṇamāyāsaṃ maithunaṃ paridāhi ca | - rasāṃś cāgniguṇyaidrikṣāṃ viśeṣeṇa vivarjayet - || + rasāṃś cāgniguṇyaidrikṣāṃ viśeṣeṇa + vivarjayet || sarpiḥ khaṇḍa guḍāktāṃs tu sahākārarasānvitāṃ | - sakkūn pibet prātas takraiḥ śītatoyottaraṃ - naraḥ | + sakkūn pibet prātas takraiḥ + śītatoyottaraṃ naraḥ | yavagodhūmavikṛtīḥ śālīṃś ca vividhān api | prasahānūpamāṃ sāni vṛṣyāṇyanyāni yāni ca | - prakārair vividhair adyānnidāghe - svalkaṭumbinā | + prakārair vividhair + adyānnidāghe svalkaṭumbinā | ṣāḍavair vividhairāgair gauḍikaiśvasu suṃkṛḥtaiḥ | @@ -11662,36 +12048,37 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> divā śītagṛhe cāpi padmotpaladalo yute | śamīta ca yathākāmaṃ spṛśyamāno - linilaiḥ sukhaṃ | + linilaiḥ sukhaṃ | - trau harmyatale hṛdye - puṣpaprakarabhūṣite | + trau harmyatale + hṛdye puṣpaprakarabhūṣite | jalajaih kusumaiś citraiś candrapādāvaguṇṭhite | - vyajanair vījñamānaś ca spṛśyamānaś ca - komalaiḥ | + vyajanair vījñamānaś ca + spṛśyamānaś ca komalaiḥ | - strīṇāṃ stanaiḥ karaiś cāpi muktāhāraiś ca śītalaiḥ - | + strīṇāṃ stanaiḥ karaiś cāpi muktāhāraiś ca + śītalaiḥ | - saṃsedyāna āsīta suhṛdbhir - abhisamvṛtaḥ | + saṃsedyāna āsīta + suhṛdbhir abhisamvṛtaḥ | śayītaśayane śubhre candanārdrapaṭo naraḥ | rūkṣoc chuṣkeṣu deheṣu grīṣme vā puṣpitovalī || - pravṛddhagambhīraravair - meghair ativinādite | + pravṛddhagambhīraravair meghair ativinādite | - prodbhinnakandale syāmakadambakuṭarjyane | + prodbhinnakandale + syāmakadambakuṭarjyane | mālatīkusumāmodadaśāśāpūritembare | - surendragopamaṇḍūkaiḥ prakīrṇṇavasudhātale | + surendragopamaṇḍūkaiḥ + prakīrṇṇavasudhātale | dvirephakṛtasaṅgītanalinīvanabhūṣite || @@ -11699,15 +12086,14 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> daurbalyakāṣṭhāṃ paramāṃ yadā gacchati bhāskare | - śītavātābhravarṣais tu vāyuḥ - prāvṛṣi kupyati | + śītavātābhravarṣais tu vāyuḥ prāvṛṣi kupyati | nidāghopacitaṃ caiva prakupyantaṃ samīraṇaṃ | nihanyādavilambena vidhinā vyādhikovidaḥ | - caryāḥ sukhoṣṇāś caratās tailāni vividhāni ca - || + caryāḥ sukhoṣṇāś caratās tailāni + vividhāni ca || bṛṃhaṇañ cāpi yatkiñcidabhiṣyandi tathaiva ca | @@ -11716,8 +12102,7 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> yavaṣaṣṭikaśālīṃś ca godhumānanavāṃs tathā | - harmyamadhye nivāte ca bhajec - chayyāṃ mṛdūttarāṃ | + harmyamadhye nivāte ca bhajec chayyāṃ mṛdūttarāṃ | saviṣaprāṇivinmūtralālāniṣṭhīvanādibhiḥ | @@ -11727,11 +12112,13 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> taddhi sarvopayogeṣu tasmin kāle vivarjayet | - ariṣṭāsavamaireyāṃ sopadaṃśāṃś ca yuktitaḥ | + ariṣṭāsavamaireyāṃ sopadaṃśāṃś ca + yuktitaḥ | pibet prāvṛṣi jīrṇṇāṃs tu rātrau prāvṛṣi varjayet | - nirūhaibastibhiś cāpi tathānyair mārutāpahaiḥ | + nirūhaibastibhiś cāpi tathānyair + mārutāpahaiḥ | kupitaṃ śamayed vātaṃ vārṣikañ ca caredvidhiṃ | @@ -11739,16 +12126,17 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> bhūyo varṣāt tu parjanyo gaṃgāyādakṣiṇe jane | - tatra ca prāvṛt vaṣākhyo - ṛtū teṣā prakīrttitau | + tatra ca prāvṛt + vaṣākhyo ṛtū teṣā prakīrttitau | tasya evottare deśe himavaddravyasaṃkule | - bhūyaḥ śītatamas tatra hemantaśiśire ṛtū || + bhūyaḥ śītatamas tatra hemantaśiśire + ṛtū || - ṛtāvṛtauya etena - vidhinā varttate naraḥ | + ṛtāvṛtauya + etena vidhinā varttate naraḥ | ghorānṛtukṛtānrogānāpnuyāt na kadācanaḥ | @@ -11789,43 +12177,45 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> mandāgnaye rogiṇe ca mātrāhīnaḥ prasasyate || - yathartudan usnvāhāro doṣapraśamanaḥ - smṛtaḥ | + yathartudan usnvāhāro + doṣapraśamanaḥ smṛtaḥ | - ataḥ paraṃtū svasthānāṃ sarva eva - prasasyate || + ataḥ paraṃtū svasthānāṃ sarva eva prasasyate || ata ūdhvaṃ daśauṣadhakālān vakṣyāmaḥ | - tatrābhaktaṃ | prāgbhaktaṃ | adhobhaktaṃ | - madhyabhaktaṃ | antarābhaktaṃ | subhaktaṃ | sāmudbhaaṃ | - muhurmuhur grāsaṃ | grāsāntarañ ceti || + tatrābhaktaṃ | prāgbhaktaṃ | adhobhaktaṃ | madhyabhaktaṃ | antarābhaktaṃ | subhaktaṃ | + sāmudbhaaṃ | muhurmuhur grāsaṃ | grāsāntarañ ceti || - tatrābhaktannāmayaḥ | kevalamauṣadham upayujyate || + tatrābhaktannāmayaḥ | kevalamauṣadham + upayujyate || - ryādhikaṃ bhavati bheṣajam annahīnaṃ hanyāt - tathāmayamasamayamāśu caiva | + ryādhikaṃ bhavati bheṣajam + annahīnaṃ hanyāt tathāmayamasamayamāśu caiva | tad bālavṛddhavanitāmṛdavas tu pītvā glāniṃ parāṃ samupayānti balakṣayañ ca || - prāgbhaktan nāma | yat prāgbhaktaṃ pīyate | paścād bhujyate | + prāgbhaktan nāma | yat prāgbhaktaṃ pīyate | paścād + bhujyate | tac chīghraṃ vipākam upayāti balaṃ na hiṃsyād annāvṛtatvān na ca murhur muhurvadanān nireti | - prāgbhaktasevinam adhobalamādadhāti | - daddhāc ca vṛddhaśisubhīrukṛśāṅganānyaḥ || + prāgbhaktasevinam adhobalamādadhāti | daddhāc ca + vṛddhaśisubhīrukṛśāṅganānyaḥ || adhobhaktan nāma | yadbhuktvā pīyate | - pītaṃ yad annam upayujya tad ūrvakāye hatvā - gadāṃ bahuvidhāṃś ca balan dādāti || + pītaṃ yad annam upayujya tad + ūrvakāye hatvā gadāṃ bahuvidhāṃś ca balan + dādāti || madhya bhaktan nāma | yan madhye bhaktasya pīyate | madhye tu pītam apahanty avisāribhāvā ye dehamadhyem atibhūya bhavanti rogāḥ || - antarābhaktan nāma | yad antare pāyate | pūrvāparayor bhaktayoḥ + antarābhaktan nāma | yad antare pāyate | pūrvāparayor + bhaktayoḥ hṛdyam manobalakaraṃ tvapi dīpanañ ca pathyaṃ sadā bhavati cāntarabhaktakan tat || @@ -11833,24 +12223,24 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> auṣadhaiṣu yat sādhyate || - pathyaṃ sabhaktam abalābalayor hi nityaṃ tad dveṣiṇām api - tathā śiśuvṛddhayoś ca | + pathyaṃ sabhaktam abalābalayor hi nityaṃ tad + dveṣiṇām api tathā śiśuvṛddhayoś ca | sāmudgan nāma | yad bhaktasyādāvante ca pīyate || - doṣe dvidhā prasārite tu samudgasaṃjñāḥ | ādyaantayor yad - aśanasya niṣevyate tu || + doṣe dvidhā prasārite tu samudgasaṃjñāḥ | + ādyaantayor yad aśanasya niṣevyate tu || - muhur muhur nāma | sabhaktam - abhakta || + muhur muhur nāma | + sabhaktam abhakta || śvāsai muhur muhur atiprasṛte ca kāse hikkāvamīṣu ca bhavatyupayojyametat || grāsan nāma | yatpiṇḍaṃ vyāmiśram upayujyate | - grāseṣu cūrṇṇamabalāgniṣu - dīpanīyaṃ | vājīkaṇy api ca yojayituṃ yateta || + grāseṣu cūrṇṇamabalāgniṣu dīpanīyaṃ | vājīkaṇy api ca + yojayituṃ yateta || grāsāntaran nāma | @@ -11860,15 +12250,16 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> prathitadṛṣṭaguṇāṃś ca lehān || - daśauṣadhakālā bhavanti || - bhavati cātra | + daśauṣadhakālā + bhavanti || bhavati cātra | visṛṣṭe viṇmūtre viśadakaraṇair dehe ca sulaghau | śuddhe rodgare hṛdi ca vimale vāte ca sarati | - tathānnaśuddhāyāṃ klamaparigame kukṣau ca śithile | + tathānnaśuddhāyāṃ klamaparigame kukṣau ca + śithile | prayadeyastv āhāro bhavati @@ -11883,7 +12274,7 @@ iii) 19ef is placed after 18ab -->
- + athātas tantrayuktyuddeśaṃ nāmādhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || @@ -11892,20 +12283,20 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> tratra dvātriṃśat tatrayuktayo bhavanti | - tad yathā adhikaraṇaṃ | yogaḥ padārthaḥ | hetvarthaḥ | uddeśaḥ | nirdeśaḥ | - upadeśaḥ | apadeśaḥ | pradeśaḥ | atideśaḥ | - apavargaḥ | vākyaśeṣaḥ | arthāpattiḥ | viparyayaḥ | praśaṃgaḥ | ekāntaḥ | - anekāntaḥ | pūrvapakṣaḥ | nirṇṇayaḥ | anumataṃ | vidhāṇaṃ | anāgatāpekṣaṇaṃ | - atikrāntāpekṣaṇaṃ | saṃśayaḥ | vyākhyānaṃ | - svasaṃjñā | nirvacanaṃ | nidarśanaṃ | niyogaḥ | vikalpaḥ | samuccayaḥ | - ūhyam iti || + tad yathā adhikaraṇaṃ | yogaḥ padārthaḥ | hetvarthaḥ | uddeśaḥ | + nirdeśaḥ | upadeśaḥ | apadeśaḥ | pradeśaḥ | atideśaḥ | apavargaḥ | vākyaśeṣaḥ | arthāpattiḥ | + viparyayaḥ | praśaṃgaḥ | ekāntaḥ | anekāntaḥ | pūrvapakṣaḥ | + nirṇṇayaḥ | anumataṃ | vidhāṇaṃ | anāgatāpekṣaṇaṃ | atikrāntāpekṣaṇaṃ | saṃśayaḥ | vyākhyānaṃ | svasaṃjñā | + nirvacanaṃ | nidarśanaṃ | niyogaḥ | vikalpaḥ | samuccayaḥ | ūhyam + iti || - atrāha | āṃ yuktīnāṃ kiṃ prayojanaṃ | ucyate || vākyayojanam arthayojanañ ca || + atrāha | āṃ yuktīnāṃ kiṃ prayojanaṃ | ucyate || vākyayojanam arthayojanañ ca + || ślokau cātra bhavataḥ || - asadadvādi prayuktānāñ ca śabdānāṃ - pratiṣedhanaṃ | + asadadvādi prayuktānāñ ca + śabdānāṃ pratiṣedhanaṃ | svavākyasiddhir api ca kriyate tantrayuktibhiḥ || @@ -11913,29 +12304,27 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> leśoktā ye ca kecit syus teṣāñ cāpi prasādhanaṃ | - tatra yo rtham adhikṛtyocyate tad adhikaraṇaṃ | yathā - rasaṃ doṣam vā || + tatra yo rtham adhikṛtyocyate tad adhikaraṇaṃ + | yathā rasaṃ doṣam vā || yena vākyaṃ yujyate sa yogaḥ | yathā vyatyāsenoktānāṃ sannikṛṣṭaviprakṛṣṭānāṃ padārthānām ekīkaraṇaṃ || - tailaṃ pibec cāmṛtavalli nimba haṃsāhvayā vṛkṣakapippalībhiḥ - | + tailaṃ pibec cāmṛtavalli nimba haṃsāhvayā vṛkṣakapippalībhiḥ | - siddhaṃ balābhyāñ ca - sadevadāru hitāya nityaṃ galagaṇḍaroge || + siddhaṃ balābhyāñ ca sadevadāru hitāya nityaṃ galagaṇḍaroge || - siddhaṃ pibed iti prathamaṃ vaktavye dvitīye pāde siddhaṃ prayuktaṃ evan - dūrasthānām api padārthānām ekīkaraṇaṃ yogaḥ || + siddhaṃ pibed iti prathamaṃ vaktavye dvitīye pāde siddhaṃ prayuktaṃ evan dūrasthānām api padārthānām ekīkaraṇaṃ yogaḥ || - yo rtho bhihitaḥ sūtre pade vā sa padārthaḥ | padasya padayoḥ - padānām vā yo rthaḥ sa padārthaḥ | aparimitāś ca padārthāḥ + yo rtho bhihitaḥ sūtre pade vā sa padārthaḥ | padasya + padayoḥ padānām vā yo rthaḥ sa padārthaḥ | aparimitāś ca padārthāḥ - yatra tu snehā svedābhyañjaneṣu dvayos trayāṇām vārthānām upapatti dṛśyate - tatra yo rthaḥ pūrvāparayoga siddho bhavati | yathā vedotpattim adhyāyaṃ vyākhyāsyāma ity ukte sandihyate buddhiḥ katamasya vedasyotpattiṃ vakṣyati - | sāmavedādayaś ca vedāḥ | pūrvāparam upalakṣya - vinda vida ity etayoś ca dhātvor ekārthaḥ | paścāt padam bhati - āyurvedotpattim ayam vivakṣur iti eṣa padārthaḥ | + yatra tu snehā svedābhyañjaneṣu dvayos trayāṇām vārthānām upapatti + dṛśyate tatra yo rthaḥ + pūrvāparayoga siddho bhavati | yathā vedotpattim adhyāyaṃ + vyākhyāsyāma ity ukte sandihyate buddhiḥ katamasya vedasyotpattiṃ + vakṣyati | sāmavedādayaś ca vedāḥ | + pūrvāparam upalakṣya vinda vida ity etayoś ca dhātvor ekārthaḥ | paścāt padam bhati āyurvedotpattim ayam vivakṣur iti eṣa padārthaḥ | yad uktaṃ sādhanaṃ bhavati sa hetvarthaḥ | @@ -11963,34 +12352,35 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> - prakṛtasyānāgatena sādhanam atideśaḥ | + prakṛtasyānāgatena sādhanam + atideśaḥ | - yathā yad yasya vāyur ūrdhvam uttiṣṭhati | - tenodāvarttī syād iti || + yathā yad yasya vāyur ūrdhvam uttiṣṭhati + | tenodāvarttī syād iti || abhipramṛjyāpakarṣaṇam apavargaḥ | yathā asvedyā viṣopasṛṣṭā anyatra mūtrakīṭaviṣād iti || - yena padenānuktena vākyaṃ samāpyate sa vākyaśeṣaḥ | + yena padenānuktena vākyaṃ samāpyate sa + vākyaśeṣaḥ | yathā śiraḥpāṇipādapṛṣṭhapārśvodaravān ity ukte puruṣagrahaṇaṃ vināpi gamyate puruṣa evokta iti || - yad akīrttitam arthād āpadyate - sārthāpattiḥ | + yad akīrttitam arthād āpadyate sārthāpattiḥ | - yathā odanaṃ bhokṣyāmahety ukte arthād āpannaṃ bhavati nāyaṃ pipāsur yavāgūm - iti || + yathā odanaṃ bhokṣyāmahety ukte arthād āpannaṃ bhavati nāyaṃ pipāsur yavāgūm iti || yady asya prātilomyaṃ tad viparyayaḥ | - yathā kṛśolpaprāṇabhīravo duciḥkitsya ity ukte viparītaṃ gṛhyate dṛḍhādayaḥ - || sucikitsyā iti || + yathā kṛśolpaprāṇabhīravo duciḥkitsya ity ukte viparītaṃ gṛhyate + dṛḍhādayaḥ || sucikitsyā iti || prakaraṇāntareṇa samāna prasaṃgaḥ | - yathādhikaraṇāntarito yo rtha asakṛd asakṛd uktaḥ samāpyate sarvatra || + yathādhikaraṇāntarito yo rtha asakṛd asakṛd uktaḥ samāpyate + sarvatra || yad avadhāraṇenocyate sa ekāntaḥ | @@ -12006,15 +12396,14 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> tasyottaraṃ nirṇṇayaḥ | - yathā śarīraṃ prapīḍya praścyotayitvādho gatvā vasāmedomajjānuviddhaṃ mūtraṃ - sṛjati evam asādhyā vātajāḥ || + yathā śarīraṃ prapīḍya praścyotayitvādho gatvā vasāmedomajjānuviddhaṃ mūtraṃ sṛjati evam asādhyā vātajāḥ || paramatam apratiṣiddham anumataṃ | - yathā yo brūyāt ṣaḍ rasā iti vādī tac ca prati pratipādyānumanyate - kathaṃcit tad anumatan nāmaḥ || + yathā yo brūyāt ṣaḍ rasā iti vādī tac ca prati + pratipādyānumanyate kathaṃcit tad anumatan nāmaḥ || prakaraṇānupūrvyād abhihitaṃ vidhānaṃ | @@ -12027,8 +12416,8 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> ity uktām ity atikrāṃtāpekṣaṇaṃ | - yathā cikitsiteṣu brūyāt | ślokasthāne yad - abhihitam iti || + yathā cikitsiteṣu brūyāt | ślokasthāne + yad abhihitam iti || ubhayahetunidarśanaṃ saṃśayaḥ | @@ -12036,9 +12425,9 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> tatrātiśayo | - ha pañcaviṃśakaḥ puruṣo - vyākhyāyate | tathā nānyeṣv āyurvedatantreṣu bhūtādiṃ pratyārabdhaṃś - cintā iti || + ha pañcaviṃśakaḥ + puruṣo vyākhyāyate | tathā nānyeṣv āyurvedatantreṣu bhūtādiṃ + pratyārabdhaṃś cintā iti || anyaśāstrāsāmānyā svasaṃjñā | sveṣu tantreṣu saṃjñā yā sā svasañjñā | @@ -12047,26 +12436,28 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> lokaprathitam udāharaṇaṃ nirvacana | yathoṣṇabhayāc chām anusarati || - dṛṣṭāntavyaktir nirvacanaṃ | yathā agnir vāyusahitaḥ - kakṣe bhivṛddhiṃ gacchati tathā vātapittakaphaduṣṭo vraṇo bhivṛddhiṃ gacchatīti || + dṛṣṭāntavyaktir nirvacanaṃ | yathā agnir + vāyusahitaḥ kakṣe bhivṛddhiṃ gacchati tathā vātapittakaphaduṣṭo vraṇo + bhivṛddhiṃ gacchatīti || idam eveti niyogaḥ yathā pathyam eva bhoktavyam iti || - ide cedañ ceti vikalpaḥ | yathā māṃsavarge eṇahariṇalāvatittirāḥ - pradhānā iti || + ide cedañ ceti vikalpaḥ | yathā māṃsavarge + eṇahariṇalāvatittirāḥ pradhānā iti || - saṃkṣepavacanaṃ samuccayaḥ | yathā rasodanaḥ kṣīrodaṇaḥ saghṛtā vā - yavāgūr bhavatv iti || + saṃkṣepavacanaṃ samuccayaḥ | yathā rasodanaḥ kṣīrodaṇaḥ + saghṛtā vā yavāgūr bhavatv iti || yad anirdiṣṭaṃ buddhigamyan tad ūhyaṃ | - yathā abhihitam anupānavidhau caturvidham annapānaṃ bhakṣyaṃ bhojyaṃ lehyaṃ - peyam iti | evaṃ caturvidhe vaktavye dvividham abhihitaṃ || atrohyaṃ bhavati annapāne - viśiṣṭe dvayo grahaṇe caturṇṇām api grahaṇaṃ bhavati || + yathā abhihitam anupānavidhau caturvidham annapānaṃ bhakṣyaṃ bhojyaṃ lehyaṃ peyam iti | evaṃ caturvidhe vaktavye dvividham abhihitaṃ || + atrohyaṃ bhavati annapāne viśiṣṭe dvayo grahaṇe caturṇṇām api grahaṇaṃ bhavati || - kiñ cānyat anne bhakṣyam aviruddhaṃ ghanasādharmyāt | peye lehyaṃ dravasādharmyāt | - caturvidhas tv āhāraḥ praviralaḥ | prāyeṇa dvividhai eva | ato dvitvam prasiddhim ity āha bhagavān dhanvatariḥ | + kiñ cānyat anne bhakṣyam aviruddhaṃ ghanasādharmyāt | peye lehyaṃ + dravasādharmyāt | caturvidhas tv āhāraḥ praviralaḥ | prāyeṇa + dvividhai eva | ato dvitvam prasiddhim ity āha + bhagavān dhanvatariḥ |

@@ -12101,33 +12492,33 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> kati tatraikaśo jñeyā viṃśo vāpy athavā triśaḥ | - tasya tad vacanaṃ śrutvā saṃśayacchinmahātapāḥ - | + tasya tad vacanaṃ śrutvā + saṃśayacchinmahātapāḥ | prītātmā nṛpaśārdūla suśrutāyāha tattvataḥ | trayo doṣā dhātavaś ca pūrīśaṃ mūtram eva ca | - deha sandhārayanty ete hy - avyāpannā rasair hitaiḥ | + deha sandhārayanty ete + hy avyāpannā rasair hitaiḥ | puruṣaḥ ṣoḍaṣakalaḥ prāṇāś caikādaśaiva ye | - rogāṇāñ ca sahasraṃ yac chata viṃśatir eva - ca | + rogāṇāñ ca sahasraṃ yac chata + viṃśatir eva ca | vyāsataḥ kīrttitan - tadvibhinnā doṣāsu yo guṇāḥ | + tadvibhinnā doṣāsu yo guṇāḥ | - dviṣaṣṭidhā bhavanty ete bhūyiṣṭham iti - niścayaḥ | + dviṣaṣṭidhā bhavanty ete + bhūyiṣṭham iti niścayaḥ | - traya eva pṛthag doṣāḥ dviśo nava samādhikāḥ | - + traya eva pṛthag doṣāḥ dviśo nava + samādhikāḥ | trayodaśādhikaikadvihīnamadhyordhvalakṣaṇaiḥ | @@ -12144,7 +12535,8 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> rogaṃ viditvopacared rasabhedair yathe ritaiḥ | - bhiṣak karttātha karaṇaṃ rasā doṣāś ca kāraṇaṃ || + bhiṣak karttātha karaṇaṃ rasā doṣāś ca + kāraṇaṃ || ryam ārogyam evaikam anārogyam athāpi vā | @@ -12155,22 +12547,25 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> adhyāyānāñ ca tuḥ ṣaṣṭyā grathitārthapadakramaṃ | - etad eva viśeṣeṇa tantram uttaram - ṛddhimat | + etad eva viśeṣeṇa tantram + uttaram ṛddhimat | spagūḍhārthagambhīram agādhaṃ mandacetasāṃ | yathākramaṃ yathāpraśnaṃ yathā tatvaṃ yathā vidhiṃ | - yathā pratijñañ ca mayā bhavatāṃ parikīrttitaṃ || + yathā pratijñañ ca mayā bhavatāṃ + parikīrttitaṃ || - sahottaran tv etad adhītya tantraṃ svāyaṃbhuvaṃ taṃ vidhi kīrttitena | + sahottaran tv etad adhītya tantraṃ + svāyaṃbhuvaṃ taṃ vidhi kīrttitena | na hīyate rthāṃ manaso bhyupetād āevaṃ vaco brāhmyam atīva satyam iti || ❈ || - mūtradoṣo mūtrāghāto yonyamāṣa eva ca || + mūtradoṣo mūtrāghāto yonyamāṣa eva + ca || apasmāronmādakañ caiva rasabhedas tathaiva ca | @@ -12179,17 +12574,20 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> ity ebhir darśakaṃ proktaṃ punaḥ kāyacikitsite || ❈ || - samāptañ cedaṃ sahottaratantram ity ato nighaṇṭur - bhabhaviṣyati || ❈ || + samāptañ cedaṃ sahottaratantram ity ato + nighaṇṭur bhabhaviṣyati || ❈ || rājyerājñiśrīmānadeve pṛthusitayaśasi prodyadinduprakāśe - kāle puṇyārjjanasya sakalajanamanohlādiramye vasante + kāle puṇyārjjanasya sakalajanamanohlādiramye + vasante - varśe caikottare 'smiṃs tritayaśatagate mādhave māsi śukle + varśe caikottare 'smiṃs tritayaśatagate mādhave māsi + śukle - saptamyāṃ puṣya ṛkṣe daśaśatakiraṇe vāsare siddhayoge + saptamyāṃ puṣya ṛkṣe daśaśatakiraṇe vāsare + siddhayoge utpattyādyambuvelākulavividharujagrāhajuṣṭātiraudre @@ -12198,20 +12596,24 @@ iii) 19ef is placed after 18ab --> tasmāc chrīharṣacandro nniratiśayaghṛṇābhāvito moktukāmaḥ - prītyā caiigaṃ prākhilat suśrutākhyaṃ + prītyā caiigaṃ prākhilat + suśrutākhyaṃ - śrīgaṇadevadevakuladūnī gvalakanivāsino vaidyavasuvarmaṇaḥ - pustakam idaṃ paṭhitvārtham avagamya sarvasattvānām upadeśaṃ vidhātuṃ pratipāditam atas - tad ādhikrayābhyāṃ tad gotrajena cin na kaścid dātavyam | yadā nopakriyate tadāsya neva pratyarpaṇīyam iti || + śrīgaṇadevadevakuladūnī gvalakanivāsino + vaidyavasuvarmaṇaḥ pustakam idaṃ paṭhitvārtham avagamya sarvasattvānām + upadeśaṃ vidhātuṃ pratipāditam atas tad ādhikrayābhyāṃ tad + gotrajena cin na kaścid dātavyam | yadā nopakriyate tadāsya neva pratyarpaṇīyam iti ||

+ + - + - +